مسعود بارزانی عقب نشست
پایان تلخ برای نسخه‌ای که جوهر تجویز آن خشک نشده، بایگانی شد. قریب به یک ماه از روزی می‌گذرد که کردهای عراق پای صندوق‌های رای حاضر شدند و امید جدایی از عراق را به قماری واگذار کردند که مبتکر آن مسعود بارزانی، رییس منطقه کردستان و عضو حزب دموکراتیک بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، از روزی که بارزانی مقدماتی‌ترین گام‌ها را برای برگزاری همه‌پرسی جدایی کردستان از عراق برداشت مخالفان داخلی و خارجی از چپ و راست وی را محاصره کردند. حیدر العبادی در جامه نخست‌وزیر عراق بارها از مسعود بارزانی و جریان مدافع وی در برگزاری این همه‌پرسی خواست که دست از لجاجت با دولت مرکزی در روزهای بحرانی عراق و دست به گریبانی این کشور با داعش بردارند. شخص نخست‌وزیر حتی طرح‌های جایگزینی را روانه اقلیم کردستان کرد تا شاید سودای برگزاری این رفراندوم از سر مسعود بارزانی دور شود. صدای مخالف تنها از داخل عراق به گوش نمی‌رسید و کشورهای همسایه به خصوص ایران و ترکیه نیز ابتدا با سخنانی نرم و سپس با هشدارهای تند و تیز از اربیل خواستند که غائله را بخواباند. گوش مسعود بارزانی بدهکار هشدارها نبود و در نتیجه همه‌پرسی که تنها حامی عیان آن رژیم اسراییل بود برگزار شد. همه‌پرسی که قرار بود فرجام آن روزهای بهتر برای کردهای عراق باشد به درگیری میان نیروهای ارتش و پیشمرگه‌ها در کرکوک منتهی شد و در نهایت هم ارتش و دولت عراق اختیاراتی را که براساس قانون اساسی باید در چنته دولت باشد، بازپس گرفتند. با گذشت نزدیک به ١٠ روز از حوادث کرکوک روز گذشته دولت اقلیم کردستان طی بیانیه‌ای رسمی با تعلیق نتیجه همه‌پرسی، پیشنهاد آتش بس و برقراری مذاکره با بغداد را ارایه کرد. در این بیانیه آمده است که اقلیم کردستان به منظور جلوگیری از بروز خشونت‌های بیشتر و درگیری با ارتش عراق مسوولانه و متعهدانه رفتار خواهد کرد. تداوم برخورد و درگیری میان ارتش عراق و پیشمرگه‌ها که ١٦ اکتبر ٢٠١٧ رخ داد باعث خسارت به هر دو طرف و بروز ناآرامی در بخش‌های مختلف عراق شد. ادامه این تقابل و درگیری ضمن اینکه هیچ پیروزی نخواهد داشت، منجر به هرج و مرج و بی‌نظمی خواهد شد و بر زندگی همه تاثیر خواهد گذاشت. بنابراین به خاطر همه مسوولیت و تعهدات‌مان نسبت به مردم کردستان و مردم عراق به دولت بغداد، مردم و افکار عمومی جهان پیشنهاد می‌کنیم که؛ ١- همه عملیات‌های نظامی متوقف و آتش‌بس برقرار شود. ٢- نتیجه همه‌پرسی برگزار شده در کردستان به حالت تعلیق درمی‌اید. ٣-یک مذاکره بین اقلیم کردستان و دولت بغداد براساس قانون اساسی آغاز شود.
