مرگ زودهنگام خانه‌های ایرانی
اوضاع ساخت‌وساز در تهران چندان مناسب نیست. با وجود انواع و اقسام آیین‌نامه‌ها و مقررات ساخت‌وساز، خانه‌های تهران مقاومت چندانی در برابر زلزله بزرگتر از ٦، ٧ و حتی ٥ ریشتر ندارند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، درحالی عمر مفید ساختمان‌ها در ایران به حدود ٢٥سال رسیده که عمر مفید بسیاری از ساختمان‌ها در کشورهای پیشرفته جهان بیش از ١٠٠سال است. البته پیروز حنانچی، معاون اسبق وزارت راه و شهرسازی معتقد است پایین بودن عمر ساختمان در ایران لزوما به معنی غیراستاندارد بودن آنها نیست. او که منکر پایین بودن استحکام ساختمان‌های پایتخت نمی‌شود، با بیان این‌که ساختمان‌ها به خودی خود بعد از ٣٠سال منهدم می‌شوند توضیح داد: نسل قدیم ساختمان‌ها در پایتخت با تراکم پایین ساخته شده بود؛ ساختمان‌هایی که بعضا زیاده‌خواهی و علاقه به تغییر سبک زندگی آنها را حالا به برج و آسمانخراش‌هایی تبدیل کرده است. درحالی بسیاری از این ساختمان‌ها با عمرهای کمتر از ٣٠ و حتی ٢٠سال تخریب و از نو ساخته می‌شوند که می‌توان با مرمت و نوسازی، حداقل ٢٠سال دیگر از این ساختمان‌ها استفاده کرد.
اما درحالی عمر ساختمان‌ها در ایران یک‌سوم استانداردهای جهانی است که طبق گزارش‌های مرکز آمار، بیش از ٣٠درصد از درآمد سرانه ملی در کشور ما صرف تأمین مسکن می‌شود و صنعت ساختمان ٢٥درصد از انرژی مصرفی کل صنعت را می‌بلعد.
همچنین آمارها نشان می‌دهد که هر ایرانی به‌طور متوسط حدود ١٠درصد درآمد سالانه خود را به علت پایین بودن کیفیت ساختمان از دست می‌دهد که این اتلاف سرمایه‌های ملی زیان‌های زیادی را به اقتصاد و صنعت وارد می‌کند.
جدا از اثرات زیانبار اقتصادی مرگ زودهنگام ساختمان، پایین بودن استحکام ساختمان اثرات تخریبی سنگینی روی محیط زیست دارد، چرا که امکان بازیافت نخاله‌های ساختمانی در کشور وجود ندارد و تجزیه آن قرن‌ها وقت نیاز دارد.
مصالح ساختمانی استاندارد است یا نه
موعد زلزله تهران گذشته است؟ نرسیده است؟ مهم نیست؛ مهم این است که تخریب در زلزله تهران احتمالا بالاست. تخریب بالایی که دلایل متعددی را می‌توان برای آن برشمرد. از غیراستاندارد بودن مصالح به‌کار رفته در ساختمان‌ها تا تراکم‌فروشی و عدول از قانون شهرسازی.
مصالح غیراستاندارد ازجمله دلایلی است که برخی آن را رد کرده و برخی دیگر بر آن صحه می‌گذارند. حنانچی در این‌باره گفت: این تنها یک فرضیه است، برای اثبات آن باید مطالعات دقیقی صورت گیرد. ممکن است مصالح به‌کار رفته در ساختمان‌ها آسیب‌پذیر باشد، اما این‌که چه میزان آسیب‌پذیر است، مطالعه دقیقی درباره آن صورت نگرفته است. البته رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نظری متفاوت دارد. شکرچی‌زاده می‌گوید: بسیاری از این مصالح وقتی برای عرضه به بازار می‌رود استاندارد و کیفیت لازم را ندارد که این تأثیر منفی در مدت‌زمان عمر ساختمان می‌گذارد.
او درباره صدور مجوز‌های استاندارد برای مصالح ساختمانی گفت: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی زمانی کیفیت مصالح را ارزیابی می‌کند که از مرحله استاندارد گذشته باشد و مرکز تحقیقات درواقع مسئول ارایه گواهینامه فنی است که این مجوز نشانگر این است که مصالح، استانداردهای فراتر از انتظار را دارد.
