اقتصاد آنلاین _ آرمان هنرکار: رویداد ملی صنایع خلاق با هدف بررسی مسیر‌های تازه رشد و گفت‌و‌گو میان فعالان این حوزه، طی روز‌های ۱۴ و ۱۵ آبان‌ماه در سالن همایش‌های بین‌المللی رایزن برگزار شد. این رویداد به همت مؤسسه «کمک به توسعه فرهنگ و هنر» و با حضور جمعی از مدیران دولتی، فعالان بخش خصوصی و متخصصان فرهنگ و فناوری، در قالب هشت پنل تخصصی به بررسی ابعاد مختلف زیست‌بوم خلاق کشور پرداخت.

سیدصادق پژمان، مدیرعامل مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر، در سخنرانی افتتاحیه با تأکید بر ضرورت بازتعریف نقش دولت گفت: «اگر قرار است صنایع خلاق رشد کنند، دولت باید از تصدی‌گری فاصله گرفته و به تسهیل‌گری روی آورد. نهاد‌های دولتی باید شنونده و پشتیبان باشند، نه تصمیم‌گیرنده نهایی.» او پیوند میان خلاقیت، فناوری و سرمایه اجتماعی را محور توسعه این حوزه دانست و افزود: «زیرساخت فرهنگی، شرط اصلی شکل‌گیری اقتصاد خلاق است.»

 

محور نخست: سرمایه‌گذاری و بازار

در نخستین پنل با عنوان «سرمایه‌گذاری و توسعه بازار صنایع خلاق»، مدیران استارتاپ‌ها و نهاد‌های مالی بر ضرورت ایجاد ابزار‌های مالی نوین تأکید کردند. آرش حیدریان، مدیرعامل «زین»، گفت: «صنایع خلاق باید بر ارزش دارایی‌های نامشهود تکیه کنند، نه صرفاً دارایی‌های فیزیکی.»

محور دوم: صادرات و جهانی‌شدن

در پنل «صادرات خلاقانه؛ راهکار‌های جهانی شدن صنایع خلاق»، فعالان این عرصه از جمله صفا صیرفی، مشاور برند «باسلام»، بر اهمیت شناخت مخاطب جهانی و توسعه زبان بین‌المللی برند ایرانی تأکید کردند. به گفته او، «جهانی‌شدن تنها به معنای صادرات کالا نیست، بلکه نیازمند زبان مشترک فرهنگی است.»

محور سوم: منابع انسانی و آموزش

در سومین نشست با موضوع «منابع انسانی در صنایع خلاق»، بر نقش آموزش و کوچینگ در رشد این بخش تأکید شد. محمدرضا کتابی، کوچ کسب‌وکار‌های خلاق، گفت: صنایع خلاق بدون رشد فردی هنرمندان توسعه نخواهند یافت. انسان باید پیش از مهارت رشد کند تا ایده‌اش ماندگار بماند.

محور چهارم: حکمرانی و مالکیت فکری

در یکی از بحث‌برانگیزترین پنل‌ها با عنوان «حکمرانی و مالکیت فکری در صنایع خلاق»، چهره‌هایی، چون محسن احمدزاده، پرویز کرمی، علی شیرین‌زاد، رضا مستمع و سیدصادق پژمان دیدگاه‌های خود را مطرح کردند.

شیرین‌زاد با انتقاد از انبوه قوانین ناکارآمد گفت: بیش از ۱۲ هزار قانون داریم، در حالی‌که کشور‌هایی با دو هزار قانون بهتر اداره می‌شوند. باید قوانین زائد را حذف کنیم.

در مقابل، رضا مستمع از مرکز پژوهش‌های مجلس تأکید کرد: «مشکل ما نداشتن قانون نیست، بلکه ضعف در اجرای درست و نبود نظام مؤثر مالکیت فکری است. بدون حمایت از خالقان محتوا، بازار خلاق شکل نمی‌گیرد.»

 دولتِ تسهیل‌گر، نه ناظرِ کنترل‌گر

پژمان در جمع‌بندی مباحث با اشاره به ضرورت تحول در حکمرانی فرهنگی گفت: «حکمرانی فرهنگی یعنی ساختن بستر برای خلاقیت، نه صدور دستور برای آن.» او افزود: نظام فرهنگی ما هنوز بیش از حد بر مجوز و کنترل متمرکز است؛ این رویکرد مانع رشد طبیعی خلاقیت می‌شود.

مدیرعامل مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر در پایان وعده داد که نتایج دو روز گفت‌و‌گو در قالب «نقشه ملی توسعه صنایع خلاق» تدوین خواهد شد؛ نقشه‌ای که هدف آن، تقویت اعتماد اجتماعی، افزایش مشارکت فعالان خلاق و تبدیل فرهنگ به محور توسعه ملی است.

روز دوم

خلاقیت انسانی در عصر هوش مصنوعی؛ آینده ارزش‌گذاری هنر در بستر فناوری

در نخستین پنل از سلسله نشست‌های همایش «نقش فناوری‌های نوین در صنایع خلاق؛ ابزار‌های ملی و جهانی در توسعه»، در روز دوم، فعالان فناوری از جمله مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی‌گلد، هادی شریفی، مدیرعامل تپسل، مصطفی کیوانیان و حسن میثمی از وزارت ارتباطات، به بررسی پیوند فناوری‌های نوینی، چون هوش مصنوعی، بلاک‌چین و پلتفرم‌های دیجیتال با صنعت خلاق پرداختند.

