عروس زاگرس عزادار بلوط‌ها
نزدیک به 100 هزار هکتار از جنگلهای بلوط ایلام در طول سال‌های گذشته از شدت خشکسالی و کم‌بارشی خشکیده‌اند.
به گزارش اقتصادآنلاین، حمید حاجی پور در ایران نوشت: به گفته تیم تحقیقاتی که برای مبارزه با خشکیدگی درختان بلوط سال‌هاست تلاش می‌کنند، 2عامل انسان و تغییرات اقلیمی، تهدید اصلی بلوط‌ها و بنه‌های استان ایلام هستند.
به گفته دکتر رضا احمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، حذف شدن کنترل‌گرهای طبیعی محیط زیست یکی از دلایل اصلی بروز آفات و از بین رفتن درختان جنگلهای زاگرس است و برای مقابله با این معضل باید بودجه کافی در اختیار سازمان‌های متولی قرار بگیرد. همچنانکه مردم هم باید برای حفظ محیط زیست و حیات وحش با مسئولان همکاری کنند.
میهماندار پشت بلندگو می‌گوید: «تا دقایقی دیگر در فرودگاه ایلام به زمین خواهیم نشست.» از پنجره‌های کوچک هواپیما، جنگل بلوط را می‌شود دید که سبز و استوار در آغوش زاگرس زخم خورده از خشکسالی و بی‌رحمی انسان‌ها همچنان مقاومت می‌کنند.
ایلام را به سرزمین ققنوس‌ها و شکارگاه بهرام گور و تمدن بابلی‌ها می‌شناسند. از ایلام به‌عنوان سرزمین بلوط‌ها و عروس زاگرس یاد می‌کنند، سرزمینی که میان خشکسالی و ریزگردها به دام افتاده است و وضعیت برخی شهرهای آن بحرانی است. می‌گویند از سال 83 که آسمان سخاوتش را از زمین دریغ کرد، بلوط‌ها به زور سرپا مانده‌اند. آنهایی که کهنسال بودند از داخل پوک شدند و ذره ذره تسلیم مرگ شدند. جوان‌ترها با خشکسالی و ریزگردها مبارزه می‌کنند ولی معلوم نیست تا چه زمانی با این وضعیت سرپا بمانند.
تفریح مردم ایلام که سینما ندارند و امکانات تفریحی‌شان انگشت‌شمار است، محدود می‌شود به گشت و‌گذار در جنگل‌هایی که حال و روز خوبی ندارند. اگر سری به جنگلهای بلوط بزنید، خودتان خواهید دید که برخی از درختها دچار بیماری «قارچ زغالی» و «سوسک چوبخوار» شده‌اند. درختانی که آفت قارچ زغالی به آنها سرایت کرده، زائده‌های گرد و تو پری روی شاخه‌هایشان درآمده است و به مرور شاخه‌های دیگر هم به آن دچار می‌شوند و در نهایت درخت خشک می‌شود. اما آفت دیگری که به شکلی دیگر درختان را قتل عام می‌کند حشره‌ای است به نام «سوسک چوبخوار» که درخت را می‌خورد و آن را از داخل پوک می‌کند و بلوطی که نشان می‌دهد سبز و سرپاست، بعد از مدتی از پا در می‌آید!
به گفته کارشناسان محیط زیست، بیماری و آفت‌های دیگری هم در نیمه جان شدن جنگلهای بلوط دست دارند ولی این دو عامل در کنار خشکسالی، از مهم‌ترین عوامل طبیعی از دست رفتن بخشی از جنگلهای بلوط است.
نزدیکترین جنگل به شهر ایلام که مدت‌هاست تبدیل به پارک جنگلی مردم این شهر شده، پارک جنگلی «چغاسبز» است که منتهی می‌شود به کوه‌های سرسبزی که تا چشم کار می‌کند بلوط و بنه است. همراه با حیدر کسایی، یکی از اهالی ایلام سری به این جنگل می‌زنیم. او درباره این جنگل می‌گوید: «مردم شهر روزهای تعطیل‌شان را اینجا می‌گذرانند، هر فصل آن زیبایی خاص خودش را دارد. زمستان که برف می‌بارد جنگل زیبا و رؤیایی می‌شود اما خیلی وقت است که برف نباریده. اگر زمستان برف و باران درستی ببارد خیلی از درختها سالم می‌مانند و خشک نمی‌شوند.»
