غول‌های نفتی در راه ایران
یکی از دغدغه‌های اصلی بعد از اجرایی شدن برجام حضور غول‌های نفتی در میادین ایرانی بود؛ موضوعی که شاید به یکی از دغدغه‌های بزرگ کارشناسان و فعالان نفتی ایران مبدل شده بود.
این امر البته مختص به فعالان نفتی داخلی نبود که حتی برخی از فعالان و صاحبان برند اروپایی نیز برای حضور در ایران منتظرچراغ سبزی بودند که توسط غول‌های بزرگ نفتی به ایران داده خواهد شد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، شاید به همین دلیل هم بود که پس از حضور نخستین هیات بزرگ اروپایی در ایران، اکثر مدیران حاضر در این هیات حضورشان در ایران را منوط به حضور توتال می‌کردند. در همان روزها بود که وقتی خبرنگار از نمایندگان برندهای صنعتی درخصوص زمان حضورشان در ایران سوال کرد، همه پاسخ‌ها یکسان بود: «هر زمانی که توتال با ایران قرارداد ببندد ما نیز قراردادهای بعدی را منعقد خواهیم کرد.»
هرچنداین اظهارنظرها بعدها رنگ باخت و پیش از اینکه توتال پای امضای قرارداد نفتی با ایران بنشیند برندهای صنعتی آلمانی و فرانسوی قراردادهای همکاری خودشان را با جاده مخصوصی‌ها امضا کرده بودند تا نشان دهند دیگر نگرانی ازحضور در ایران ندارند. بعد از این بود که کم‌کم حضور غول‌های نفتی در ایران پر رنگ‌تر از قبل شد، هر چند که امضای قرارداد نفتی با غول‌های نفتی معطل تصویب نوع جدید قراردادهای نفتی ایران شد اما در نهایت توتالی که از همان روزهای نخست دولت یازدهم بحث ورودش به ایران مطرح بود، بزرگ‌ترین قرارداد نفتی ایران را امضا کرد تا طلسم حضور غول‌ها در ایران شکسته شود.
اگرچه حضور توتال در ایران هم بعد از سخنرانی دونالد ترامپ کمی با حاشیه همراه شد اما گویا همچنان چشم غول‌های بزرگ نفتی به حضور در میادین نفتی ایران است.
به گونه‌ای که به تازگی سه غول نفتی دنیا یعنی گازپروم، نفت OMV و پتروناس طرح‌های پیشنهادی خود را برای توسعه میدان چشمه‌خوش ارایه کرده‌اند، طرح‌های ارایه شده هم در جلسه کمیته مشاوران مدیریت مخازن شرکت ملی نفت مورد بررسی قرار گرفته است.
ظاهرا طبق اطلاعات منتشر شده از این جلسه هدف برنامه‌های توسعه‌ای شرکت‌های گازپروم نفت و OMV حفظ سقف تولید در این میدان و هدف شرکت پتروناس ضمن حفظ سقف تولید امکان افزایش تولید از میدان چشمه‌خوش است.
میدان چشمه‌خوش دارای دو مخزن در سازند آسماری و بنگستان است. مخزن آسماری این میدان متشکل از لایه‌های ماسه‌سنگی با خواص مخزنی مطلوب است و سازند بنگستان ضخامتی بالغ بر ۷۰۰ متر دارد.
براساس این گزارش، هم‌اکنون از مخزن آسماری میدان چشمه‌خوش نفت برداشت می‌شود و طبق برنامه اولیه در مورد سازند بنگستان تولید تا سقف ۲۰ هزار بشکه در روز است. پیش‌بینی می‌شود در صورت اجرای برنامه‌های پیشنهادی ضریب بازیافتی بین ۲۷ تا ۳۵ درصد در مخزن آسماری و شش تا هشت درصد در مخزن بنگستان صورت بگیرد.
البته پیش از این میدان نفتی چشمه‌خوش در منطقه دشت‌عباس استان ایلام در فاصله ۵۲ کیلومتری از جنوب شهرستان دهلران و ۷۰ کیلومتری غرب شهرستان اندیمشک واقع شده است. بهره‌برداری از این میدان سال ۱۳۵۴ آغاز شد و شرکت ملی نفت ایران تاکنون برای مطالعه این میدان با شرکت‌های گازپروم نفت، پتروناس، OMV و ایدرو تفاهمنامه همکاری امضاء کرده است.
