نتیجه بارورسازی ابر‌ها مشخص شد / دیگر همیشه باران خواهد بارید

به گزارش اقتصادآنلاین، در حالی که مشکل خشکسالی و کم‌آبی بیش از نیم‌قرن است ایران را درگیر کرده و هر سال ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند، طرح‌های نو برای افزایش بارش و مقابله با کمبود آب بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته‌اند. یکی از این طرح‌ها «بارورسازی ابرها» است؛ روشی علمی که از دهه ۱۳۴۰ در ایران آغاز شد و تاکنون موافقان و مخالفان زیادی داشته است.

تاریخچه بارورسازی ابرها در ایران

ایده بارورسازی ابرها در ایران به اواخر دهه ۱۳۴۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که دولت برای مقابله با کم‌آبی اجرای این طرح را با همکاری شرکت آمریکایی «ودر اینجینیرینگ» آغاز کرد. پس از سه سال مطالعه، نخستین عملیات رسمی در سال ۱۳۵۱ توسط سازمان آب منطقه‌ای تهران در حوضه رودخانه‌های کرج، جاجرود و شاهرود انجام شد. طی این عملیات ۱۷ پرواز و بیش از ۴۰۰ کپسول حاوی یدور نقره و یدور سدیم برای تحریک بارش به کار رفت و طبق گزارش‌ها، میزان بارندگی آن سال افزایش یافت.

در پاییز ۱۳۵۲ مجله «سپیدوسیاه» پرده از تجربه‌ای برداشت که بیشتر شبیه داستان‌های علمی‌تخیلی بود تا خبر روز: آسمان تهران در سال ۱۳۵۱، به وسیله بارورسازی ابرها بیش از همیشه بارید؛ با پروازهای پی‌درپی و کپسول‌هایی که در قلب ابرها منفجر می‌شدند.

سازمان آب منطقه‌ای تهران که از اواخر دهه ۴۰ با عطش بی‌امان شهر دست‌وپنجه نرم می‌کرد، این ‌بار از زمین به آسمان حمله برد. ۱۷ پرواز، ۳۹ ساعت عملیات، و بیش از ۴۰۰ کپسول شیمیایی، ابرهای پراکنده کرج، جاجرود و شاهرود را به رودخانه‌های پرآب بدل کردند. آمار بارش و جریان رودها جهشی محسوس یافت و اطمینان تازه‌ای در دل مدیران آب کاشت: می‌توان خوراک زمین را مستقیما از آسمان ستاند. این گزارش که به تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۵۲ در مجله یادشده منتشر شد، فصل نخست داستانی بود که وعده می‌داد کمبود آب برای همیشه ریشه‌کن خواهد شد:

و اکنون باران می‌بارد! باران در هر شرایطی می‌بارد، حتی اگر ابرها در گذرگاه باد، پریشان شوند و باران را به شوره‌زارها، به زمین‌های عطش‌زده و بدون استفاده ببرند. حتی اگر ابرها بر فراز رودها و دریاچه‌ها اجتماع نکنند. حتی اگر ابرها به زندگی آشفته و پراکنده‌شان در آسمان ادامه دهند.

در دهه‌های بعد، این طرح به‌صورت پراکنده دنبال شد؛ در دهه ۱۳۷۰ «مرکز ملی بارورسازی ابرها» شکل گرفت و در دهه ۱۳۸۰ اجرای آن در چند استان ادامه یافت، اما به دلیل کمبود بودجه و نبود نتایج قطعی، فعالیت‌ها محدود شد. در سال ۱۴۰۱ با تشکیل «سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی»، بار دیگر اجرای این طرح در مقیاس ملی از سر گرفته شد، هرچند هنوز شواهدی مبنی بر تأثیر قابل توجه آن در کاهش خشکسالی گزارش نشده است.

آیا بی‌آبی ایران با بارورسازی ابرها حل می‌شود؟

با وجود اجرای چند دهه‌ای طرح بارورسازی ابرها در ایران، بسیاری از کارشناسان آن را راه‌حل قطعی بحران آب نمی‌دانند. به گفته مهدی رهنما، رئیس سابق پژوهشگاه هواشناسی، در هیچ نقطه‌ای از جهان ثابت نشده که بارورسازی ابرها بتواند در مقیاس وسیع خشکسالی را برطرف کند. او می‌گوید: «در خوشبینانه‌ترین حالت، این روش می‌تواند تا ۲۰ درصد بارش را در مناطق کوچک افزایش دهد، اما چنین رقمی برای کشوری خشک مانند ایران تعیین‌کننده نیست.»

شاهرخ فاتح، رئیس سابق مرکز خشکسالی سازمان هواشناسی نیز معتقد است که این عملیات دقت مکانی ندارد و بارش‌ها اغلب در مناطقی غیر از هدف رخ می‌دهد. او تأکید می‌کند: «تبلیغ بارورسازی ابرها به‌عنوان راه‌حل بحران آب، آدرس غلطی است که باعث می‌شود مردم به امید باران مصنوعی، ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب را نادیده بگیرند.»

بارورسازی ابرها در پاییز ۱۴۰۴ در چه تاریخی انجام خواهد شد؟

طبق اعلام سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی، در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ نیز عملیات بارورسازی ابرها در کشور ادامه دارد. بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، در پاییز امسال و از ابتدای آبان‌ماه، پروازهای بارورسازی در استان‌هایی که با تنش شدید آبی مواجه‌اند، آغاز خواهد شد. این عملیات در مرحله نخست در ۲۳ استان کشور با استفاده از ۳۷ پرواز هواپیما، ۵۰ پرواز پهپاد و بیش از ۶۰۰ ژنراتور زمینی انجام می‌شود.

با این حال، زمان دقیق هر عملیات وابسته به وضعیت جوی و شکل‌گیری ابرهای مناسب است. کارشناسان می‌گویند بارورسازی تنها زمانی اثرگذار است که ابرهای باران‌زا با ویژگی‌های فیزیکی مطلوب در آسمان وجود داشته باشند؛ در غیر این صورت، انجام عملیات تأثیری در میزان بارش نخواهد داشت.

آیا بارورسازی ابرها برای مردم خطرناک است؟

با آغاز دوباره عملیات بارورسازی ابرها در پاییز ۱۴۰۴، این موضوع بار دیگر به صدر اخبار بازگشته و یکی از مهم‌ترین مباحث پیرامون آن، تأثیر مواد شیمیایی مورد استفاده بر سلامت مردم و محیط‌زیست است. برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که استفاده از ترکیباتی مانند «یدور نقره» یا «سولفور نقره» ممکن است با بارش وارد خاک و گیاهان شود و در درازمدت اثرات منفی بر سلامت انسان داشته باشد.

هرچند تاکنون پژوهش قطعی در ایران درباره اثرات زیان‌بار این مواد منتشر نشده، اما کارشناسان محیط‌زیست بر لزوم بررسی دقیق‌تر و نظارت مستمر تأکید دارند.