جان برجام در خطر است؟
ما سکوت نمی‌کنیم؛ این جمله‌ای است که نیکی هیلی، نماینده ایالات متحده در سازمان ملل در نخستین سخنرانی خود در سال ٢٠١٨ میلادی درباره ناآرامی‌ها در ایران بر زبان آورد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، این جمله نیکی هیلی پربیراه هم نیست، دولت ایالات متحده که تا ١٦ روز دیگر یک ساله می‌شود در این مدت درباره همه‌چیز اظهارنظر کرده و البته با همین اظهارنظرها نظم نسبی بین‌المللی را برهم زده، متحدان خود در اروپا را نگران کرده و البته به بسیاری از تعهدهای بین‌المللی ایالات متحده هم پشت پا زده است. نیکی هیلی که عنوان نماینده امریکا در سازمان ملل را برعهده دارد به فرمانده جنگ و ژنرال تنش آفرینی ایالات متحده بدل شده است. موضع‌گیری‌هایی که باید از زبان وزیر خارجه یک کشور عضو سازمان ملل شنیده شود عمدتا با قرار گرفتن نیکی هیلی پشت تریبون انجام می‌پذیرد. وی در یک سال گذشته مسوولیت تنش‌آفرینی هرچه بیشتر در رابطه واشنگتن – تهران را برعهده گرفته است. در شورای امنیت نطق‌های تند و تیز درباره آزمایش‌های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران ایراد کرده، برای راضی کردن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سخت‌گیری بیشتر بر تهران در چارچوب توافق هسته‌ای به وین رفته، لاشه موشک‌هایی را که سعودی با عنوان ایرانی بودن در اختیار واشنگتن قرار داده به نمایش گذاشته تا به ظن خود اجماع جهانی علیه تهران را کلید بزند. دولت ایالات متحده سال نو میلادی خود را هم با توییت‌های مداوم ضد ایرانی رییس‌جمهور و البته سخنرانی‌های بی‌پایه و اساس نماینده‌اش در سازمان ملل آغاز کرده است. نیکی هیلی در تازه‌ترین سخنان خود اعلام کرده که واشنگتن از شورای امنیت سازمان ملل و شورای حقوق بشر می‌خواهد برای بررسی تحولات اخیر ایران، تشکیل جلسه فوری دهد؛ ادعایی که مصداق بی‌قید و شرط دخالت در امور داخلی یک کشور مستقل عضو سازمان ملل است. دونالد ترامپ به طور متوسط هر روز یک توییت درحمایت از آنچه که خیزش مردم ایران می‌خواند منتشر می‌کند و البته نکته حائز اهمیت نظراتی است که در ذیل توییت‌های وی منتشر می‌شود. جدا از کاربران ایرانی داخل و خارج که از رییس‌جمهور امریکا می‌خواهند دست از دخالت در امور داخلی ایران بردارد و به وی یادآوری می‌کنند که ایرانی‌ها از کودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ تا به امروز شاهد دخالت‌های دولت‌های مختلف ایالات متحده در امور داخلی خود بوده‌اند، بسیاری از کاربران امریکایی نیز به وی یادآوری کرده‌اند که بهتر است سر خود را با مشکلات داخلی امریکا گرم کند و زمانی که از احترام گذاشتن به مردم ایران سخن می‌گوید ابتدا بی‌احترامی‌های خود به مردم هموطنش را به یاد آورد. جدا از جدال‌های موافقان و مخالفان دخالت امریکا در تحولات داخلی این روزهای ایران، رهبران سایر کشورها نیز از دخالت‌های مکرر ترامپ در امور داخلی ایران و تاثیر آن بر این تحولات نگران هستند. در حالی که اروپایی‌ها بدون ورود به مرحله تقسیم تقصیر در تحولات ایران از تهران می‌خواهند که حق آزادی بیان را برای معترضان در نظر بگیرد و از خشونت در برابر آنها پرهیز کند، واشنگتن در حال تبدیل کردن این تحولات به بهانه‌ای برای فشارهای بیشتر بر ایران است. در گعده کشورهای منطقه‌ای نیز فعلا سکوت بر هرگونه موضع‌گیری رسمی برتری دارد و البته روسیه و ترکیه نیز اصرار بر عدم دخالت در امور داخلی ایران را دارند. در این راستا شدید‌اللحن‌ترین واکنش به موضع‌گیری‌های چهره‌های متفاوت امریکایی از زبان ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه شنیده شد. وی با اشاره به درخواست نیکی هیلی برای تشکیل جلسه شورای امنیت درباره تحولات ایران گفت: نیکی هیلی گفت امریکا به دنبال تشکیل جلسه فوری شورای امنیت و شورای حقوق بشر سازمان ملل است. قطعا امریکا نیز چیزهای زیادی برای گفتن به جهان دارد. به عنوان مثال، نیکی هیلی می‌تواند تجربه امریکا در خصوص پراکنده کردن اعتراضات را به اشتراک بگذارد و به ما جزییات چگونگی دستگیری گسترده و سرکوب جنبش معترضان «اشغال وال‌استریت» را بگوید و بگوید چطور اعتراضات فرگوسن سرکوب شد. همزمان با اظهارات این مقام روس، بر تنوع و تعدد تماس‌های مقام‌های ترکیه با همتاهای ایرانی نیز افزوده شده است. در حالی که مولود چاووش اغلو ٤٨ساعت پیش با محمد جواد ظریف همتای ایرانی خود درباره این تحولات گفت‌وگو کرده بود، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه نیز روز گذشته با حسن روحانی، رییس‌جمهور کشورمان درباره ناآرامی‌ها در برخی از شهرها گفت‌وگو کرد. اردوغان در این تماس تلفنی ضمن اعلام حمایت خود از روحانی، بر اهمیت وجود ثبات و امنیت در ایران برای ترکیه تاکید کرد. رییس‌جمهور ترکیه همچنین گفت از بیانیه همتای ایرانی خود درباره اینکه مردم ایران نباید در زمان اعتراض به مشکلات، از قوانین تخطی کنند، حمایت می‌کند.