بر این اساس توجه به سابقه حضور غول‌های بزرگ نفتی در ایران برآن شدیم تا نیم‌نگاهی کوتاه به موضوع غول‌های نفتی در ایران و جهان داشته باشیم.
شکل‌گیری خواهران نفتی
غول‌های نفتی به شش شرکت بزرگ نفتی جهان اطلاق می‌شود که در سراسرجهان با نام‌های مختلف تجارت می‌کنند. در حقیقت تشکیل غول‌های نفتی در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی، در واکنش به کاهش شدید قیمت نفت بود. تشکیل غول‌های نفتی همزمان با نوسانات قیمت نفت موجب شد تا این شرکت‌ها برای بهبود وضع اقتصادی کمپانی خود به فکر ادغام در یکدیگر بیفتند. هرچند که در ابتدا نام شش شرکت به عنوان بزرگان نفتی جهان مطرح شده بود اما بعدها این شرکت‌ها به هفت شرکت ارتقا یافتند و به هفت خواهران نفتی معروف شدند.
در آن زمان کارتل تشکیل‌دهنده هفت خواهران نفتی که اتفاقا با نام «ایران» هم شناخته می‌شدند عبارت بودند از شرکت نفت ایران و انگلیس (در حال حاضر بی‌پی)، شرکت گلف‌اویل، شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا (در حال حاضر شورون)؛ شرکت تگزاکو، شرکت رویال داچ‌شل، شرکت استاندارد اویل نیوجرسی (اکسون) و شرکت استاندارد اویل نیویورک (سوکونی) (اکنون موبیل) که هم‌اکنون با نام اکسون موبیل شناخته می‌شود.
تا پیش از آغاز بحران نفتی در سال ۱۹۷۳ اعضای هفت خواهران نفتی، کنترل حدود ۸٥ درصد از ذخایر نفتی جهان را در اختیار داشتند.
این شرکت‌ها که عموما مجبور به ادغام با شرکت‌های دیگر شده و شرکت‌های جدیدی را تشکیل دادند که حتی نام شان نیز با نام سال‌های که پای کارتل «ایران» را امضا کرده بودند متفاوت بود؛ به گونه‌ای که در حال حاضر نام غول‌های نفتی را شرکت‌های بی‌پی (بریتانیا)، شورون (ایالات متحده امریکا)، اکسون‌موبیل (ایالات متحده امریکا)، رویال داچ‌شل (هلند و بریتانیا)، توتال (فرانسه)، شرکت کونوکو فیلیپس (ایالات متحده امریکا) نیز گاهی به این گروه اضافه می‌شود. البته نمی‌توان از نام گازپروم روسیه، پتروناس مالزی و اوام وی اتریشی – آلمانی و حتی انی ایتالیا گذشت.
اکسون‌موبیل، امریکایی فعال
شرکت اکسون‌موبیل یک شرکت نفت و گاز چند ملیتی امریکایی است که مقر آن در اروینگ، تگزاس است. اکسون‌موبیل بزرگ‌ترین محصول مستقیم شرکت استاندارد نفتی جان دی راکفلر است که در سال ١٩٩٩ از ادغام دو شرکت اکسون و موبیل به وجود آمدند. در آن زمان کل تولید اکسون موبیل روزانه ٩٢١/٣ میلیون بشکه نفت بود. اما این شرکت با فعالیت‌های مختلف روی میادین بزرگ نفتی دنیا توانست در پایان سال ٢٠١٦ ذخایر خود را به ٢٠ میلیارد دلار بشکه نفت برساند. که البته میزان ذخایر این شرکت در سال ٢٠١٧ هنوز به صورت رسمی منتشر نشده است.
