چالش‌های زبان فارسی در بازنمایی رسانه‌ای علم

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایرنا، انتشار اخبار و گزارش های علمی در رسانه ها یکی از راه های آگاهی بخشی در مورد دستاوردهای علمی و علاقمندکردن مردم به این موضوع است که در کنار فواید دیگر می تواند به علمی اندیشیدن مردم منجر شود.

موضوع کم توجهی رسانه های عمومی نوشتاری به حوزه های علمی به مساله ای دامنگیر تبدیل شده و صفحات علم را در این رسانه ها کمرنگ تر از قبل کرده است. با آن که عوامل متعددی در این کم توجهی نقش دارند؛ میزان تسلط و اشتیاق خبرنگاران در تولید خبر علمی و جذابیت و روانی اخبار نیز مهم هستند.

زبان فارسی به عنوان مهم ترین ابزار خبرنگاران برای انتقال دریافت های خود از موضوعات علمی دست برتر را در این زمینه دارد، اما کمبودهای گونه علمی زبان فارسی از مدت ها قبل به صفحات علمی رسانه ها نیز به ارث رسیده و موجب زبانی مخدوش و بریده از مردم شده است.

رابطه زبان فارسی و زبان علم؛ موضوعی دیرینه

موضوع زبان فارسی و زبان علم به این بیان که موضوعات علمی را به شکلی آسان و صریح به زبان فارسی بیان کنیم؛ قدمتی دستکم یک سده ای دارد و افراد مختلفی از وثوق الدوله (رییس فرهنگستان اول) در دهه اول خورشیدی حاضر تا اساتید مختلف زبان و ادبیات فارسی و زبان شناسی در این مورد نظر داده اند و با گذشت زمان در دهه های 60، 70 و 80 خورشیدی همایش هایی در این زمینه برگزار شده است. از جمله همایش مسائل نثر فارسی در سال 1361، نخستین و دومین هم اندیشی مسائل واژه گزینی و اصطلاح شناسی در دهه 70 و همایش زبان و رسانه با گرایش به زبان فارسی در رادیو برگزار شده است. اساتید نخبه در این زمینه در مقالات همایش های یادشده به مسائل مختلف زبان فارسی در حوزه علم پرداخته اند.

در این مقالات البته بیشتر کتاب های علمی تالیف و ترجمه، مقالات علمی و کتاب های مدارس مد نظر بوده و کمتر به نثر مطبوعاتی در حوزه علمی پرداخته شده است.

با وجود این، شاید دقیق ترین نظر در این زمینه، نظر استاد فقید محمدعلی حق شناس استاد زبان شناسی باشد که نتیجه می گیرد زبان علم، اولا بریده از زبان مردم است و لذا به گوش مردم غریبه می نماید، سخت متاثر از ساخت ها و سنت های زبان های بیگانه است، به غایت واژه آگاه است.

در همین حال فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان نهاد متولی زبان علم را گونه ای کاربردی از زبان می داند که دارای گونه های مختلف است و نقش آن برقراری ارتباط بین اهل علم و بیان مطالب علم در گفتار و نوشتار با دیگر گونه ها تعامل و نزدیکی دارد.

نثر مطبوعاتی

نثر مطبوعات یا بطور کلی رسانه ای به دلیل ارتباط نزدیکی که با مخاطب دارد و گستره مخاطبان از جهت سن و سابقه تحصیلات، باید صریح، شفاف و ساده باشد. ساده نویسی و پرهیز از رنگ و لعاب دادن بیهوده و زاید به مطالب خبری از اصول مهم نثر ژورنالیستی است. نثری که از زبان معیار سرچشمه می گیرد یا در واقع نثری است که خود زبان معیار است؛ زیرا در جوامع گسترده ای که وجود گویش های گوناگون کار اطلاع رسانی را مشکل می کند تنها زبان معیار است که می تواند لهجه های مختلف را با خود هماهنگ و همراه سازد.

نزدیکی فاعل و مفعول یا به عبارتی جملات کوتاه، یعنی خواننده از هر واحد نوشتاری و به ویژه از هر جمله معلوم، انتظار دارد صرف نظر از تعداد واژه ها و طول جمله یک عملکرد داشته باشد، یا یک نکته را روشن سازد.

با وجود تعاریف و تلاش های فراوان در زمینه آموزش نثر مطبوعاتی، زبان رسانه در ایران مملو از حشوهای مخل، ایرادهای صرفی و نحوی و غلط های املایی و تایپی است.

بنابراین آمیختگی زبان علم با مشکلاتی که دارد و نثر مطبوعاتی با ناراستی هایی که در آن راه یافته منجر به تولید اخباری شده که از جهت زبانی فاقد جذابیت و روانی کافی است.

چالش های زبان فارسی در حوزه علم

کمبود برابرنهاد (معادل) فارسی برای واژه های غیرفارسی علمی: این مشکل که به نظر می رسد مهم ترین مشکل در زمینه زبان علم باشد از مدت ها قبل وجود داشته است و با وجود نهاد متولی و تلاش برای واژه گزینی، یا واژه ها دیر ساخته و به جامعه هدف معرفی می شوند مانند اصطلاحاتی که اکنون برای آنها واژه ای نیست چون 'بیت کوین'، یا به اندازه کافی خوشخوان نیستند و در نتیجه استفاده نمی شوند، مانند 'بلاک چین' که برابرنهاد 'زنجیره بَستَک' برای آن انتخاب شده یا در صورت معرفی و خوشخوان بودن، متاسفانه اقدامات لازم برای معرفی آنها صورت نگرفته است و اهل فن از آن چندان استقبال نمی کنند مانند سلول های بنیادی برای واژه انگلیسی stem cell.

مشکل دیگر وجود علایم اختصاری و سرنام های فراوان در متون علمی است که متاسفانه در زبان فارسی برای آن فکری نشده است. بنابراین اگر خبرنگار بخواهد علامت اختصاری انگلیسی را در متن خود استفاده کند، با خبری مبهم روبرو است و اگر بخواهد واژه کامل انگلیسی و فارسی را توضیح دهد، با متنی مطول.

از این گذشته اهل فن هر رشته ای به عنوان تولیدکنندگان اخبار علمی از این علایم اختصاری استفاده می کنند که باعث می شود خبرنگار یا روزنامه نگاران حتی در فهم موضوع علمی با دشواری روبرو شوند.

نبود یا کمبود معادل های فارسی و علایم اختصاری و سرواژه ها افزون بر مشکلاتی است که گونه مطبوعاتی زبان فارسی از پیش داشته است.

انجمن صنفی خبرنگاران علمی

خبرنگاران علمی در بسیاری کشورها صنف یا انجمنی دارند که با فدراسیون جهانی خبرنگاران علمی در ارتباط است. به یقین، تاسیس این انجمن می تواند به تسهیل ارائه آموزش ها به خبرنگاران توسط نهادهای مختلف از جمله دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، رایزنی با آنها برای ترویج بیشتر برابرنهادهای فارسی جدید و حتی ساخت برابرنهادها یا رایزنی و تبادل تجربه بین آنها منجر شود.

ضمن این که تعیین جایزه ای برای بهترین خبرنگاران از طریق تشکیلات مشابه ممکن است و می تواند افزایش انگیزه خبرنگاران و رسانه ها را برای پوشش این اخبار در بر داشته باشد.