٤ روز تا وداع بارزانی با قدرت
همزمان با صدور این بیانیه، حزب دموکراتیک کردستان عراق رسما تاریخ کناره‌گیری مسعود بارزانی از ریاست حزب را اعلام کرد. درحالی که بسیاری از منابع عربی در منطقه در چند روز گذشته خبر از استعفای مسعود بارزانی در آینده‌ای نزدیک داده بودند، «اشواق الجاد» از رهبران حزب دموکراتیک کردستان در گفت‌وگو با «بغداد الیوم» در این باره گفت: ابتدای ماه نوامبر، دوره ریاست بارزانی پایان خواهد یافت و وی به صراحت اعلام کرده است که تمدید این دوره را نخواهد پذیرفت. وی همچنین تاکید کرده که نه شخص او و نه هیچ‌یک از اعضای خانواده‌‌اش برای تصدی این پست، نامزد نخواهند شد. انتخاب رییس جدید منطقه کردستان با پایان دوره ریاست بارزانی در حوزه اختیارات پارلمان منطقه کردستان است. پارلمان کردستان طرفی است که باید جانشین بارزانی را در چارچوب اختیاراتش انتخاب کند. پارلمان چندین گزینه پیش رو دارد که باید یکی از این گزینه‌ها را با توافق همه احزاب کردی انتخاب کند و حتی یک حزب نیز نباید خارج از این توافق باشد. مسعود بارزانی از سال ٢٠٠٥ در پست ریاست منطقه کردستان حضور دارد و به موجب قوانین این منطقه هیج فردی حق ندارد که بیش از دو دوره در این پست بماند اما وی پس از دو دوره ٤ ساله بار دیگر به دلیل اختلافات داخلی احزاب کرد موفق شد حضورش در این کرسی را برای دو دوره دوساله دیگر تمدید کند.
افزایش درخواست‌ها برای انحلال ریاست اقلیم کردستان
همزمان با تلاش‌های بغداد برای کاستن از تنش با اربیل، روزنامه شرق‌الاوسط در گزارشی ادعا کرد که سه حزب کردی شامل جماعت اسلامی، ائتلاف دموکراسی و عدالت و جنبش تغییر در بیانیه مشترکی خواستار انحلال ریاست اقلیم کردستان و تشکیل دولت موقت شده‌اند. براساس این گزارش که ترجمه آن را ایسنا منتشر کرده است دو حزب کرد جماعت اسلامی و ائتلاف دموکراسی و عدالت که برهم صالح، نخست‌وزیر پیشین اقلیم کردستان عراق ریاست آن را برعهده دارد به طرح مشترک جنبش تغییر برای عبور از بحران فعلی اقلیم پیوستند. این سه تشکل سیاسی با انتشار بیانیه مشترکی حوادث اخیر در کرکوک و دیگر مناطق را بحران، شکست و فاجعه‌ای سیاسی و نظامی توصیف کرده و خواستار انحلال پست ریاست اقلیم شدند. این سه حزب در بیانیه مشترک خود بر حمایت از گروه‌های سیاسی، وحدت میان گروه‌های مردمی در اقلیم و دور نگه داشتن کردها از خطرات اختلاف و جدایی و جنگ داخلی تاکید کردند. این سه حزب کرد در ادامه تعامل با دولت عراق در مناطق مورد مناقشه مطابق با قانون اساسی، تلاش برای بازگردان شرایط به حالت عادی در این مناطق و بازگشت آوارگان به خانه‌های‌شان، انحلال موسسه ریاست اقلیم کردستان، اعطای اختیارات به نهادهای مسوول طبق قوانین و اینکه پارلمان منبع صدور تصمیمات و قوانین بوده و هیچ قدرت سیاسی بالاتر از آن نباشد را خواستار شدند.
سکوت بغداد، دخالت تل‌آویو
در حالی که در بیانیه اقلیم کردستان از تعلیق همه‌پرسی جدایی کردستان از عراق سخن به میان آمده دولت مرکزی این کشور هنوز به آن پاسخی نداده اما پیش از این بغداد خواهان لغو نتیجه همه‌پرسی شده بود و نه تعلیق آن. حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق از زمان برگزاری همه‌پرسی بارها تاکید کرده بود که این همه‌پرسی غیرقانونی است و نتیجه آن باید رسما لغو شود. ساعتی پس از انتشار بیانیه اخیر از سوی اقلیم کردستان عراق، ابراهیم جعفری، وزیر خارجه عراق اعلام کرد که بغداد گفت‌وگو با کردهای عراق را متوقف نخواهد کرد. وی در بخش‌هایی از سخنانش در مسکو درباره همه‌پرسی جدایی کردستان از عراق گفت: هر مساله‌ای که تمامیت ارضی عراق را به مخاطره بیندازد در قانون اساسی ما منع شده است.