مردم بومی ایلام می‌گویند نباریدن برف و گرمای هوا و یخ نزدن محیط، باعث شده که درختها آفت بگیرند. کسایی در این‌باره عنوان می‌کند: «تا 4 – 3 سال پیش خیلی از درخت‌های اینجا در حال خشک شدن بودند و بیماری‌های عجیب و غریب گرفتند و وقتی کارشناسان منابع طبیعی تحقیقات‌شان را شروع کردند، مشخص شد که برخی از آفت‌های درختان وقتی برف می‌بارد و یخبندان می‌شود از بین می‌روند. توی این چند سال آنها موفق شدند جلوی سرایت این بیماری‌ها را به درختان دیگر بگیرند. در کل کارهای خوبی از جمله نهالکاری و حفاظت از گونه‌های مختلف انجام شده.»
برای بررسی بیشتر به جنگلهای منطقه «تجریان» در جاده ایلام به «چوار» می‌رویم. وضعیت درخت‌هایی که کنار جاده‌اند نسبت به چغاسبز ناامید کننده‌تر است. خشکسالی و آفت بر طبیعت اینجا چنگ انداخته است. نکته‌ای که بسیار بارز و البته عجیب است، نبود درخت‌های جوان و نهال‌های بلوط است؛ گویی جنگل نخواسته و شاید هم نگذاشته‌اند تا درختان جدیدی به خیل لشگرش درآیند!
برمی‌گردیم به ایلام و می‌رویم چرادول. درختان از هم فاصله می‌گیرند و جنگل تنک‌تر و تنک‌تر می‌شود. انگار درختها از جاده فرار می‌کنند و آنهایی که دیر جنبیده‌اند و یارای فرار نداشته‌اند، پیکرشان افتاده نزدیکی جاده‌ای که بتازگی عریض شده. کسایی که به گفته خودش 20سالی است جنگل‌نوردی می‌کند، در این باره می‌گوید: «استفاده بیش از حد از مراتع، جاده‌کشی، بی‌توجهی برخی از مردم در مراقبت از درختان و خشکسالی، باعث شده تعداد درختها و وسعت جنگل هر روز تحلیل برود. بزها و گوسفندها، شاخ و برگ درختان و نهال‌های کوچکی را که به تازگی سر از خاک درآورده‌اند، می‌خورند. حتی به میوه بلوط‌ها هم رحم نمی‌کنند. خب با این وضعیت نمی‌توان انتظار داشت که جنگل‌مان بکر و دست نخورده و سالم باقی بماند.» هر جایی که سرک می‌کشیم ردی از خشکسالی و بیماری و دست درازی انسان‌ها به جنگل را می‌بینیم. نیازی نیست دنبال چیزی بگردیم سوژه‌ها خودشان به استقبال‌مان می‌آیند.
دکتر رضا احمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در مصاحبه با ما می‌گوید: «ایلام یک میلیون و 131 هزار و 220 هکتار جنگل دارد که دچار خشکیدگی شده است. مناطق مختلف دارای درصدهای متفاوتی است؛ به‌عنوان مثال یکی از مناطق ایلام دچار خشکیدگی کامل شده و 100 هزار هکتار از آن به‌طور کامل از بین رفته است. البته این خشکیدگی‌ها بر اساس جغرافیای قرار گرفتن درختها متفاوت است، آنهایی که در شیب جنوبی قرار دارند، آفتاب بیشتر و بارش کمتری می‌گیرند و خشکسالی بر آنها چیرگی بیشتری دارد.
از سال 83 خشکسالی در استان ایلام آغاز شد و از سال 89 شدت بسیاری گرفت و به یک یازدهم جنگل‌هایمان آسیب صددرصد زد. همان سال تیم متخصصی شامل کارشناسان آبخیزداری، منابع طبیعی، محیط زیست، جنگلداری، جنگل‌شناسی و گیاه‌پزشکی تشکیل شد و تحقیقات را آغاز کردند و نتیجه بررسی‌ها نشان داد بروز خشکسالی، ریزگردها، تحلیل رفتن آب‌های زیرزمینی به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه، افزایش دمای هوا، ضعف فیزیولوژیکی درختان و عامل انسانی باعث چنین معضلی شده است.