در این نشست، مصطفی اکرمی با تأکید بر دگرگونی بنیادین مفهوم خلاقیت در جهان امروز گفت: پیش‌تر، ارزش در هنر به توانایی و نبوغ فردی وابسته بود، اما امروز این ارزش میان حوزه‌های گوناگون تقسیم شده است. در دنیای موازی فناوری، اگر هنر خود را با تکنولوژی تطبیق ندهد، از مسیر آینده حذف خواهد شد.

پلتفرم‌ها؛ زیست‌بوم تازه خلق ارزش

مدیرعامل میلی‌گلد با اشاره به نقش پلتفرم‌ها در بازتعریف مفهوم ارزش در اقتصاد دیجیتال افزود: به عنوان نمونه، پلتفلاکس امروز فضایی با بیش از ۱۶۰ میلیون کاربر ساخته که در همان محیط، کاربران در حال خلق ارزش و کسب درآمد هستند. حدود ۵۰ درصد دانش‌آموزان زیر ۱۶ سال در آمریکا کاربر این فضا هستند. این یعنی نسل جدید در بستری مجازی، نقش تولیدکننده و بازیگر اقتصادی را هم‌زمان بر عهده گرفته است.

هنر توکنایز می‌شود

اکرمی با اشاره به گسترش مفهوم توکنیزه‌کردن دارایی‌های خلاق گفت: وقتی ارزش در فضای مجازی از طریق تولید محتوا و خلاقیت انسانی شکل می‌گیرد، طبیعی است که آثار هنری نیز باید در این مسیر قرار بگیرند. چه آثار مبتنی بر پلتفرم باشند و چه آثار فیزیکی با ارزش ذاتی، همه می‌توانند روی بستر فناوری، خرید و فروش، ارزش‌گذاری و توسعه پیدا کنند.

او در پایان ابراز امیدواری کرد که چارچوب‌های قانونی لازم برای ارزش‌گذاری دارایی‌های خلاق و هنری در بستر فناوری در ایران نیز هرچه زودتر تدوین شود.

آینده تبلیغات، شخصی‌سازی و شناخت دقیق مخاطب است

در ادامه نخستین پنل از همایش «نقش فناوری‌های نوین در صنایع خلاق»، هادی شریفی، مدیرعامل پلتفرم تبلیغاتی تپسل، با اشاره به تحول بزرگ در مدل تبلیغات برند‌ها گفت: تفاوت برند‌ها را در همین می‌بینیم که هرکدام چطور پیام خود را به کاربر می‌رسانند. برند موفق دقیقاً می‌داند چه پیامی را، در چه زمانی و به کدام کاربر بدهد. می‌داند کدام گروه از کاربران وفادارند و برای بازگرداندن کاربرانی که مدتی غیرفعال بوده‌اند، چه استراتژی‌ای باید داشته باشد.

برند‌های هوشمند، بعد از کمپین سود می‌برند

شریفی تأکید کرد که تبلیغات زمانی به نتیجه می‌رسد که بر پایه داده و تحلیل رفتار کاربر طراحی شود، نه حدس و آزمون‌وخطا: برند‌هایی که پلن مارکتینگ جدی دارند و پلتفرم‌ها را هوشمندانه انتخاب می‌کنند، پس از هر کمپین، سود مشخصی از تبلیغاتشان می‌گیرند. چون استراتژی دارند و بر اساس داده عمل می‌کنند.

شخصی‌سازی، مسیر آینده تبلیغات

مدیرعامل تپسل با اشاره به روند جهانی تبلیغات دیجیتال افزود: به‌نظر من، تبلیغات شخصی‌سازی‌شده به‌تدریج جایگزین بخش بزرگی از تبلیغات سنتی خواهد شد. اگر ما رفتار کاربر را نشناسیم و بر اساس الگو‌های او برنامه‌ریزی نکنیم، مجبور می‌شویم کمپین‌های بلندمدتی اجرا کنیم که در نهایت فقط هزینه‌بر هستند و نتیجه کمی دارند.

تبلیغات کورکورانه، شکست حتمی است

شریفی در پایان با اشاره به شاخص‌های جهانی حوزه تبلیغات دیجیتال گفت: در دنیا، معیار‌هایی مثل CPC و CPM (هزینه به ازای کلیک و نمایش) شاخص‌های استاندارد تبلیغات‌اند. در ایران هم نرخ رشد آنها حتی از تورم رسمی کندتر است. در نتیجه، تبلیغ‌کننده‌ای که هوشمندانه عمل کند، هنوز می‌تواند از بازار تبلیغات دیجیتال سود بگیرد. اما اگر کورکورانه تبلیغ کند، فقط سرمایه‌اش را از دست می‌دهد.

اما پنل دوم؛ خلاقیت ایرانی در مسیر فناوری جهانی

در پنل دوم با نام «هنر الگوریتمی و تعاملی؛ قدرت‌بخشی به هویت ملی از طریق نوآوری دیجیتال»، حسین محسنی، مدیرعامل آرتیشن، مهدی شوندی، بنیانگذار و عضو هیات مدیره شرکت آرا هنر، فواد نجم‌الدین، عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ و امیرحسین روشن‌ضمیر، مدیرعامل شرکت چمروش دانشورز خاورمیانه حضور داشتند و درباره فرصت‌های نوآوری در هنر، نقش فناوری‌های نو و ضرورت بازتعریف ارزش در اکوسیستم خلاق ایران سخن گفتند.

تجربه صادرات صنایع دستی؛ از بازار سنتی تا فروش آنلاین

مهدی شوندی، بنیان‌گذار شرکت آرا هنر با اشاره به فعالیت ۱۱ساله این مجموعه در حوزه صادرات صنایع‌دستی گفت: از سال ۲۰۱۶ در بازار چین و عمان فعال هستیم. در چین بیش از ۷۵ درصد خرید‌ها به‌صورت اینترنتی انجام می‌شود و همین باعث شد فروش آنلاین ما در دوران پساکرونا رشد لوگاریتمی داشته باشد.