در رویای تغییر نظام در ایران
فرصتی برای تغییر حکومت یا ابزاری برای خروج از توافق هسته‌ای ایران با توسل به راهکار عدم تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای این کشور ؟ برخی از تحلیلگران اعتقاد دارند که ترامپ به دنبال استفاده از فرصت به وجود آمده برای عملی کردن طرح خود به منظور تغییر نظام در ایران است. طرحی که در سیاست جامع وی در قبال تهران که دو ماه پیش اعلام شد نیز به چشم می‌خورد. اما شاید اصلی‌ترین نگرانی از سیاست‌های رییس‌جمهور امریکا در کوتاه‌مدت تاثیر این تندروی‌های چند روز اخیر بر توافق هسته‌ای ایران با ١+٥ باشد. نیمه ژانویه تاریخی حیاتی و سرنوشت‌ساز برای برجام است. در شرایطی که دونالد ترامپ اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران را به سنت دو سال گذشته از اجرای برجام معلق نگاه ندارد خروج امریکا از توافق هسته‌ای کلید خورده و عملا ایران نیز طبق متن صریح برجام می‌تواند فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر بگیرد. در یک هفته گذشته واشنگتن برای دخالت بیشتر در امور ایران دست به هر ابزاری برده است: تهدید به تحریم، تهدید به مطرح کردن پرونده ایران در شورای امنیت و شورای حقوق بشر و تهدید به عدم تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران. ایده استفاده ترامپ از این فرصت برای سرمایه‌گذاری بر روی طرح تغییر نظام در ایران از نخستین توییت مداخله‌جویانه ترامپ در رسانه‌های بین‌المللی مطرح شد و البته خط و سوی این توییت‌ها و سایر موضع‌گیری‌های واشنگتن نیز این سناریو را تقویت می‌کند. به عنوان نمونه رسانه امریکایی فری بیکن در تازه‌ترین تحلیل خود نوشته است که علت رصد دقیق حوادث در ایران و موضع‌گیری نسبت به آن از سوی ترامپ این است که وی احساس می‌کند فرصت خوبی برای حمایت از این اعتراض‌ها به هر وسیله ممکن به دست آورده و می‌تواند دامنه آنها را گسترش دهد. با این وجود چهره‌هایی مانند جان برنان که در دولت باراک اوباما مدیریت سازمان سیا را برعهده داشته به‌شدت منتقد سیاست‌های ترامپ در ١٠ روز اخیر در قبال تحولات ایران هستند و اعتقاد دارند که حتی اگر نتیجه این ناآرامی‌ها در تهران می‌توانست تقویت جایگاه اصلاح‌طلب‌ها و اصلاحات آرام سیاسی باشد، رییس‌جمهور امریکا با این دخالت آشکار خود این فرصت را از بین برده است. جان برنان به صراحت رییس‌جمهور این روزهای ایالات متحده را مورد انتقاد قرار داده و تاکید کرده که رجزخوانی نه یک راهبرد و نه یک مکانیسم برای تقویت قدرت و نفوذ امریکا نمی‌تواند باشد.