اکسون موبیل با ٣٧ پالایشگاه نفت در ٢١ کشور که مجموع ظرفیت پالایش روزانه ٣/٦ میلیون بشکه نفت بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان است. البته این شرکت بعد از نشت نفت در آلاسکا پس از پس از انفجار نفت «اکسون والدز» به جهت آسیب‌های محیط زیستی که به این منطقه وارد کرد مورد انتقادات شدید قرار گرفت و حتی بسیاری پیش بینی می‌کردند که سهام این شرکت با افت قیمت مواجه شود. (برگرفته از سایت ExxonMobil)
- تعداد کارکنان (سال ٢٠١٦): ٧٣,٥٠٠ نفر
- درآمد سال ٢٠١٦: ۲۱۸/۶میلیارد دلار
- درآمد سال ٢٠١٥: ۲۶۴/۸ میلیارد دلار
رویال داچ شل، هلندی انگلیسی خوشنام
یکی از شرکت‌های بنام نفتی جهان شرکت رویال داچ شل است که معمولا به نام« شل » شناخته می‌شود، یک شرکت نفت و گاز چند ملیتی انگلیسی و هلندی که مقر آن در هلند است و در انگلیس اداره می‌شود. شل یکی از شش شرکت بزرگ نفت و گاز دنیاست و ششمین شرکت بزرگ سال ٢٠١٦ در دنیا و البته در اروپا شناخته می‌شود. شل در سال ٢٠١٣، ٨٤ درصد از درآمد ناخالص ملی هلند که ٥٥٦ میلیارد دلار بود را کسب کرد. شل در حال فعالیت در بیش از ٧٠ کشور است و حدود ٧/٣ میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند و ٤٤ هزار ایستگاه خدمات در سراسر جهان دارد. (اطلاعات مربوط به سایت Royal Dutch Shell)
- تعداد کارکنان (سال ٢٠١٦): ٩٣ هزار نفر
- درآمد سال ٢٠١٦: ۲۳۳/۶ میلیارد دلار
- درآمد سال ٢٠١٥: ۳۸۵/۶میلیارد دلار
- سود سال ٢٠١٦: ۴/۵۷ میلیارد دلار
بی‌پی، قدرتمند انگلیسی
یکی دیگر از شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا شرکت بی‌پی است که (British Petroleum) یک شرکت نفت و گاز چند ملیتی انگلیسی است و مقر آن در لندن است. بی‌پی را می‌توان یکی از هفت معدن اصلی نفت و گاز در جهان خواند که عملکرد آن موجب شد تا در سال ٢٠١٢، به عنوان ششمین شرکت بزرگ نفت و گاز جهان شناخته شود.
بی‌پی را شاید بتوان جزو معدود شرکت‌های بزرگ نفت و گاز جهان خواند که در تمام زمینه‌های صنعت نفت و گاز فعالیت دارد و در کنار فعالیت‌های نفت و گازی‌اش در بخش انرژی تجدید پذیر و سوخت‌های زیستی و نیروی باد فعالیت دارد.
بی پی را می‌توان تنها شرکت بزرگ نفتی خواند که گزارش مالی دقیقی از عملکردش ارایه داده و اعلام کرده است که در سه ماه نخست سال ٢٠١٧ از میزان سود پیش‌بینی شده‌اش فاصله گرفته و ٥/١ میلیارد دلار کاهش سود داشته است. که ٧٥٠ میلیون دلار از این کاهش درآمد به دلیل توقف پروژه آنگولا بوده است و موجب شده تا حتی برخی از هزینه‌های این غول نفتی افزایش یابد. طبق گزارش‌های اعلامی این شرکت ٥٠ درصد سهام خود را در یک بلوک ساحلی کشور آفریقای جنوبی از دست داده است.
