کشاورزی زیر آوار خشکسالی
پاییز امسال خشک‌ترین پاییز ایران در ۶۷ سال گذشته بود. هرچند اخبار خشکسالی به گوش شهرنشینان هم می‌رسد، اما روستاییان آثار کاهش ذخایر آب را در زندگی روزمره‌شان حس می‌کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین، اعتماد نوشت: خشکسالی، نیروهای کار مولد بخش کشاورزی را به نیروهای خدماتی در شهرهای بزرگ تبدیل کرده است. جوانان روستای «کلات» نزدیکی شهر گناباد برای یافتن کار به مشهد و تهران رفته‌اند و کیلومترها دورتر از این روستا، بسیاری از اهالی روستای «پسکوه» در بلوچستان با از میان رفتن امکان کشاورزی به بندرعباس، اصفهان، یزد و تهران مهاجرت کرده‌اند. عده‌ای دیگر نیز جذب حرفه غیرقانونی و پرخطر قاچاق سوخت شده‌اند.
تبدیل مولد به خدماتی
روستای تاریخی «کلات» در فاصله ٢٠ کیلومتری شهرستان گناباد قرار دارد. برخلاف گناباد که آب‌و هوایی کویری دارد اما روستای کلات آنطور که از نامش پیداست به دلیل قرارگرفتن در بلندی، آب و هوایی ییلاقی دارد. اما آب و هوای خوش، ثروتی برای مردم منطقه به همراه نداشته است. به دلیل موقعیت جغرافیایی روستای کلات، کشاورزان اجازه حفر چاه ندارند و تنها منبع تامین آب کشاورزی این روستا قناتی است که آن هم مثل سابق آب ندارد. مقدار آبدهی قنات این روستا پیش از تجربه یک دهه خشکسالی، ٦٠ لیتر در ثانیه بود که این روزها به ١٠ لیتر در ثانیه رسیده است.
اقتصاد این روستا که وابسته به کشاورزی است هم‌عرض کاهش منابع آب، آسیب دیده است. با پدید آمدن این وضعیت بخشی از جمعیت روستا که به لحاظ اقتصادی اوضاع بهتری داشتند به دامداری روی آوردند اما بخش قابل توجهی از جوانان روستا به شهرهای دور و نزدیک مهاجرت کردند. در سال ١٣٦٠ جمعیت روستا ١٤٠٠ نفر بود و اکنون٧٥٠ نفر از میانسالان و سالمندان در این روستا باقی مانده‌اند. در مناسبت‌های مذهبی و ملی با بازگشت جوانان، جمعیت روستا به ٥٠٠٠ نفر می‌رسد.
هرچند زیرساخت‌های اسکان مثل آب، برق، گاز و تلفن در روستای کلات وجود دارد اما مردم برای ماندن در این روستا نیازمند درآمد پایدار هستند. یکی از جوانان این روستا می‌گوید اگر امکان اشتغال با درآمدی در حد، حداقل‌مزد در شهرهای اطراف وجود داشت، مردم این روستا را ترک نمی‌کردند.
جان یک میلیونی
«پسکوه» نام روستایی تاریخی در شهرستان سیب و سوران استان سیستان و بلوچستان است. این روستا مرکز دهستانی به همین نام با ٨٨ روستا و آبادی و ١٧ هزار نفر جمعیت است. در مرکز دهستان ٨٠٠ خانوار با جمعیتی حدود ٤ هزار نفر زندگی می‌کنند.
تا قبل از پیشروی خشکسالی در سال‌های اخیر اقتصاد روستا از طریق کشت گندم، جو، ذرت، پیاز، خرما، انار، سیب گلاب و زردآلو اداره می‌شد و زنان برای کمک به اقتصاد خانواده محصولات دست‌سازی همچون سوزن‌دوزی، حصیربافی و گلیم‌بافی تولید می‌کردند. بعد از خشکسالی کمک‌خرجی حاصل از صنایع دستی به درآمد اصلی بسیاری از خانواده‌ها تبدیل شد، بعضی خانواده‌ها از روستا مهاجرت کردند و بعضی روش پرخطری برای کسب درآمد انتخاب کردند. اهالی می‌گویند بعضی جوانان این روستا که از پیدا کردن شغل متعارفی با درآمدی پایدار- هرچند حداقلی- ناامید شده‌اند، برای کسب درآمدی هنگفت در مقیاس روستا، در خدمت قاچاقچیان سوخت قرار می‌گیرند. درآمد آنها از جابه‌جایی یک محموله سوخت از خاش تا سراوان یک میلیون تومان است. این رقمی است که تعدادی از جوانان روستا جان‌شان را بابت به دست آوردنش از دست داده‌اند.
معرفی جایگزین
خشکسالی چهره واقعی‌اش را به کشاورزان نشان داده است. پیش‌بینی‌های نهادهای متخصص نشان از وخیم‌تر شدن اوضاع در آینده‌ای نزدیک دارد. براساس شاخص «فالکن مارک»، ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. طبق شاخص سازمان ملل، اکنون نیز ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.
از نظر عملیاتی دولت قدرت متوقف کردن این وضعیت را ندارد اما با انجام مدیریت درست آب ممکن است در بلندمدت بتواند از شدت بحران کم کند. قدرت دولت در برابر طبیعت ناچیز است اما برای کاهش آثار بحران بر زندگی روستاییان، دولت وظیفه دارد با اقداماتی فوری، جایگزین‌های شغلی مطمئن و پایداری را در اختیار کشاورزان درگیر خشکسالی بگذارد.