او افزود: در جهان امروز، پلتفرم‌های دیجیتال نقش اصلی در خلق ارزش ایفا می‌کنند و فروشگاه‌های فیزیکی دیگر تنها مکمل هستند نه محور اصلی بازار.

مهدی شوندی، بنیان‌گذار و عضو هیئت‌مدیره هنر آرا، در پنل «هنر الگوریتمی و تعاملی؛ قدرت‌بخشی به هویت ملی از طریق نوآوری دیجیتال» درباره اهمیت پروداکت و پروموت آثار هنری ایرانی اظهار کرد:. اگر بخواهیم هنر ایرانی را به عنوان یک محصول فرهنگی و خلاقانه بررسی کنیم، باید بگویم که تمام توان و ذهن هنرمند صرف خلق اثری اصیل و ریشه‌دار در فرهنگی ۲۵۰۰ ساله شده است. این موضوع در کشور ما بسیار بالغ و با سابقه است، اما ما در پروموت آن‌قدر موفق نبوده‌ایم.

ضعف پروموت؛ مانع دیده شدن هنر ایرانی

او با اشاره به تجربه‌های خود در بازار‌های داخلی گفت: مثلاً وقتی هنرمندی روی یک اثر دو یا سه سال کار کرده و آن را برای فروش ارائه می‌دهد، گاهی با بسته‌بندی نامناسب و ارائه ضعیف مواجه می‌شویم؛ اثر را در روزنامه کادوپیچ می‌کنند یا با برچسب‌های ناهمخوان روی آن می‌چسبانند و به مشتری تحویل می‌دهند. اینها نقاط ضعفی هستند که زنجیره کامل خلق و عرضه اثر هنری را مختل می‌کنند.

شوندی تأکید کرد که توجه به پروموت، بسته‌بندی، ارائه و تولید محتوا، نه فقط در بستر دیجیتال، بلکه به صورت آفلاین نیز ضروری است: شما یک پروداکت بسیار قوی دارید، اما اگر پروموت ضعیف باشد، می‌تواند کل اثر را تحت تاثیر قرار دهد. در برخی موارد، حتی پروموت خلاقانه می‌تواند ضعف‌های پروداکت را پوشش دهد، همانطور که در فوتبال یک بازیکن می‌تواند جای ضعف تیم را پر کند.

زنجیره کامل خلق و عرضه آثار

بنیان‌گذار هنر آرا با اشاره به تجربه ۱۱ ساله خود گفت: ما در سال‌های اول فعالیت‌مان به شهر‌ها و استان‌های مختلف رفتیم و آثار هنری متنوعی را جمع‌آوری کردیم. اما حلقه بعدی، یعنی وصل کردن این آثار به بازار، صنعتی کردن و تجاری‌سازی آنها، حلقه‌ای است که در زیست‌بوم ما ضعف دارد. هرچه بتوانیم روی این حلقه پروموت تمرکز کنیم، احتمال موفقیت کل زنجیره بیشتر می‌شود.

او افزود: حتی در موضوعاتی مثل ارائه یک لیوان آب از دوره قاجار، ارزش اثر باید با ارسال و ارائه خاص و درست منتقل شود تا توجه و احترام به هنر ایرانی حفظ شود.

هنر عمومی، حلقه گمشده توسعه فرهنگی

در ادامه، فواد نجم‌الدین، عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ، با تاکید بر نقش هنر در زندگی روزمره گفت: هنر دیگر فقط در گالری و تئاتر معنا ندارد. تجربه زیباشناختی باید در فضای عمومی شهر جریان داشته باشد. نهاد‌های فرهنگی اگر می‌خواهند مخاطب بسازند، باید مدل تازه‌ای برای حمایت از هنر عمومی طراحی کنند.

او کمبود زیرساخت‌های پژوهشی و آموزشی برای «پابلیک آرت» را مانع گسترش اکوسیستم خلاق دانست و افزود که «توسعه صنایع خلاق بدون درک زیبایی در زندگی روزمره ممکن نیست.»

چالش پروموشن آثار

فواد نجم‌الدین، عضو هیات علمی علم و فرهنگ، در پنل «هنر الگوریتمی و تعاملی؛ قدرت‌بخشی به هویت ملی از طریق نوآوری دیجیتال» درباره مشکلات پروموشن و توسعه ارزش در هنر ایرانی اظهار کرد: امروزه روایت آنچه در عرصه عمومی می‌گذرد، دشوار شده است. بخشی از فعالیت‌ها در سطح زیرزمینی رخ می‌دهد و بخش خصوصی که با نگاه اقتصادی وارد می‌شود، به تدریج فاصله گرفته است. این شکاف، مسئله‌ای جدی است، اما اگر ظرفیتی و طلبی در جامعه وجود داشت، کانال‌های ارگانیک برای توسعه شکل می‌گرفتند.

خلأ میانجی‌ها در توسعه هنر

نجم‌الدین به اهمیت حلقه‌های میانجی میان هنرمند و بازار اشاره کرد: در دهه‌های گذشته، هنرمند آثاری خلق می‌کرد و برای عرضه منتظر می‌ماند. اقتصاد هنر از طریق ساختن پلتفرم‌ها و فضا‌هایی برای پروموشن و ظرفیت‌سازی شکل می‌گرفت. اما امروز جای خالی میانجی‌ها، مشاوران و پروموتر‌هایی که بتوانند این حلقه‌ها را به هم وصل کنند، احساس می‌شود.