به گفته این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی، قطعا گواهینامه فنی می‌تواند زمینه‌ساز رقابت بین تولیدکنندگان مصالح ساختمانی باشد.
قانون‌هایی که برای پول بیشتر حذف می‌شود
شاید از خود بپرسید که آیا در کشورهای دیگر هم پدیده‌ای به اسم تراکم‌فروشی وجود دارد یا همچون بسیاری از پدیده‌های دیگر خاص ایران است. حنانچی در این‌باره می‌گوید: چیزی به اسم تراکم‌فروشی خارج از قانون در سایر کشورها وجود ندارد، اما در ایران شرایط متفاوتی را داریم. قانونی را تصویب می‌کنیم و بعد برای گرفتن پول بیشتر قانون را زیر پا گذاشته و از آن عدول می‌کنیم.
او که معتقد است مقررات ملی ساختمان به‌صورت ناقص در کشور اجرا می‌شود، خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از تمامی مشکلات و بالا بردن استحکام ساختمان‌ها چاره‌ای جز اجرای صحیح و کامل مقررات ملی ساختمان نداریم.
استفاده از فناوری‌های نوین از دیگر راهکارهایی است که به اذعان کارشناسان می‌تواند عمر ساختمان در کشور را افزایش دهد. علی ابراهیم‌زاده، کارشناس صنعت ساختمان با اشاره به پایین بودن عمر مفید ساختمان‌ها، در این‌باره می‌گوید: برای حل معضل عمر مفید ساختمان‌ها و افزایش طول عمر بناها در ایران استفاده از فناوری‌های جدید باید مورد توجه جامعه مهندسان و تمام دست‌اندرکاران صنعت ساختمان قرار گیرد. به گفته این کارشناس ساختمانی، ایران به‌عنوان یک کشور زلزله‌خیز شناخته می‌شود و سبک ساختن ساختمان‌ها با فناوری‌های جدید آنها را در برابر زلزله مقاوم خواهد کرد. همان‌طور که در برخی از کشورهای جهان بسیاری از ساختمان‌ها در برابر زلزله ٧ یا ٨ ریشتری نیز بسیار مقاوم هستند.
ضرورت مقیم بودن ناظران ساختمانی
کیان‌پور، نماینده مردم دورود و ازنا در مجلس شورای اسلامی با اشاره به معضل مقیم نبودن ناظران ساختمانی گفت: ناظران باید در مراحل مختلف ساخت‌وساز نظارت داشته باشند و این‌که چند مرحله به ساختمان سر زده و تنها برگه‌ای را امضا کنند، مُهر تأییدی بر کیفیت سازه نیست.
وی با تأکید بر این‌که برای مقیم شدن ناظران ساختمانی مهندس به اندازه کافی در کشور داریم، افزود: نباید مهندس ناظر ساختمان خارج از بحث نظارت بر سازه‌ها شغل دیگری داشته باشد، زیرا در غیر این‌صورت نظارت‌ها بدون توجه به کیفیت بوده و وضع فعلی تداوم می‌یابد.
تراکم بالای شهرها
اما تراکم بالا در کلانشهرهایی همچون تهران هم خود مسأله‌ای دیگر است که میزان خسارت کلانشهرها در برابر زلزله را افزایش می‌دهد. معاون سابق وزیر راه و شهرسازی درباره خطرات وقوع زلزله در شهرهای با تراکم بالا می‌گوید: تمرکز مسأله‌ای است که فی‌النفسه در بلندمدت خطرناک است؛ برای مثال اگر زلزله بیاید با تلفات و صدمات بیشتری روبهرو می‌شویم. از این‌رو، اگر تمامی سرمایه‌ها در یک فضای محدود متمرکز شود، به خودی خود خطرآفرین می‌شود، ضمن این‌که تعادل منطقه‌ای نیز به هم می‌ریزد. با این اتفاق در بخشی از کشور به‌خصوص کلانشهرها جمعیت افزایش پیدا می‌کند و در مقابل در یک‌سری از مکان‌ها، جمعیت کشور خالی می‌شود.
حنانچی البته معتقد است که شرایط حاکم بر اقتصاد به افزایش تراکم‌فروشی در شهرها منجر شده است و در توضیح ادعای خود می‌گوید: وقتی تولید مزیت نسبی خود را از دست می‌دهد، رکود بر اقتصاد حکمفرما می‌شود و سالی ٢٥درصد تورم به اقتصاد تحمیل می‌شود. شفافیت اقتصادی وجود نداشته باشد طبیعی است که یک کریدوری باز شود و نقدینگی و سرمایه‌های موجود در جامعه به آن سمت هدایت شود.
