چراغ سبز واشنگتن برای ادامه حضور هند در چابهار/ حضور بی‌دستاورد هندی‌ها در ایران
آمریکا دوباره در میانه سیاست فشار حداکثری خود علیه ایران، بندر چابهار را برای شش ماه از تحریم‌ها معاف کرد. تصمیمی که بسیاری از ناظران آن را در راستای منافع واشنگتن و دهلی‌نو می‌دانند؛ چرا که هند در بیش از دو دهه حضور خود در بندر چابهار، با سرمایه‌گذاری بسیار محدود و عملکرد نامناسب خود نتوانسته توسعه ملموسی را در این منطقه استراتژیک رقم بزند.
به گزارش اقتصادآنلاین، معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها نه‌تنها روابط واشنگتن و دهلی‌نو را در مسیر تازه‌ای قرار می‌دهد، بلکه اهمیت ژئواستراتژیک بندر چابهار ایران را در معادلات آسیای جنوبی و مرکزی پررنگ‌تر می‌کند.
اما نکته اساسی اینجاست که واشنگتن ترجیح می‌دهد که هند همچنان کنترل خود را بر چابهار حفظ کند تا از حضور چین در این منطقه جلوگیری شود.
راندیر جایسوال، سخنگوی وزارت امور خارجه هند، اعلام کرد که هند برای مدت شش ماه از تحریم‌های آمریکا در مورد بندر چابهار معاف شده است. وی افزود: «می‌توانم تأیید کنم که ما برای یک دوره شش‌ماهه از معافیت در قبال تحریم‌های آمریکا برخوردار شده‌ایم.»
وزارت خارجه آمریکا در دو ماه قبل اعلام کرده بود که معافیت هند برای فعالیت در چابهار لغو خواهد شد. تصمیمی که می‌توانست تمام نهاد‌ها و شرکت‌های مرتبط با این پروژه را مشمول تحریم‌های قانون «مقابله با اشاعه و آزادی ایران» کند.
این معافیت، که از ۷ آبان اجرایی شده، فرصت تازه‌ای برای دهلی‌نو فراهم می‌کند تا از مسیر چابهار، تجارت با افغانستان و کشور‌های آسیای مرکزی را بدون نیاز به عبور از خاک پاکستان گسترش دهد.
اما پرسش اینجاست که آیا هند به راستی به دنبال توسعه بندر چابهار ایران است و این پروژه را در راستای منافع ملی خود تعریف می‌کند؟
توافقهای ایران و هند از دهه هشتاد تا امروز
تغییر نقش ترانزیتی بندر چابهار در منطقه و اتصال آسان هند به افغانستان و آسیای مرکزی، در گرو توسعه ملموس این بندر در آینده‌ای بسیار نزدیک است. اتفاقی که تاکنون رخ نداده و ابهام‌های زیادی را درباره عملکرد هند در این بندر به وجود آورده است.
ارتباط هند با بندر چابهار به سال ۱۳۸۴ بازمی‌گردد؛ زمانی که دو کشور برای توسعه این بندر راهبردی در سواحل دریای عمان توافق کردند.
در سال ۹۴، یعنی پس از توافق هسته‌ای، تهران و دهلی‌نو یادداشت تفاهمی برای توسعه پایانه شهید بهشتی امضا کردند؛ پروژه‌ای که قرار بود چابهار را به هاب تجاری منطقه‌ای بدل کند و دسترسی هند به بازار‌های افغانستان، آسیای مرکزی و حتی روسیه را تسهیل نماید.
با وجود این توافقهای قدیمی، پیشرفت پروژه قابل توجه نبوده است. هندی‌ها تحریم‌های آمریکا علیه ایران را در توجیه عدم پیشرفت پروژه مطرح می‌کنند اما بسیاری از ناظران تاکید دارند که اساسا میزان سرمایه‌گذاری و عملکرد هندی‌ها در چابهار در مسیر توسعه روزافزون و سریع آن نبوده است.
چراکه حتی پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال دوباره تحریم‌ها از اردیبهشت ۹۷، کاخ سفید به هند اجازه فعالیت در چابهار را داده بود.
چراکه این بندر به‌عنوان مسیر کمک‌رسانی به دولت مورد حمایت آمریکا در کابل به رهبری اشرف غنی شناخته می‌شد. نکته دیگر اینجاست که آمریکا از توسعه هند در برابر چین حمایت می‌کند و عقب‌نشینی هند از چابهار عملا منطقه را اختیار چینی‌ها قرار می‌دهد.
مقایسه سرمایه‌گذاری چین در گوادر با هند
چینی‌ها سال‌هاست سرمایه‌گذاری عظیم بیش از ۵۰ میلیارد دلاری در بندر گوادر پاکستان را آغاز کرده‌اند. بندری که حدود ۱۰۰ کیلومتر با چابهار فاصله دارد اما امروز تفاوت توسعه این دور گویی هزاران فرسنگ است.