او با نگاهی به تاریخ هنر و زندگی فرهنگی مردم ایران افزود: اگر به دهه‌های ۶۰ و ۷۰ نگاه کنیم، مردم با خرید پوستر‌ها و تصاویر سلبریتی‌ها یا آثار هنری چاپ‌شده، بخشی از زیست خود را تزئین می‌کردند. اما با گذر زمان، زیست‌های جدید شکل گرفته و بخش اعظم جامعه توان یا انگیزه خرید آثار فاخر را ندارد. این شکاف بین تولید ارزش و توانایی مخاطب، بزرگ‌ترین چالش ماست.

ضرورت تسهیل و ظرفیت‌سازی

نجم‌الدین تأکید کرد که دولت و نهاد‌ها باید نقش تسهیل‌کننده را ایفا کنند: مشکل ما سپردن پروژه‌ها به سازمان‌هایی است که در ساختار محدود خود گیر کرده‌اند. ظرفیت‌های واقعی برای ایجاد فضا و پروموشن هنری وجود دارد، اما نیازمند ایجاد نهاد‌ها و شبکه‌های میانجی هستیم که این خلا را پر کنند. تنها با چنین تسهیلگری، هنر ایرانی می‌تواند به مخاطب واقعی خود برسد و ارزش خود را در جامعه گسترش دهد.»

توکنایزیشن و مالکیت معنوی؛ پیوند هنر و فناوری

امیرحسین روشن‌ضمیر، مدیرعامل شرکت چمروش دانشورز خاورمیانه نیز به نقش فناوری در حفظ اصالت اثر اشاره کرد و گفت: ما در پروژه‌های خود از زنجیره فرش به‌عنوان بستری برای دیجیتالی‌سازی مالکیت بهره گرفتیم. فرش ایرانی با ثبت دیجیتال و توکنایز شدن می‌تواند دوباره به بازار جهانی بازگردد.

او توضیح داد که این رویکرد نه تنها از جعل آثار جلوگیری می‌کند، بلکه زمینه سرمایه‌گذاری و توسعه بازار‌های جدید برای هنرمندان را فراهم می‌آورد.

ثبت اصالت فرش با فناوری؛ پیوند تاریخ، هنر و بلاک‌چین

امیرحسین روشن‌ضمیر، مدیرعامل شرکت چمروش دانش‌ورز خاورمیانه، در این پنل درباره پروژه ثبت شناسنامه فرش دستباف با استفاده از فناوری‌های نوین گفت: ماهیت فرش سه ویژگی دارد: عمر، روح و گنج — و صبر ایوب. ما هفت سال روی این پروژه کار کردیم و هزینه سنگینی صرف شد. فقط برای ثبت نسخه اولیه در آمریکا، معادل یک میلیارد تومان هزینه کردیم ولی آن نسخه اول به نتیجه نرسید.

وصل‌کردن نقطه‌ها؛ مسیر یک تجربه شخصی تا نوآوری محصول

روشن‌ضمیر با اشاره به سخنرانی معروف استیو جابز درباره «وصل‌کردن نقطه‌ها به هم» توضیح داد که تجربه‌های گذشته‌اش در رشته هوش‌مصنوعی در نهایت به راه‌حل فعلی منتهی شد: من از دانشگاه امیرکبیر فارغ‌التحصیل شدم و سپس در هوش مصنوعی تحصیل کردم؛ آن تجربه‌ها در زمان خود شاید تلف‌شدن به‌نظر می‌آمد، اما حالا نقطه‌ها به هم وصل شده‌اند. ما یک کالای فیزیکی (فرش) داریم و می‌توانیم سابقه و مالکیت آن را روی بلاک‌چین ثبت کنیم تا زنجیره مالکیت تا هنگامی که فرش فیزیکی وجود دارد، ادامه یابد.

چالش تقلب و ضرورت اصالت‌سنجی فیزیکی

او مسئله تقلب و امکان جعل QR کد‌ها را مهم دانست و گفت که ثبت ساده QR کد کفایت نمی‌کند، چون امکان جابجایی و جعل وجود دارد:

ممکن است کسی QR کد یک فرش را بردارد و روی فرش مشابهی بزند؛ بنابراین صرف ثبتِ زنجیره مالکیت کفایت نمی‌کند. ما رفتیم سراغ اصالت‌سنجی فیزیکی: اسکن پشت فرش و ثبت «اثر انگشت» فرش بر اساس خطا‌های بافنده.

روشن‌ضمیر جزئیاتی از روش علمی‌-فنی خود توضیح داد: در فرش‌های دستباف، خطا‌های بافنده و الگو‌های گره‌ها نوعی اثر متمایز ایجاد می‌کند. با پردازش تصویر و اسکن پشت فرش می‌توانیم این خطا‌ها را شناسایی و به‌عنوان ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد فرش ثبت کنیم؛ حتی اگر کسی به‌صورت عمدی فرشی را کپی کند، الگو‌های خطا در نسخه دوم متفاوت خواهد بود. این موضوع کلید توکنیزه‌کردن فرش است.

کاربرد اقتصادی توکن فرش؛ از فروش تا وثیقه اعتباری

او درباره کاربرد‌های اقتصادی این نوآوری گفت که توکن‌سازی فرش می‌تواند فراتر از فروش باشد: وقتی ما قادر باشیم اصالت و پیوستگی مالکیت را ثابت کنیم، می‌توانیم توکن فرش را عرضه کنیم و حتی از آن به عنوان وثیقه اعتباری استفاده کنیم.

هنر دیجیتال و هویت ملی

در پایان این پنل حسین محسنی، مدیرعامل آرتیشن با جمع‌بندی سخنان دیگران گفت: «هنر دیجیتال می‌تواند به بازتعریف هویت ملی در عصر فناوری کمک کند. ما باید میان خلاقیت بومی و ابزار‌های جهانی پیوند برقرار کنیم تا بتوانیم در بازار بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشیم.