درحالی که مساله جدایی کردستان از عراق در سه ماه اخیر برای ملت و دولت این کشور هزینه‌های بسیاری داشته که شاید کمترین آن اختلاف آفرینی میان کردها و اعراب در سرزمینی است که هنوز با مخوف‌ترین گروه تروریستی بین‌المللی دست در گریبان است بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی روز گذشته در یک اظهارنظر علنی درباره همه‌پرسی جدایی کردستان عراق گفت: جهان باید از آینده کردها حمایت کند. به گزارش فارس، نتانیاهو در تازه‌ترین اظهاراتش در این باره گفت: رحبعام زئیوی، وزیر پیشین گردشگری اسراییل در دهه ١٩٦٠ به منطقه کردستان عراق سفری محرمانه و بر تاسیس یک بیمارستان صحرایی اسراییلی در این منطقه نظارت داشت. سفر مذکور بسیار تاثیرگذار بود. ما با آمال کردستان عراق بسیار همدردی می‌کنیم و جهان باید نگران امنیت و آینده آنها باشد.
بازگشایی گذرگاه‌های مرزی ایران با اقلیم
ایران را شاید بتوان نخستین کشور همسایه‌ای دانست که از تصمیم چهره‌های سیاسی در منطقه اقلیم کردستان استقبال کرد و روند بازگشایی مرزهای خود با این منطقه را آغاز کرد. روز گذشته مدیر گمرک‌های اقلیم کردستان عراق اعلام کرد که ایران گذرگاه مرری باشماق را بازگشایی کرد. پیش از این نیز سیروان محمد، رییس اتاق بازرگانی سلیمانیه اعلام کرده بود که از روز چهارشنبه گذرگاه‌های مرزی ایران به منظور تجارت و عبور شهروندان بازگشایی خواهند شد بدین‌ترتیب علاوه بر انجام تردد متقابل مسافران، کلیه عملیات گمرکی نیز به حالت عادی باز می‌گردد.
آوارگی ٢٠ هزار کرد
هرچند هنوز به طور قطع نمی‌توان گفت که پیشنهاد اقلیم برای مذاکره بدون پیش شرط با بغداد چه سرانجامی پیدا می‌کند اما ذات انتشار چنین بیانیه‌ای از سوی چهره‌هایی که تا یک ماه قبل حتی حاضر به موکول کردن زمان برگزاری همه‌پرسی به تاریخی بهتر نبودند در رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به عقب‌نشینی مسعود بارزانی از درخواست اولیه برای استقلال تعبیر شد. تصمیم بارزانی برای برگزاری همه‌پرسی جدایی بیش از همه به کردهای عراق آسیب زده است. براساس تازه‌ترین گزارشی که رویترز منتشر کرده است حدود ٣٠ هزار کرد از زمان آغاز تنش در کرکوک میان نیروهای ارتش و نیروهای کرد مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. تعداد کثیری از این آواره‌ها به کمک‌های اولیه نیاز دارند و حتی سرپناه مسقفی نیز برای آنها وجود ندارد. درحالی که ارتش عراق می‌گوید تنش جدی میان نیروهای نظامی وابسته به دولت مرکزی و کردها صورت نگرفته است عفو بین‌الملل روز سه‌شنبه اعلام کرده است که تصاویر ماهواره‌ای، ویدئوها و عکس‌هایی که از کرکوک و حومه آن وجود دارد نشان می‌دهد که خانه‌های بسیاری در این منطقه دچار حریق عمدی شده یا ویران شده‌اند. یک مقام عفو بین‌الملل در این باره به رویترز می‌گوید: بسیاری از کسانی که آواره شده‌اند در فضاهای باز و مکان‌های عمومی مانند مدارس، مساجد یا ساختمان‌های نیمه‌کاره زندگی می‌کنند. آنها به کمک‌های اولیه و همچنین مشاوره‌های روانی نیاز دارند.