همچنین در سال ٢٠١٦، BP در ٧٢ کشور جهان فعالیت داشته و در این سال حدود ٣/٣ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده و ذخایر ثابت شده ٨١/١٧ میلیارد بشکه نفتی دارد. این شرکت دارای حدود ١٨ هزار ایستگاه خدمات در سراسر جهان است که بزرگ‌ترین آن در ایالات متحده است. بی‌پی بطور مستقیم در چندین حادثه زیست محیطی و ایمنی دخیل بوده است. در میان آنها انفجار پالایشگاه شهر تگزاس در سال ٢٠٠٥ موجب مرگ ١٥ کارگر شد بارز است. بزرگ‌ترین نابودی نفت بریتانیا و انفجار نفت خلیج پرودوخیز ٢٠٠٦، بزرگ‌ترین نشت نفت در ناحیه خلیج شمال آلاسکا، که منجر به مجازات مدنی ٢٥ میلیون دلاری شد، بزرگ‌ترین مجازاتی بود که برای هر بشکه در آن زمان اعلام شد و بی‌پی مجبور به پرداخت آن شد. (اطلاعات مربوط به سایت BP)
- تعداد کارکنان (سال ٢٠١٦): ٧٤,٥٠٠ نفر
- درآمد سال ٢٠١٦: ١٨٣ میلیارد دلار
- درآمد سال ٢٠١٥: ۳۳۴/۶ میلیارد دلار
- سود (سال ٢٠١٦): ١١٥ میلیون دلار
شورون، چند ملیتی پر شور
یکی دیگر از شرکت‌های که سال‌هاست نام غول نفتی را با خود همراه دارد، شرکت نفتی شورون است که شرکتی چند ملیتی و امریکایی است، این شرکت در بیش از ١٠ کشور جهان فعال است. شورون همچون یکی، دو غول دیگر نفتی در تمام بخش‌های مرتبط با بخش انرژی فعالیت می‌کند و جزو شرکت‌هایی است که هم در بخش نفت و گاز و هم در زمینه انرژی‌های تجدید پذیر همچون انرژی زمین گرمایی و تولید هیدروکربن مشغول به کار است. شورون از همان ابتدا در جمع «هفت خواهر نفتی» بود که در اواسط دهه ١٩٤٠ تا ١٩٧٠ میلادی، صنعت نفت جهانی را تحت سلطه قرار داد. (اطلاعات مربوط به سایت Chevron Corp. (USA))
- تعداد کارکنان (سال ٢٠١٦): ٦١,٥٠٠ نفر
- درامد سال ٢٠١٦: ۱۱۴/۴۷۲ میلیارد دلار
- درآمد سال ٢٠١٥: ۱۹۱/۸ میلیارد دلار
کونوکو فیلیپس، امریکایی ساکت
کونوکو فیلیپس یک شرکت انرژی چند ملیتی امریکایی است که مقر آن در تگزاس است. این بزرگ‌ترین شرکت اکتشافی و تولید مستقل خالص در جهان است. این شرکت از طریق ادغام دو شرکت نفتی کونوکو و فیلیپس پترلوم در سال ٢٠٠٢ ایجاد شد. این شرکت صرفا به بررسی، توسعه و تولید نفت و گاز طبیعی در جهان می‌پردازد. کونوکو فیلیپس شرکت عملیات خود را از طریق شش بخش عملیاتی انجام می‌دهد که توسط منطقه جغرافیایی تعریف می‌شود: آلاسکا، پایین‌تر ٤٨ و امریکای لاتین، کانادا، اروپا، آسیا اقیانوس آرام و خاور میانه و سایر مناطق. این شرکت جزو شرکت‌های بزرگی است که در همان سال‌های اولیه کارتل «ایران» در این کارتل حضور داشت. (اطلاعات مربوط به ConocoPhillips (USA)
- تعداد کارکنان (سال ٢٠١٧): ١٢,٢٠٠ نفر
- درآمد در سال ٢٠١٦: ۲۴.۳۶۰ میلیارد دلار
- درآمد در سال ٢٠١٥: ۲۹.۵۶۴ میلیارد دلار
- سود سال ٢٠١٦: ۶.۴۲۴ میلیارد دلار
توتال، فرانسوی خوشنام
یکی از نام‌آشناترین غول‌های نفتی دنیا «توتال» است. شرکت فرانسوی که حتی سابقه حضورش در ایران و عقد قرارداد بعد از برجامی‌اش سر و صدای زیادی بر پا کرد. توتال یک شرکت نفت و گاز یکپارچه چند ملیتی فرانسوی است و یکی از هفت شرکت نفت «سوپرماژور» در جهان است. فعالیت توتال به مجموعه کاملی از فعالیت‌های تجاری مرتبط می‌شود و مشاغل آن تمام زنجیره نفت و گاز را از نفت خام و اکتشاف و تولید گاز طبیعی به تولید انرژی، حمل و نقل، پالایش، بازاریابی محصولات نفتی و تجارت بین‌المللی نفت و گاز بین‌المللی پوشش می‌دهد. توتال همچنین یک تولیدکننده مواد شیمیایی در مقیاس بزرگ است.