نوآوری اجتماعی؛ راه‌حل‌های خلاقانه برای تأثیر در جامعه

در یکی از پربحث‌ترین نشست‌های رویداد، فعالان و نهاد‌های حوزه نوآوری اجتماعی تجربیات میدانی خود را با شرکت‌کنندگان به اشتراک گذاشتند. در این گفت‌و‌گو، حامد بیدی، محمدمهدی جعفری، محمدمحسن دوباشی و مهدی جعفرنژاد درباره ظرفیت‌ها و چالش‌های توسعه اکوسیستم مشارکت اجتماعی صحبت کردند.

مشارکت اجتماعی؛ مسیر سنگلاخی با ظرفیت‌های مغفول

محمدمهدی جعفری، مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی و مدیر جشنواره نوآوری اجتماعی جانا، با تأکید بر اهمیت توسعه اکوسیستم مشارکت اجتماعی گفت: بنیاد ما ۱۰ سال است روی توسعه اکوسیستم مشارکت اجتماعی تمرکز کرده است. واقعیت امر این است که امروز سطح مشارکت اجتماعی در کشور و سهم نهاد‌های جامعه مدنی در حل مسائل اجتماعی چندان رضایت‌بخش نیست. دلیل عمده آن، مسیر هموار نبودن مشارکت‌های اجتماعی و ساختار سنگلاخی موجود است.

جعفری افزود: الگو‌های سنتی حل مسائل اجتماعی، علیرغم منابع موجود، غالباً ناکارآمد هستند. نوآوری اجتماعی می‌تواند سهمی مهم در بهبود شرایط کشور ایفا کند.

نوآوری اجتماعی در پارک‌های داستان‌محور و تجربه آموزشی

مهدی جعفرنژاد، فعال حوزه طراحی و بهره‌برداری پارک‌های موضوعی و روایت‌محور، تجربه‌های خود را در ارتباط با نوآوری اجتماعی توضیح داد: فعالیت من بر ساخت پارک‌های داستان‌محور و روایت‌محور متمرکز بوده که هدفشان سرگرم‌آموزی و آموزش غیررسمی است. اولین پارک این نوع در کشور سال ۹۴ در مشهد افتتاح شد و تا امروز بیش از ۱۰ پارک موضوعی مشابه ساخته شده است.

او ادامه داد: نوآوری اجتماعی در این حوزه دو بعد دارد: تجربه پارک‌ها و سرگرمی‌های آموزشی، و ارتباط این تجربه‌ها با توسعه ظرفیت‌های اجتماعی و افزایش کارایی مفاهیم آموزشی غیررسمی.

ظرفیت‌های اجتماعی؛ از آسیب‌های اجتماعی تا خلاقیت مردمی

محمدمحسن دوباشی، از مؤسسه ایده تجربه‌های موفق، درباره ضرورت توجه به ظرفیت‌های اجتماعی گفت: فعالیت ما از سال‌های گذشته آغاز شد، زمانی که آسیب‌های اجتماعی به حدی فراگیر شده بود که هر فعالیت اجتماعی با تمرکز بر آسیب‌ها دیده می‌شد. اما عرصه اجتماعی چیزی فراتر از آسیب اجتماعی است؛ ظرفیت‌های زیادی وجود دارد که کمتر دیده می‌شوند.

وی افزود: برای معرفی این ظرفیت‌ها، مجموعه‌ای تحت عنوان «اتم» ایجاد شد تا تجربه‌های موفق مردمی را شناسایی و ارزیابی کند. در ابتدا، تنها سه شاخص مدنظر بود: حل مسئله، نوآوری خلاقانه، و استفاده از فناوری اجتماعی. امروز بیش از ۳ هزار گروه موفق در ۱۷ حوزه فعالیت می‌کنند و تجربه‌های آنها می‌تواند الگویی برای سایر فعالان باشد.

نتیجه‌گیری؛ توسعه اکوسیستم، راهبردی برای حل مسئله

جعفری و دیگر فعالان بر این نکته تأکید کردند که توسعه اکوسیستم نوآوری اجتماعی تنها راه برای تبدیل ظرفیت‌های بالقوه جامعه به راه‌حل‌های

عملی است: اگر به ظرفیت‌های اجتماعی توجه نکنیم، نه تنها از فرصت‌ها محروم می‌شویم، بلکه آسیب‌ها و فرایند‌های نامطلوب تشدید خواهند شد. نوآوری اجتماعی مسیر خلاقانه‌ای برای تأثیرگذاری در جامعه فراهم می‌کند و می‌تواند الگوی جدید حل مسائل کشور باشد.

حتماً. متن را بر اساس اینکه حامد بیدی مدیرعامل کارازار صحبت را شروع کرده و بخش بعدی مربوط به محمدمهدی جعفری مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی و مدیر جشنواره جانا است، بازنویسی و تنظیم کردم تا خوانا، منسجم و خبرگزاری‌پسند باشد:

نوآوری اجتماعی؛ راهکار‌هایی برای کاهش شکاف‌های اجتماعی در ایران

حامد بیدی، با اشاره به وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور، گفت: کشوری هستیم که سال‌ها تورم بالای ۳۰ درصد را تجربه کرده و اکنون بر اساس آمار رسمی تورم نزدیک به ۴۹ درصد است. در همین ماه‌های اخیر، یک جنگ و تحریم‌های بین‌المللی را پشت سر گذاشته‌ایم و حدود ۳۵ درصد جمعیت زیر خط فقر قرار دارند. شکاف‌های فرهنگی و اجتماعی روزبه‌روز تشدید می‌شوند و گسل‌هایی در جامعه شکل گرفته که همواره در آستانه تنش و لرزش هستند.»