جز عفو بین‌الملل چندگروه بین‌المللی دیگر نیز گزارش‌های مشابهی ارایه کرده‌اند اما می‌گویند که رقم دقیقی در مورد تعداد اوارگان در اختیار دارند. به گزارش عفو بین‌الملل در نتیجه درگیری‌ها در کرکوک حداقل ١١ نفر جان خود را از دست داده‌اند. در حالی که برخی از منابع کردی جریان حشدالشعبی را مقصر می‌دانند اما سخنگوی حشدالشعبی در گفت‌وگو با رویترز تاکید کرد که نیروهای حشد وارد کرکوک نشده‌اند و آنچه در داخل شهر رخ داده به آنها ارتباطی ندارد. هیچ گونه آوارگی اجباری درکار نبوده است و برادران کرد ما از ترس آغاز خشونت فرار کرده‌اند.
کرکوک از نخست‌وزیر یک قهرمان ملی ساخت
پیشنهاد اقلیم برای مذاکره با بغداد و تعلیق نتیجه همه‌پرسی به پیروزی حیدرالعبادی نخست‌وزیر این کشور تعبیر شده است. واشنگتن‌پست یکی از رسانه‌هایی است که گزارشی را به سوژه برد نخست‌وزیر اختصاص داده و نوشته است: حیدرالعبادی که در میان هم حزبی‌های خود به مرد قانون شهرت دارد به دنبال تصمیم برای اعزام نیروهای ارتش به مناطق کردی با افزایش محبوبیت در میان عراقی‌ها روبه رو شده است. پیش از این موفقیت اخیر نیز وی به دلیل پیروزی‌های ارتش بر تروریست‌های داعش و بازپس‌گیری‌های شهرهای عراق شهره به شجاعت شده بود. حتی برخی از منتقدان سابق وی نیز دهان به تحسین وی گشوده‌اند و تصمیم‌های اخیر وی را عاقلانه و حساب شده می‌دانند. حیدرالعبادی با به کار گرفتن نیروهای ارتش به شکل مدیریت شده برای حل بحران در مناطق کردی، روحیه ناسیونالیسم‌گرایی خود را به تصویر کشید و به آرامی بسیاری از موانع پیش روی موفقیت خود در انتخابات سال آتی میلادی را کنار زد. شرایط اما برای ایالات متحده سخت‌تر شده است. مسعود محبوبیت حیدرالعبادی برای امریکایی‌ها لایه نقره‌ای بحرانی است که دو متحد امریکا در عراق یعنی دولت مرکزی و کردها را روبه روی هم قرار داده است. بسیاری از تحلیلگران مسائل عراق می‌گویند که حیدرالعبادی از امروز به موفقیت خود در انتخابات سال آتی مطمئن شده است. یک عضوشورای استانی بغداد در این باره به واشنگتن‌پست می‌گوید: تصور عمومی این بود که العبادی در تصمیم‌های خود متزلزل است اما سیاست وی در قبال مساله کرکوک که هفته گذشته به تصویر کشید نادرست بودن این تصویر عمومی را نشان داد. او روش خود را انتخاب کرد و در اجرای آن نیز بسیار مصمم گام برداشت. او قانون و احترام به قانون اساسی را به نمایش گذاشت. هنوز مشخص نیست که برنامه نخست‌وزیر برای دورنگاه داشتن کردها از مناصب در مناطقی که از سال ٢٠١٤ در اختیار آنها بوده چیست اما طرفداران وی نیز به او هشدار داده‌اند که باید به مذاکره با کردها ادامه دهد و نیروهای نظامی را از شهرهای کردی دور نگه دارد در غیراین‌صورت محبوبیتی را که اکنون در نتیجه تدبیر خود به دست آورده از کف خواهد داد. حیدرالعبادی