این شرکت فرانسوی از سال ٢٠١٦، سازمان جدیدی را برای رسیدن به قدرت برتر و بزرگ‌ترین منبع انرژی دنیا ایجاد کرد که توسط بخش‌های از جمله اکتشاف و تولید - گاز، انرژی‌های تجدیدپذیر و قدرت - پالایش و مواد شیمیایی - بازرگانی و حمل و نقل - بازاریابی و خدمات - کل خدمات جهانی تشکیل شده است.
شرکت توتال و شرکت ملی نفت ایران (NIOC) قراردادی را برای توسعه و تولید فاز ١١ پارس جنوبی (SP١١)، بزرگ‌ترین میدان گاز در جهان، امضا کرده‌اند. این پروژه ظرفیت تولید ٢ میلیارد فوت‌مکعب در روز یا ٤٠٠ هزار بشکه نفت در روز را شامل می‌شود و گاز تولیدی را در سال ٢٠٢١ به بازار داخلی ایران عرضه خواهد کرد. (اطلاعات مربوط به Total S. A France)
- تعداد کارکنان (سال ٢٠١٦): ١٠٢,١٦٨ نفر
- درآمد سال ٢٠١٦: ۱۲۷.۲میلیارد دلار
- درآمد سال ٢٠١٥: ۱۹۴.۲ میلیارد دلار
- سود (سال ٢٠١٦): ۶.۱۹۶ میلیارد دلار
انی، ایتالیای پر کار
یکی دیگر از شرکت‌های نفتی بزرگ دنیا که سابقه حضور در ایران را نیز دارد شرکتی چندملیتی ایتالیایی است که مقر آن در رم قرار دارد. انی ایتالیا جزو غول‌های بزرگ نفتی محسوب می‌شود که در ٧٩ کشور جهان دفتر دارد. نام «ENI» در اصل مخفف «Ente Nazionale Idrocarburi» (سازمان ملی هیدروکربن‌ها) بود. با گذشت سال‌ها پس از پایه‌گذاری آن، در بسیاری از زمینه‌ها شامل قرارداد، انرژی هسته‌ای، انرژی، معدن، مواد شیمیایی و پلاستیک، ماشین‌آلات پالایش / استخراج و توزیع، صنعت مهمان‌داری و حتی صنایع نساجی و اخبار نیز فعالیت می‌کرد. انی جزو شرکت‌هایی است که مذاکراتی برای توسعه دو میدان نفتی ایران را در دستور کار خود دارد.
در سال ۲۰۰۷، شرکت انی از نظر تولید نفت خام و گاز طبیعی، به عنوان سومین کمپانی بزرگ نفتی، در اروپا شناخته شد. رتبه‌های اول و دوم را به ترتیب رویال داچ شل و توتال به دست آوردند.
البته در کنار این شرکت‌های بزرگ نفتی نمی‌توان از کنار گاز پروم روس‌ها، پتروناس مالزی و OMV اتریشی چند ملیتی به راحتی گذشت. غول‌هایی که اگر طرح مطالعاتی که به تازگی به ایران داده‌اند مورد قبول واقع شود می‌توانند نام خود را در لیست غول‌هایی قرار دهند که بعد از برجام به ایران آمده‌اند.
گاز پروم
گازپروم، شرکت نفت و گاز روسی است که بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی و یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان است؛ این شرکت به واسطه ذخایر گازی که در اختیار دارد بیش از ۱۵۲٫۲۰۰ کیلومتر خط لوله گاز طبیعی، بزرگ‌ترین شبکه خطوط لوله انتقال گاز در جهان، جایگاه ویژه‌ای دارد. دفتر مرکزی شرکت گازپروم، در شهر مسکو قرار دارد. از آنجایی که گازپروم، ٢٥ درصد از گاز طبیعی مورد نیاز اروپا را تامین می‌کند، لذا نبض انرژی این قاره را، در دست گرفته و به‌شدت در تلاش است، تا این ویژگی انحصاری را، با فشار غیرمتعارف بر رقبای خود، حفظ کند.