او ادامه داد: این وضعیت، چه در مناسبات مردم با یکدیگر و چه در تعامل مردم با دولت، مسائل پیچیده و چندبعدی ایجاد کرده است. در چنین بستری، نوآوری اجتماعی می‌تواند به عنوان کلیدی برای بازکردن گره‌های سردرگم اجتماعی عمل کند.

تعریف نوآوری اجتماعی در ایران

بیدی به چالش‌های موجود و فرصت‌های بالقوه پرداخت: نوآوری اجتماعی مفهوم جدیدی در دنیا است و تعریف واحد و جامعی ندارد. اما در بستر ایران می‌توان آن را به‌صورت عملی چنین تعریف کرد: هر الگوی نوآورانه‌ای که تلاش می‌کند با نگاه اثربخشی اجتماعی، سهم مردم را در اداره کشور افزایش دهد و نقش مردم را در حل مسائل اجتماعی تقویت کند.

او افزود: نوآوری اجتماعی می‌تواند در ارائه خدمات و محصولات اجتماعی، اصلاح فرایند‌ها و سایر حوزه‌ها نمود پیدا کند. امروز بخش اجتماعی کشور بیش از هر زمان دیگری به الگو‌های نوآورانه نیاز دارد تا با چالش‌های عمده، از جمله کمبود سهم مردم و ناکارآمدی نهاد‌های اجتماعی، مقابله کند.

ظرفیت‌های مردمی و تجارب جهانی

بیدی با مقایسه ایران و کشور‌های توسعه‌یافته ادامه داد: در کشور‌های توسعه‌یافته، ظرفیت‌های مردمی به‌صورت گسترده به کار گرفته می‌شوند. برای مثال، در آمریکا بیش از دو میلیون نهاد مردمی فعالیت دارند، در انگلستان نزدیک به ۲۰۰ هزار سازمان خیریه فعال هستند و دانشگاه‌های بزرگ دنیا مانند هاروارد بیش از ۵۰ میلیارد دلار دارایی و ارزش دارند. این تجارب نشان می‌دهد که مشارکت مردم در حل مسائل اجتماعی، هم اثرگذار و هم پایدار است.

امیدواری به الگو‌های نوآورانه داخلی محمدمهدی جعفری، مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی، با تأکید بر ضرورت توسعه اکوسیستم نوآوری اجتماعی در ایران گفت: با استفاده از الگو‌های متفاوت و مدل‌هایی شبیه کاری که در مجموعه کارازار انجام می‌شود، می‌توان سهم مردم را در حل مسائل اجتماعی تقویت کرد و ظرفیت‌های مردمی را به کار گرفت. هدف ما این است که نهاد‌های مردمی و تشکل‌های اجتماعی بتوانند در حل مسائل کشور نقش پررنگ‌تری ایفا کنند.

جعفری افزود: با توسعه اکوسیستم مشارکت اجتماعی و حمایت از نوآوری‌های اجتماعی، می‌توانیم فرصت‌ها و ظرفیت‌های مغفول جامعه را شناسایی کرده و از آنها برای حل مسائل پیچیده اجتماعی بهره ببریم.‌

 

 وقتی اکوسیستم بخش خصوصی و جامعه جایگزین ناکارآمدی دولت می‌شود

محمدمهدی جعفری، مدیرعامل بنیاد تعالی اجتماعی زندگی و مدیر جشنواره نوآوری جانا، در پنل «نوآوری اجتماعی؛ راه‌حل‌های خلاقانه برای تأثیر در جامعه» درباره ضرورت ورود نوآوری اجتماعی در ایران گفت: نوآوری اجتماعی جایی ورود می‌کند که ما دچار شکست بازار یا دولت می‌شویم. یعنی جایی که نه مکانیزم‌های دولتی توان حل مسئله دارند و نه بخش خصوصی به تنهایی می‌تواند آن را حل کند.

از یارانه به الگو‌های اقتصادی-اجتماعی

جعفری با اشاره به تجربه‌های عملی در زمینه اشتغال معلولین توضیح داد که نوآوران اجتماعی می‌توانند به شکل مستقل و با مدل‌های اقتصادی-اجتماعی مسئله را حل کنند: یک کارآفرین اجتماعی با یک راهکار پایدار اقتصادی آمد و اشتغال معلولین را ایجاد کرد، بدون اینکه پول مستقیم دولت نیاز باشد. همین فرد، منابعی که دولت به‌عنوان یارانه در نظر گرفته بود، را آزاد کرد و جامعه‌ای غیرمولد را تبدیل به جامعه مولد کرد.

چالش‌های اکوسیستم اجتماعی

او درباره محدودیت‌ها و ضعف‌های اکوسیستم اجتماعی ایران گفت: کل بازیگران در این عرصه با یک جنگل مواجه‌اند: هوا ندارد، آب ندارد، خاک ندارد. دولت نمی‌داند یا نمی‌تواند از ظرفیت‌های مردمی استفاده کند، و بخش خصوصی هم به سختی انگیزه دارد.

جعفری تأکید کرد که نقش نهاد‌هایی مانند جانا یا اتم، توسعه اکوسیستم نوآوری اجتماعی و میانجی‌گری میان دولت، مردم و بخش خصوصی است: این نهاد‌های واسط وظیفه دارند اکوسیستم را بالغ کنند؛ تا دولت بفهمد می‌تواند بدون ترس با فعالان اجتماعی همکاری کند و مردم نیز فعالانه در حل مسئله مشارکت کنند.