در سخنان هفته گذشته خود تاکید کرد که رفراندوم به تاریخ پیوسته است. در حال حاضر نخستین آزمون پیش روی العبادی برای سنجش اشتیاق واقعی او برای پایان دادن به بحران اقلیم کردستان به واکنش احتمالی او به تعلیق نتیجه همه‌پرسی مربوط است. مشاوران نخست‌وزیر به او یادآوری کرده‌اند که امتناع از ورود به مسیر مذاکره با کردها، می‌تواند احتمال درگیری نظامی میان نیروهای ارتش و نیروهای کرد را افزایش دهد. درحالی که حرکت نظامی نیروهای ارتش در کرکوک در واشنگتن سر و صدای بسیاری را درباره پررنگ شدن نقش ایران در عراق به راه انداخت اما این مساله برای عراقی‌ها یک امر حیاتی به منظور جلوگیری از افتراق بیشتر داخلی بود. العبادی ترجیح داد که در دل توفان تن به موج‌ها بدهد به جای آنکه توسط این موج‌ها به حاشیه رانده شود و شاهد پایان عمر سیاسی خود در وطن باشد. این حرکت العبادی حتی به افزایش محبوبیت وی در میان اهل سنت هم منتهی شد. اهل سنتی که مخالف تداوم حضور او در دولت بودند.
قاسم سلیمانی مانع از به راه افتادن حمام خون شد
در این میان بازی العبادی با امریکایی‌ها نیز در ماجرای کردها بسیار حساب شده بود. دولت ترامپ از اینکه کردها طرح‌های امریکا برای پایان دادن به مناقشه میان اربیل و بغداد را نپذیرفته‌اند به ستوه آمده بودند و البته العبادی به دیپلمات‌های امریکایی در بغداد اعلام کرده بود که قصد ورود نظامی به کرکوک را دارد اما زمان و حجم این ورود را اعلام نکرده بود. درحالی که در چند روز گذشته روایت‌های بسیاری در مورد نقش سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در ماجرای کرکوک مطرح شده است و برخی منابع کردی می‌گویند که وی با برخی از گروه‌های کردی برای خارج کردن پیشمرگه‌ها از کرکوک به توافق رسیده بود اما دو چهره نزدیک به العبادی که در جریان تصمیم‌گیری‌های وی قرار دارد روایت متفاوتی را به واشنگتن‌پست گفته‌اند. براساس این روایت، قاسم سلیمانی پس از آنکه العبادی و برخی مقام‌های کرد درباره چارچوب توافق برای حل مساله کرکوک با هم به توافق رسیدند وارد ماجرا شد. سلیمانی توانست در مرحله میانی مذاکرات بغداد با کردها، آنها را راضی به کنترل نیروهای کرد کند و به آنها گفت که تعداد نیروهای ارتش از نیروهای کرد بسیار بیشتر است. ورود سلیمانی به ماجرا در حقیقت برنامه العبادی برای ورود نظامی به کرکوک را دو روز به تعویق انداخت چرا که سردار سلیمانی اعتقاد داشت که شاید مسعود بارزانی راضی به آغاز مذاکرات با بغداد شود که این اتفاق رخ نداد. روند گفت‌وگو میان بغداد و اربیل به شکست منتهی شد اما هشدارهای سلیمانی مانع از این شد که حمام خون در کرکوک به راه بیفتد. یک مقام نزدیک به العبادی در این باره می‌گوید: سلیمانی وارد روند مذاکرات شد اما اینگونه نبود که معماری صفر تا صد ماجرا با وی باشد.
