افزایش قیمت بنزین از کی اجرا می‌شود/ همه چیز درباره سهمیه‌بندی جدید و سه نرخی شدن بنزین

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرارو، حجم شایعات پیرامون افزایش قیمت بنزین، سهمیه‌بندی و کارت‌های سوخت در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی اخیرا به اوج رسیده است.

کار تا جایی پیش رفته که اظهارات نمایندگان مجلس هم تکذیب می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد دولت تصمیم نهایی خود را گرفته و اگر با صبر و حوصله اخبار و رویداد‌ها را کنار هم بگذاریم حتما می‌توانیم پازل قیمت بنزین در ایران را کامل کنیم. دقیقا همین کاری که قصد داریم در این گزارش با بررسی آخرین اظهارات رسمی، شایعات و تحلیل‌های کارشناسی انجام دهیم.

طرح سه نرخی شدن بنزین و نرخ‌های جدید سوخت ۱۴۰۴

با وجود تکذیب‌های اولیه، سخنگوی دولت در تاریخ ۲۱ آبان ۱۴۰۴، عملاً سه نرخی شدن بنزین را تأیید کرد و به گمانه‌زنی‌های قبلی پایان داد.

بنزین سه نرخی؛ سهمیه هر شهروند عادی چقدر و با چه قیمتی است؟

بر اساس جزئیات منتشرشده، ساختار سهمیه‌بندی بنزین برای خودرو‌های شخصی تغییر اساسی نخواهد کرد و فقط یک نرخ جدید به آن اضافه می‌شود:

• بنزین سهمیه‌ای (یارانه‌ای): ۶۰ لیتر در ماه با قیمت ۱۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر.
• بنزین آزاد (نیمه یارانه‌ای): ۱۰۰ لیتر در ماه با قیمت ۳۰۰۰ تومان به ازای هر لیتر.
• نرخ سوم (بنزین غیرسهمیه‌ای): قیمتی جدید که برای سوخت‌گیری اضافی از طریق کارت سوخت جایگاه (و نه کارت شخصی) اعمال خواهد شد.

نرخ سوم بنزین در تازه‌ترین اخبار ۵۰۰۰ تومان به ازای هر لیتر تعیین شده است. این نرخ در گام نخست برای خودرو‌های دولتی و لوکس اجرا خواهد شد و سپس به تدریج برای عموم مردم که از سهمیه ۱۶۰ لیتری خود (۶۰ لیتر ۱۵۰۰ تومانی و ۱۰۰ لیتر ۳۰۰۰ تومانی) استفاده کرده‌اند و ناچارند به کارت‌های اضطراری جایگاه روی بیاورند، اعمال خواهد شد.

نکته: اگر شما به‌عنوان یک شهروند عادی، تنها از کارت سوخت شخصی خود استفاده کنید، تا سقف ۱۶۰ لیتر قیمت بنزین برای شما همان ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومان باقی خواهد ماند و این افزایش قیمت مستقیماً بر معیشت روزانه شما تأثیری نخواهد گذاشت، مگر اینکه مصرف بنزین شما در ماه از این میزان فراتر برود.

قیمت بنزین با کارت جایگاه سوخت چقدر می‌شود؟

یکی از پررنگ‌ترین شایعات هفته‌های اخیر، به جمع‌آوری کارت‌های سوخت موجود در جایگاه‌ها (که اصطلاحاً به آن کارت آزاد می‌گویند) مربوط می‌شود. این شایعه با گزارش‌ها و روایت‌هایی که در اصطلاح مشاهدات میدانی مردمی نامیده می‌شوند، تقویت شد.

چرا دولت کارت سوخت جایگاه‌ها را محدود می‌کند؟

با وجود تکذیب رسمی جمع‌آوری کامل کارت‌ها، بعضی‌ها اصرار دارند دولت پس از اجرای طرح سه‌نرخی شدن و تأکید بر استفاده از کارت سوخت شخصی به دلایل کاملاً مشخص می‌تواند به این گزینه فکر کند.

• کاهش قاچاق سوخت: اختلاف قیمت بنزین یارانه‌ای ایران (۱۵۰۰ تومان) با نرخ جهانی (که تقریباً ۴۵ تا ۶۲ هزار تومان برآورد می‌شود) یک انگیزه عظیم برای قاچاق سوخت به کشور‌های همسایه ایجاد می‌کند. با معرفی نرخ سوم (۵۰۰۰ تومان)، دولت تلاش می‌کند هزینه سوخت‌گیری بدون سهمیه را برای سوءاستفاده‌کنندگان افزایش دهد و از خروج آسان سوخت یارانه‌ای جلوگیری کند.
• کنترل مصرف و توزیع عادلانه: استفاده اجباری از کارت‌های شخصی، امکان نظارت دقیق بر الگوی مصرف هر خودرو را فراهم خواهد کرد. این امر به دولت کمک می‌کند تا یارانه‌ها را به شکل هدفمند دست مصرف‌کننده نهایی برساند.
• کنترل سوءاستفاده از کارت‌های جایگاه: به دلیل امکان ذخیره بالاتر سهمیه در کارت جایگاه‌های سوخت، برخی سوءاستفاده‌کنندگان از این کارت‌ها برای جمع‌آوری و خروج سوخت استفاده می‌کردند. با معرفی نرخ ۵۰۰۰ تومانی برای این کارت‌ها، انگیزه سوءاستفاده کاهش پیدا می‌کند.