پتروناس
پتروناس شرکت دولتی نفت و گاز مالزی است، که در تاریخ ۱۷ اوت ۱۹۷۴ تاسیس شده و هم‌اکنون دارای عملیات در هر دو بخش صنایع بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت است. شرکت پتروناس امروزه در زمینه‌های اکتشاف و استخراج، پالایش، انتقال، ذخیره‌سازی و فروش نفت خام، گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی، همچنین تولید و بازاریابی محصولات پتروشیمی و مواد شیمیایی، بنزین، ال‌ان‌جی و ال‌پی‌جی، ارایه خدمات حفاری، احداث خطوط لوله و مدیریت جایگاه‌های سوخت فعالیت می‌کند. ظرفیت تولید نفت خام شرکت پتروناس بطور میانگین معادل ۴۴۸٫۰۰۰ بشکه در روز است. این شرکت در حال حاضر مالک ۲۰ کارخانه پتروشیمی، ۴ پالایشگاه نفت، شبکه‌ای از ۸۷۰ جایگاه پمپ بنزین، ۱۲۵ کشتی نفتکش (از طریق شرکت تابعه میسک برحد)، شبکه گسترده‌ای از ۱۰ هزار کیلومتر خطوط لوله نفت و گاز، در کشورهای مختلف جهان است. البته اکثریت سهام این شرکت، در اختیار دولت مالزی است، همچنین طبق توافق انجام شده میان دولت مالزی و شرکت پتروناس، مدیریت تمامی میادین و ذخایر نفت و گاز موجود در کشور مالزی، به این شرکت واگذار شده است، که پتروناس، مسوولیت توسعه میادین و افزایش تولید از این مخازن را، تضمین کرده است. در سال ۲۰۰۹ پتروناس در فهرست سودآورترین شرکت‌های جهان، رتبه سیزدهم را به خود اختصاص داد. [۱] در همان سال، پتروناس به عنوان سودآورترین شرکت آسیا معرفی شد. این شرکت در سال ۲۰۱۳ در فهرست فورچون جهانی ۵۰۰ در رتبه ۷۵ از بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان قرار گرفت.
هفت خواهران نفتی جدید با حضور ایران
یکی از نکات جالب توجه در سال‌های اخیر تغییر رویه‌ای است که در بحث غول‌های نفتی دنیا ایجاد شده اسن. هر چند که همچنان برخی از غول‌هایی که در قرن ١٩ نام خود را در کارتل ایران ثبت کرده‌اند همچنان در لیست حضور دارند اما به تازگی از سوی کارشناسان نفتی معتقدند که باید اسامی هفت خواهران نفتی را تغییر داد و اسامی جدیدی را جایگزین آنها کرد.
آنها معتقدند که اگر چه کنترل حدود ۶ درصد از ذخایر نفت و گاز جهانی در اختیار غول‌های نفتی است اما در مقابل، ۸۸ درصد از ذخایر جهانی نفت و گاز توسط اوپک، کمپانی‌ها، کارتل‌ها و شرکت‌های نفتی دولتی، کنترل می‌شود که عمدتا در خاورمیانه قرار دارند. در پی افزایش نفوذ شرکت‌های عضو اوپک، که عمدتا از شرکت‌های نفتی دولتی، تشکیل شده است، فایننشیال تایمز فهرستی به نام «هفت خواهران نفتی جدید» را منتشر کرد تا به این ایده کارشناسان نفتی هم عینیت بیشتری ببخشد. لیستی که شامل کمپانی‌هایی چون شرکت ملی نفت چین (چین)، گازپروم (روسیه)، شرکت ملی نفت ایران (ایران)، پتروبراس (برزیل)، پترولئوس دی ونزوئلا (ونزوئلا)، پتروناس (مالزی)، سعودی آرامکو (عربستان سعودی) است که در مقالی دیگر مبسوط در مورد آنها توضیح خواهیم داد.