ناکارآمدی دولت؛ فرصت برای امید

مدیر جشنواره نوآوری جانا ناکارآمدی دولت را نقطه امید دانست و گفت: بعد از جنگ، دولت به‌گونه‌ای عمل کرد که فکر کرد می‌تواند به تنهایی همه چیز را حل کند. امروز مهم‌ترین پروژه‌های دولت بدون مشارکت مردم انجام نمی‌شود، مثل ساخت مدرسه‌ها. این ناکارآمدی دولت، فرصت طلایی برای نوآوری اجتماعی و مشارکت فعالانه مردم است.

جعفری در پایان خاطرنشان کرد: اگر بتوانیم همه دست به دست هم دهیم و اکوسیستم نوآوری اجتماعی را بالغ کنیم، با مشارکت دولت، مردم و بخش خصوصی می‌توان انتظار داشت که تحولات واقعی و پایدار اجتماعی شکل بگیرد.

نوآوری اجتماعی با بازتعریف مسئله آغاز می‌شود

در پنل «نوآوری اجتماعی؛ راه‌حل‌های خلاقانه برای تأثیر در جامعه»، محمد محسن دوباشی، مدیر رویداد اجتماعی نوپیا، با تأکید بر اهمیت بازتعریف مسئله و نقش میانجی‌گری میان مردم و حاکمیت، دیدگاه‌های خود را ارائه کرد.

دوباشی با اشاره به اصلی‌ترین چالش فعالیت‌های اجتماعی گفت: مشکل بزرگ ما این است که مسئله‌ای که در میدان می‌بینیم با مسئله‌ای که حاکمیت تعریف می‌کند، یکی نیست. بسیاری از مشکلات واقعی در جامعه، درک نشده و راه‌حل‌ها نیز اغلب به جای حل مسئله، ضد و نقیض یکدیگر عمل می‌کنند.

او افزود: در بسیاری از مواقع، نوآوری اجتماعی به جای اینکه صرفاً به دنبال راه‌حل‌های پیچیده و نوآورانه باشد، باید بر اصل حل مسئله تمرکز کند. اصالت کار در این است که مسئله درست تعریف شود، حتی اگر راه‌حل ساده و عملی باشد.

نوآوری اجتماعی؛ ضرورت مقابله با مسائل پیچیده

دوباشی به اهمیت راهکار‌های خلاقانه در مواجهه با مسائل پیچیده اشاره کرد: ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که مسائل اجتماعی روزبه‌روز پیچیده‌تر و چندوجهی‌تر می‌شوند. بسیاری از این مسائل با روش‌های سنتی حل نمی‌شوند و نیاز به راهکار‌های جدید و خلاقانه دارند.

نقش میانجی و شتاب‌دهنده

دوباشی توضیح داد که فعالیت‌های او و تیمش به عنوان نهاد واسطه و شتاب‌دهنده در اکوسیستم نوآوری اجتماعی است:وظیفه ما شتاب‌دهی به فعالان اجتماعی است. ما با زبان حاکمیت صحبت می‌کنیم و هم‌زمان با زبان مردم ارتباط برقرار می‌کنیم تا ظرفیت‌های موجود به‌طور مؤثر به کار گرفته شود. این کار به معنای سلب نقش حاکمیت نیست، بلکه کمک به تنظیمگری و سیاست‌گذاری بهتر است.

امیدواری به نسل جدید و اکوسیستم شهرستان‌ها

او در پایان به نسل جوان و ظرفیت‌های خارج از تهران اشاره کرد: نسل جدید دانش‌آموز و دانشجو با انرژی و خلاقیت بالا، نوید روز‌های خوبی را می‌دهد. همچنین اکوسیستم‌های اجتماعی در شهرستان‌ها پر از فعالان پویا و کارآفرین هستند. این ظرفیت‌ها، فرصت بزرگی برای تقویت نوآوری اجتماعی و مشارکت مردم در حل مسائل کشور ایجاد می‌کند.

بخش خصوصی و نوآوری اجتماعی، راهکار حل مسئله مردم

در پنل «نوآوری اجتماعی؛ راه‌حل‌های خلاقانه برای تأثیر در جامعه»، حامد بیدی، مدیرعامل کارزار، به نقش بخش خصوصی در حل مسائل اجتماعی و تجربه‌های عملی خود پرداخت.

فقط کاری با بخش خصوصی نداشته باشید

بیدی با اشاره به توانمندی بخش خصوصی گفت: اگر دولت کاری با من نداشته باشد، می‌توانم خودم مسئله‌ها را حل کنم. در دهه گذشته، کیفیت زندگی روزمره شهروندان بیش از همه توسط بخش خصوصی ارتقا یافته است.

او افزود: اگر نگاه کنیم، خدمات دولت از ده سال پیش تغییر قابل توجهی نکرده، اما امروز ما اسنپ داریم، دیجی‌کالا داریم، پلتفرم‌هایی مانند ایوند و ایسمینار داریم که آموزش و عدالت آموزشی را تا دورترین نقاط کشور می‌رسانند. دانش‌آموز محروم روستایی حتی با یک گوشی ساده می‌تواند به بهترین وبینار‌های کشور دسترسی پیدا کند.

بخش خصوصی؛ جای خالی دولت را پر کرده است

بیدی تأکید کرد: اینها نمونه‌هایی از مسائل اجتماعی است که بخش خصوصی به‌خوبی حل کرده است. در همین مدت، دولت عمدتاً تلاش کرده تحریم‌ها را تشدید کند یا با محدود کردن سرویس‌ها، دسترسی مردم را کاهش دهد.