تحلیل: به نظر می‌رسد دولت به جای حذف کارت‌های آزاد، قصد دارد آنها را به گران‌ترین نرخ بنزین (۵۰۰۰ تومان) پیوند بزند. بنابراین، شایعات اخیر درباره فروش غیررسمی بنزین به قیمت ۵۰۰۰ تومان ممکن است بازتابی زودهنگام از همین سیاست جدید باشد که در آستانه اجرا قرار دارد. از طرف دیگر عمده شایعات این حوزه را باید تلاش در جهت فروش بنزین سهمیه‌ای کار‌ت‌های سوخت شخصی و درآمدزایی از آنها دانست که البته عملی غیرقانونی به حساب می‌آید.

ارتباط افزایش قیمت بنزین با کاهش تعرفه واردات خودرو کم‌مصرف

خبری که در هفته‌های اخیر منتشر شد و کمتر مورد توجه قرار گرفت، بحث اعلام تعرفه‌های جدید واردات خودرو است. دلایل متعددی نشان می‌دهد که این مورد را باید یکی از تصمیمات پشت پرده درباره افزایش قیمت بنزین بدانیم.

تعرفه جدید واردات خودرو در سال ۱۴۰۴

منتقدان سال‌هاست از دولت انتقاد می‌کنند که نمی‌تواند با اعمال تعرفه‌های بسیار بالا، مانع واردات خودرو‌های خارجی کم‌مصرف شود و هم‌زمان از مصرف بالای بنزین و بار سنگین یارانه‌ای گله‌مند باشد. هفته گذشته دولت و مجلس بالاخره در یک تصمیم مهم، تعرفه‌های واردات خودرو را به شکل چشمگیری کاهش دادند تا پس از طی مراحل قانونی و سازوکار‌های اداری، واردات خودرو با حجم موتور زیر ۱۵۰۰ سی‌سی از این پس با تعرفه ۲۰ درصد انجام شود.

تعرفه واردات خودرو با حجم موتور ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سی‌سی نیز با نرخ ۴۰ درصد محاسبه خواهد شد و واردات خودرو هیبریدی و برقی نیز به ترتیب با تعرفه ۱۵ و ۴ درصد امکان‌پذیر است.

تحلیل: کاهش تعرفه واردات خودرو را می‌توان یک تغییر پارادایم جدی دانست. بیایید فرض کنیم دولت برای جبران کسری بودجه هم که شده بالاخره تصمیم گرفته از موضع خود در قبال واردات خودرو‌های کم‌مصرف عقب‌نشینی کند و در مقابل برای اصلاح قیمت (حداقل در نرخ سوم) و مدیریت مصرف از طریق قیمت‌گذاری واقعی بنزین آماده شود. این دو سیاست در کنار هم، تلاش می‌کنند تا فشار اقتصادی یارانه سوخت را کاهش دهند.

آیا بنزین سوپر وارداتی گامی در جهت واقعی‌سازی قیمت سوخت است؟

در کنار بحث بنزین سهمیه‌ای، ممکن است وضعیت عرضه بنزین سوپر وارداتی در بورس انرژی نیز همین آبان ۱۴۰۴ تعیین تکلیف شود.

شرکت‌های حقوقی واجد شرایط که مجوز واردات و توزیع بنزین سوپر را دارند، به‌عنوان عرضه‌کننده شناخته می‌شوند و عرضه به شکل کلان در بورس انرژی صورت می‌گیرد. حتی قیمت بنزین سوپر وارداتی هم مشخص شده و قرار است کشف قیمت بر اساس عرضه و تقاضا به شکل نرخ شناور صورت بگیرد.

بنزین سوپر وارداتی احتمالاً با قیمت بسیار بالا (چیزی نزدیک به نرخ فوب خلیج فارس و هزینه‌های واردات و توزیع) به دست مصرف‌کننده خواهد رسید که گام عمل مهمی در جهت حذف قیمت‌گذاری دستوری در حوزه انرژی است. ضمنا این کار می‌تواند زمینه را برای توجیه پذیرش نرخ سوم (۵۰۰۰ تومان) برای بنزین عادی غیرسهمیه‌ای در جایگاه‌ها فراهم کند.

طرح سه‌نرخی بنزین ۵۰۰۰ تومانی کی اجرا می‌شود؟

نهایتا اگر آنچه تا کنون به شکل جسته گریخته شنیده‌ایم را کنار هم بگذاریم، می‌توان نتیجه گرفت که دولت با وجود تأکید بر ثبات نرخ سهمیه‌های شخصی (۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومان)، قصد دارد با معرفی نرخ سوم ۵۰۰۰ تومانی عملاً قیمت سوخت‌گیری از کارت‌های جایگاه را افزایش دهد.

این تصمیم، یک اقدام چندوجهی است که با هدف جلوگیری از قاچاق و مدیریت بهینه مصرف سوخت انجام می‌گیرد. اجباری کردن تدریجی استفاده از کارت سوخت شخصی و اعمال «جریمه» برای استفاده از کارت‌های آزاد جایگاه نیز می‌توانند ابزار اجرایی طرح باشند.

دولت همزمان با اصلاح قیمت بنزین در بخش غیرسهمیه‌ای، با کاهش تعرفه واردات خودرو‌های کم‌مصرف تلاش می‌کند راهکاری ساختاری برای کاهش تقاضای سوخت در بلندمدت پیدا کند. تنها مسئله حل نشده به زمان اجرای سراسری طرح برمی‌گردد وگرنه اجرای آزمایشی طرح سه‌نرخی شدن بنزین از همین اواخر آبان ۱۴۰۴ در برخی استان‌ها امکان‌پذیر به نظر می‌رسد.