با توجه به تهدید جنگل‌ها و به خطر افتادن محیط زیست 7 استان از 11 استان زاگرسی که مبتلا به چنین معضلی بودند، دکتر روحانی در بازدید میدانی از جنگلهای بلوط این منطقه دستور ویژه‌ای داد تا از صندوق مقابله با بحران‌های طبیعی، اعتباری به این موضوع اختصاص بدهند و در کنار آن بخشی از اعتبارات احیای جنگل‌ها هم در اختیارمان قرار گرفت تا پروژه‌‌ای را که تعریف کرده بودیم به اجرا بگذاریم.»
به گفته دکتر احمدی این پروژه که از سال 93 با برنامه‌ریزی دقیق به اجرا درآمده شامل عملیات بهداشتی و پرورشی برای درمان درختان آسیب‌دیده و هرس آنها از آفت‌های مختلف، ایجاد سامانه‌های آبگیری باران در بالادست و پایین دست جنگل‌ها، تولید نهال‌های استاندارد بومی و مقاوم به شرایط موجود از جمله ریزگرد و خشکسالی و کمبود بارش باران و برف و آفات و امراض و در نهایت توسعه جنگل‌کاری و کاشت نهال‌های استاندارد و مقاوم است.
در حال حاضر خطر از بیخ گوش جنگلهای زاگرس گذشته و دلیل آن بارش‌های سال 94 و 95 است. بارش برف و در ادامه آن بروز یخبندان نیز بخشی از آفات و امراض را از بین برد. بارش‌ها شرایط را برای ادامه اجرای پروژه احیا و مراقبت از جنگلهای بلوط و بنه مهیا کرد.
دکتر احمدی در تشریح به هم خوردن توازن طبیعت می‌گوید: «160نوع حشره در جنگلهای بلوط زندگی می‌کنند که برای سلامت آن مفیدند ولی اگر تعادل آنها به هم بخورد، این حشره‌ها تبدیل به آفت می‌شوند. به‌عنوان مثال وقتی دارکوب‌ها را از طبیعت به دلایل مختلف حذف می‌کنیم، تعداد حشرات به‌دلیل به هم خوردن اکوسیستم زیاد می‌شود و امراض و آفات بیشتر و بیشتر می‌شوند و نتیجه‌اش را دیدید، یا وقتی سنجاب‌ها توسط شکارچیان برای فروش، زنده‌گیری می‌شوند، دیگر شاهد رشد بلوط‌های جوان نخواهید بود چراکه سنجاب‌ها نقش مهم و مستقیمی در تکثیر درختان بلوط دارند. بر اساس مطالعات صورت گرفته، ایران با برخورداری از جنگل های زاگرس، با وسعتی بیش از 6 میلیون هکتار، جزو 70 کشور دارای بلوط و قدیمی‌ترین جنگل بلوط در دنیاست. جنگلی که تخمین زده‌اند بیش از 2 هزار سال قدمت دارد. جنگلهای ایلام 11 درصد از وسعت جنگلهای زاگرس و 4 و نیم درصد از وسعت جنگلهای کشور را در اختیار دارد.
احمدی درباره وضعیت جنگلهای بلوط ایلام عنوان می‌کند: «در حال حاضر جنگل‌هایمان با توجه به وضعیت موجود که در پاییز بارش‌های مؤثری نداشته، وضعیت مطلوبی دارد و امیدواریم که در چند ماه آینده شاهد بارش برف و باران خوبی باشیم. اما نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم تقویت کنترل‌گرهای طبیعی است که بخشی از آن توسط عامل انسانی رخ می‌دهد. سدهایی که بدون مطالعه زده شد، چاه‌های غیرمجاز آب و برداشت بی‌رویه، استرس‌هایی که به درختان وارد می‌شود، مدیریت نکردن استفاده دام از مراتع، احداث جاده‌‌های روستایی در دل جنگل و... از جمله تخریب‌هایی است که از سوی ما رخ می‌دهد.»
شاید روزی جنگلهای بلوط مثل گذشته سبز شود و صدای چهچهه پرندگان در آن طنین بیندازد. سنجاب‌ها از شاخه‌ای به شاخه‌ای بپرند و دارکوب‌هایی که منقار به تنه بلوط می‌کوبند شور زندگی و زیستن را با خود بازگردانند.