روایت و چالش‌های ایدئولوژیک در نوآوری اجتماعی

او به تجربه خود در طراحی پارک‌های موضوعی و روایت‌محور اشاره کرد: وقتی روایت اجتماعی و تجربه انسانی را طراحی می‌کنیم، با یک چالش ایدئولوژیک مواجه می‌شویم: سیستم حاکم سعی دارد روایت خود را کنترل کند و هر روایت متفاوت را محدود کند. گاهی مجوز‌ها داده می‌شود، اما سنگ‌اندازی‌هایی برای تغییر محتوا یا جهت‌دهی به پیام رخ می‌دهد.

درس عملی: خلاقیت و انعطاف

بیدی نتیجه گرفت: نوآوری اجتماعی یعنی توانایی حل مسئله مردم در کنار محدودیت‌ها، بدون اینکه منتظر تغییر فوری سیاست‌های کلان باشیم. بخش خصوصی، با خلاقیت و انعطاف، می‌تواند راهکار‌های ملموس و اثرگذار ارائه دهد و کیفیت زندگی اجتماعی را ارتقا دهد.

نوآوری اجتماعی از بستر پارک‌های موضوعی و روایت‌محور

در پنل «نوآوری اجتماعی؛ راه‌حل‌های خلاقانه برای تأثیر در جامعه»، مهدی جعفرنژاد به تجربه عملی خود در طراحی و بهره‌برداری از پارک‌های موضوعی و روایت‌محور پرداخت و توضیح داد چگونه این تجربه می‌تواند الگویی برای نوآوری اجتماعی باشد.

تجربه جهانی و مسئله‌محور بودن پارک‌ها

جعفرنژاد با اشاره به سابقه تجربه‌های جهانی و طراحی پارک‌های موضوعی گفت: پارک‌های موضوعی و داستان‌محور از ابتدا مسئله‌محور رشد کرده‌اند. طراحی، ساخت و بهره‌برداری آنها با هدف افزایش سواد و آگاهی در بستر اجتماعی مخاطب انجام شده است. به همین دلیل این پروژه‌ها جزو معدود نمونه‌های موفق صنایع خلاق بوده‌اند.

او ادامه داد: برخلاف تأکید برخی بر قانون و مسیر‌های رسمی، تجربه یک دهه گذشته ما نشان داده اگر مسئله درست در بستر اجتماعی شناسایی شود، تأمین مالی و جلب حمایت قانونگذار – چه در حوزه معلمان و چه در قوه مجریه – می‌تواند مسیر را هموار کند. در واقع دولت پس از شکل‌گیری طرح در اجتماع، مسیر قانونی خود را برای حمایت و تسهیل طی می‌کند.

سواد سلامت و تجربه بخش خصوصی

جعفرنژاد به تجربه خود در حوزه سلامت و آموزش اشاره کرد: در کشور، بودجه‌های کلان درمان و سوبسید‌های دولتی وجود دارد، اما تمرکز کافی روی پیشگیری و ارتقای سواد سلامت در بستر جامعه نشده است. کاری که ما انجام می‌دهیم، کاملاً از منابع بخش خصوصی است: هیچ تسهیلات دولتی، کمک نقدی یا دارایی غیرنقدی در کار نبوده است. تا امروز ۴۵ هزار مترمربع زیربنا توسط بخش خصوصی تهیه و مجوز گرفته شده است.

او تأکید کرد: بخش خصوصی هیچ‌گاه منابع خود را بدون منطق اقتصادی صرف نمی‌کند؛ بهره‌برداری و سرپا بودن مجموعه، شرط اصلی است. پروژه ما، با سرمایه‌گذاری نزدیک به هزار میلیارد تومان، بدون کمک دولتی و کاملاً در فضای بخش خصوصی، در حوزه گردشگری و خلاقیت شکل گرفته است.

آموزش، تجربه و تغییر الگویی

جعفرنژاد به چالش آموزش در کشور پرداخت و گفت: باور داریم آموزش رسمی سنتی و حتی مدل‌های بخش خصوصی در حوزه کنکور دیگر پاسخگوی نیاز‌های جامعه نیست. نگاه جدید ما در پارک‌های موضوعی و روایت‌محور این است که آموزش از ارائه صرف اطلاعات به سمت تجربه یادگیری منتقل شود؛ آموزش تجربه‌محور، جایی که مخاطب خودش در یادگیری فعال باشد.

تعامل با نهاد‌های حاکمیتی

جعفرنژاد توضیح داد: برخلاف نگاه تقابل مردم و دولت که برخی تصور می‌کنند، بخش خصوصی می‌تواند با حاکمیت تعامل کند و بدون تغییر محتوای اصلی، بازخورد و محدودیت‌های قانونی را مدیریت نماید. ما بازخوانی محتوا انجام داده‌ایم تا با نگرش افراد حاکمیتی همسو شویم، بدون اینکه اصل پیام و تجربه اجتماعی را تغییر دهیم.

نشاط اجتماعی و تجربه خانواده‌ها

جعفرنژاد تجربه عملی خود از بهره‌برداری پارک‌ها را اینگونه توصیف کرد: پس از افتتاح پارک‌های ما، بازدیدکنندگان از طبقه متوسط، به‌ویژه خانواده‌ها، به‌شدت رضایت داشتند. تجربه متفاوتی را از نظر اجتماعی و تفریحی تجربه کردند؛ هم کودک و هم والدین با هم لذت بردند و این تجربه باعث جرقه‌زدن چشم‌ها و ایجاد نشاط اجتماعی شد.

الگوسازی و نوآوری اجتماعی

جعفرنژاد در پایان تأکید کرد:این تجربه نشان می‌دهد بخش خصوصی و خلاق می‌تواند مسائل اجتماعی را در بستر واقعی مردم شناسایی، طراحی و حل کند. الگوسازی درست، تعامل با حاکمیت و تمرکز بر تجربه مخاطب، کلید موفقیت در نوآوری اجتماعی است.