برآورد و مطالعات انجام‌شده از سوی مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نشان می‌دهد که یک‌سوم از حدود یک‌هزار ساختمان بلندمرتبه شهر تهران در نزدیکی یا روی پهنه گسل شمال تهران قرار گرفته‌اند. وضع برخی از این برج‌ها در محله‌های شمالی شهر همچون الهیه به‌گونه‌ای است که حتی در شرایط فعلی (وضعیت طبیعی شهر) تردد شهروندان در معابر این محله‌ها با دشواری همراه است، بنابراین اگر حادثه‌ای در این مناطق رخ دهد، احتمال می‌رود نیروهای امدادی آتش‌نشانی امکان رسیدن به پای ساختمان‌ها را هم نداشته باشند. مناطق شمال شهر علاوه بر ریسک زلزله و حوادث ثانویه آن با خطر تشدید امواج لرزه‌ای و زمین‌لرزه به دلیل وجود خاک نرم در این مناطق روبهرو هستند.
البته این ریسک در محدوده‌های جنوبی شهر که حدود ٦٠درصد جمعیت پایتخت را در خود جای داده‌اند، وجود دارد. آسیب‌پذیری این مناطق به دلیل فرسودگی املاک، تراکم جمعیت در محلات و باریک بودن معابر در برابر حوادث مشابه ساختمان پلاسکو بشدت بالاست. براساس مطالعات انجام شده و با استناد به تلفات زلزله‌های مشابه با شرایط شهر تهران در کشورهای مختلف اگر زلزله‌ای با بزرگی بیش از ٧ ریشتر در تهران اتفاق بیفتد بسته به زمان و کانون وقوع آن، ٥ تا ٢٠درصد جمعیت (در حدود نیم تا ٢میلیون نفر از جمعیت شهر تهران) از بین خواهند رفت.
آجر و سیمان انرژی‌برترین ماده ساختمانی
بر این اساس، تولید مصالح ساختمانی در کشور ما علاوه بر کیفیت پایین در برخی محصولات، بسیار انرژی‌بر است، به‌طوری‌که سهم بخش صنعت از مصرف کل انرژی در کشور حدود ٢٠درصد برآورد می‌شود که در این میان اجزای تشکیل‌دهنده ساختمان یکی از پرمصرف‌ترین مواد اولیه این بخش هستند و با سهم ٢٥درصدی از انرژی مصرفی، سهم بالایی را نسبت به آمارهای جهانی به خود اختصاص داده‌اند.
براساس آمارها، صنعت آهن و فولاد حدود ١٦ درصد، آجر ٢١ درصد، سیمان ١٣ درصد، شیشه ٢ درصد و گچ و آهک ٣درصد از انرژی بخش صنعت را مصرف می‌کنند که آمار بالایی در مصرف انرژی به شمار می‌رود، ضمن آن‌که نوسان قیمتی در این بازارها تأثیر زیادی را هم بر قیمت نهایی مسکن می‌گذارد.
سیمان به‌عنوان یکی از پرکاربرد‌ترین مصالح ساختمانی، رتبه دوم مصرف انرژی را به خود اختصاص داده است، به‌طوری‌که ١٣درصد از کل مصرف انرژی مربوط به این ماده اولیه ساخت‌وساز است و حتی برخی آمارها نشان می‌دهد که مصرف انرژی در تولید سیمان نسبت به متوسط جهانی ٢٨درصد بیشتر است که با توجه به حجم ساخت‌وسازهای کشور، رقم بالایی محسوب می‌شود.
از طرف دیگر متاسفانه با وجود سرمایه‌گذاری خوبی که در صنعت سیمان انجام شده است، مصرف این ماده اولیه در کشور الگوی مناسبی ندارد و بخش زیادی از سیمان پرتلند تولیدی در کشور صرف کارهای بنایی می‌شود که درواقع نیازی به کاربرد این نوع سیمان‌ها در بنایی نیست و به راحتی با تولید سیمان‌های بنایی که مصرف انرژی کمتری دارد، صرفه‌جویی مناسبی در این حوزه انجام می‌شود.