این در حالی است که در قرارداد با ایران، هند متعهد شد ۱۲۰ میلیون دلار برای تجهیزات و ۲۵۰ میلیون دلار خط اعتباری (به ارزش معادل روپیه) برای توسعه بندر اختصاص دهد.
در سال‌های اخیر نارضایتی چینی‌ها از قرارداد ایران با هند در بندر چابهار مطرح شد. زیرا هند رقیب بالقوه چین به حساب می‌‌آید و چینی‌ها در راستای پروژه‌های ترانزیتی خود تمایل داشتند تا در بندر چابهار ایران نیز سرمایه‌گذاری کنند. با این همه این بندر از حدود دو دهه قبل به هند واگذار شد تا به جای چابهار، گوادر توسعه پیدا کند. البته که گوادر پاکستان به دلیل تحریم نبودن این کشور انتخاب مطمئن‌تری برای چین بود اما در هر صورت آن‌ها در شرایط تحریمی نیز برای توسعه بندر چابهار اعلام آمادگی کرده بودند.
پرسش اینجاست که چرا با وجود عدم پیشرفت هند در این پروژه از ظرفیت چین برای پیشبرد طرح‌ها استفاده نشده است؟
اتحاد واشنگتن و دهلی‌نو علیه پکن
تغییر موضع واشنگتن و اعطای دوباره معافیت، نشانه‌ای از تلطیف روابط آمریکا و هند تعبیر شده است.
طبق گزارش رویترز، این اقدام پس از آن انجام شد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، تمایل خود را برای دستیابی به توافق تجاری جدید با هند اعلام کرد. پیامی که حکایت از پایان یکی از سردترین دوره‌های روابط دو کشور در دهه‌های اخیر دارد.
اما مشخص نیست که هندی‌ها به راستی نتوانستند یا نخواستند در دو دهه گذشته پیشرفت ملموسی را در چابهار رقم بزنند؟ معافیت تحریمی آمریکا نیز نشان می‌دهد که این دو کشور بیش از آنکه به دنبال توسعه چابهار باشند، تلاش دارند تا این بندر استراتژیک را از توسعه همه‌جانبه و کنترل چین دور نگه دارند. اتفاقی که به هیچ وجه در راستای منافع ملی ایران نیست.
اهمیت راهبردی چابهار
کنترل و ادامه حضور هند و عدم توسعه چابهار، صرفا منافع دهلی‌نو را تامین می‌کند.
چابهار از موقعیتی ممتاز در سواحل جنوب‌شرقی ایران در کنار دریای عمان برخوردار است و قرار بود از طریق خط آهن چابهار–زاهدان–میلک به افغانستان متصل شود. اتفاقی که هنوز هم رخ نداده است.
با بازگشت معافیت تحریمی اما هند می‌تواند کالا‌های اساسی، مواد غذایی و دارویی را برای افغانستان از طریق چابهار ارسال کند؛ اقدامی که نه‌تنها به امنیت غذایی کابل کمک می‌کند بلکه نفوذ اقتصادی هند را در منطقه نیز تقویت خواهد کرد.
در شرایطی که افغانستان نیز در پرتنش‌ترین دوران روابط خود با پاکستان در دهه‌های اخیر را قرار دارد.
حضور بی‌دستاورد هند
این معافیت فرصتی برای ایران است تا با جذب سرمایه‌گذاری و فعال‌سازی دوباره چابهار، موقعیت خود را در مسیر‌های ترانزیتی شرق-غرب و شمال-جنوب بازسازی کند.
با توجه به کندی اجرای پروژه کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، بندر چابهار می‌تواند حلقه مکملی برای اتصال بنادر ایران به بازار‌های خلیج فارس، هند، آسیای مرکزی و قفقاز باشد.
اما چنانچه اشاره شد، همه این‌ها نیازمند توسعه واقعی بندر چابهار است. بنابراین بدیهی است که ایران باید میزان مشخصی از پیشرفت پروژه را طبق شاخص‌ها در نظر بگیرد و در صورت عدم تحقق آن در زمان مشخص، به همکاری با هند پایان دهد. چراکه نه میزان سرمایه‌گذاری هندی‌ها در چابهار در مقایسه با سرمایه‌گذاری چین در گوادر چشم‌گیر است و نه عملکرد آن‌ها در دو دهه اخیر قابل قبول بوده است.
در غیر این صورت، ادامه کنترل هند بدون بازدهی و عملکرد مناسب، صرفا در راستای منافع دهلی و آمریکا در منطقه است و ایران از استفاده از ظرفیت چین برای توسعه چابهار محروم می‌کند.