ترامپ بهانه لازم را به دست آورد
پولیتیکو و سی‌ان‌ان دو رسانه‌ای هستند که در ٤٨ ساعت گذشته تحلیل‌هایی درباره تاثیر تحولات ایران بر تصمیم ترامپ درباره توافق هسته‌ای منتشر کرده‌اند. پولیتیکو در این باره می‌نویسد: منتقدان توسل ترامپ به تحولات اخیر در تهران برای عدم تمدید توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران اعتقاد دارند که این اقدام رییس‌جمهور امریکا در نهایت به نفع تهران تمام خواهد شد. با وجود تمام اقدام‌های مخربی که ترامپ در چند روز گذشته در قبال ایران انجام داده اما بزرگ‌ترین خطر در بازه زمانی ١٢٠ روزه از راه می‌رسد که وی باید اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران را مجددا به حالت تعلیق در آورد. کمتر از دو هفته تا آن روز زمان باقی است و ریسک هر اقدامی از سوی رییس‌جمهور امریکا برای تخریب برجام با این ابزار نیز بسیار بالا است. هرچند که تیم مشاوران امنیت ملی امریکا مصرانه به وی تاکید کرده‌اند که امریکا از پس هزینه‌های دیپلماتیک خروج از برجام برنمی‌آید، اما به نظر می‌رسد که این روزها ترامپ سودای تحت فشار قرار دادن بیشتر مردم ایران از نظر اقتصادی را در سر دارد تا بتواند با این ابزار آنها را علیه حکومت تحریک کند. ریچارد گولدبرگ در این باره می‌گوید: ترامپ در نیمه ژانویه اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران را مجددا به حالت تعلیق در نمی‌آورد چرا که اعتقاد دارد این کار به معنای روانه شدن پول به سمت دولت ایران و منتفع شدن بیشتر آنها از برجام و بقای بیشتر نظام جمهوری اسلامی در این کشور است. پولیتیکو به نقل از یک تحلیلگر ارشد دیگر در این باره می‌نویسد: ترامپ حساب و کتاب کرده که می‌تواند از این لحظه بیشترین استفاده را برده و لذا تحریم‌های هسته‌ای ایران را مجددا به جریان خواهد انداخت. ترامپ اعتقاد دارد که دولت ایران در حال حاضر به قد کفایت مشکلات اقتصادی دارد و با بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران این فشار بر مردم عادی افزایش می‌یابد. این رسانه امریکایی در ادامه می‌نویسد: بسیاری از تحلیلگران مسائل خاورمیانه و مقام‌های سابق امریکایی هشدار داده‌اند که خروج از توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند به قرار گرفتن بیشتر مردم پشت حاکمیت منتهی شود و البته که ٥ کشور دیگر حاضر در برجام نیز پشت ایران در این فقره ایستاده‌اند. دنیس راس از مشاوران سه رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده در حوزه خاورمیانه در این باره می‌گوید: نباید از این توافق خارج بشویم. این اقدام می‌تواند توجه‌ها را به سمت ما معطوف کند. ما باید تلاش کنیم نور منعکس شده روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران را حفظ و حتی تقویت کنیم نه اینکه یک قدم هم در نظارت بر این فعالیت‌ها به عقب بازگردیم. با این وجود یک مقام نزدیک به کاخ سفید در این باره می‌گوید: در شرایطی که خیابان‌های برخی از شهرهای ایران شلوغ است، متوقف کردن اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران می‌تواند پیام بدی برای اعتراض‌ها باشد اما ترامپ هنوز تصمیم خود درباره تحریم‌های هسته‌ای ایران را اتخاذ نکرده و شاید هم اجرای آنها را متوقف نگاه دارد.
وی در ادامه ادعا می‌کند که اعتراض‌هایی که در ایران رخ داد به ترامپ این قدرت را می‌دهد که امریکا را در برجام نگاه دارد اما اروپایی‌ها را برای تحت فشار قرار دادن ایران در حوزه‌های هسته‌ای و البته فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی تحت فشار بیشتری قرار دهند. ترامپ اکنون می‌تواند مقبولیت دولت در ایران را با استناد هرچند واهی نزد اروپایی‌ها زیر سوال ببرد و البته در این مرحله مقاومت اروپایی‌ها بسیار حایز اهمیت است. رییس‌جمهور امریکا از یک سال پیش خواهان بازنگری در توافق هسته‌ای است و این مساله با مقاومت ایران و دیگر کشورهای عضو توافق هسته‌ای روبه‌رو شده است. شاید اکنون ترامپ بتواند با مستمسک قرار دادن این اتفاق دوباره این درخواست را مطرح کند. اروپایی‌ها در یک سال گذشته بارها و بارها از ترامپ خواسته‌اند که دست از تهدید توافق هسته‌ای بردارد و تاکید کرده‌اند که بازگشت تحریم‌های هسته‌ای ایران می‌تواند این ادعا را ثابت کند که امریکا بازیگری قابل اعتماد در هیچ معامله‌ای نیست. ترامپ یک بار با عدم تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای نشان داده که برای رفتارهای خود نیازی به سند ندارد و با وجود ٩ بار تایید پایبندی ایران به برجام می‌تواند این مساله را انکار کند.
