سختترین بحرانهای آبی سال در البرز / سدکرج تابستان امسال خشک میشود؟

در پی کاهش شدید بارندگی و افت سطح ذخایر آبی، استان البرز با یکی از سختترین بحرانهای آبی سالهای اخیر مواجه شده و سد کرج به پایینترین سطح ذخیره آب خود رسیده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، در روزهایی که تابش شدید آفتاب و کاهش منابع آبی، بهویژه خالی شدن سدها، نگرانیهای گستردهای در میان مردم ایجاد کرده، بحران آب بار دیگر بهعنوان یکی از جدیترین چالشهای زیست محیطی کشور خودنمایی میکند؛ چالشی که دیگر صرفاً دغدغه کارشناسان نیست، بلکه مسئلهای حیاتی است که زندگی، امنیت، کشاورزی و حتی آینده سکونتگاهها را تحت تأثیر قرار داده است.
استان البرز این روزها یکی از بحرانیترین دورههای آبی خود را پشت سر میگذارد. کاهش بارندگی، افت شدید سطح ذخایر و برداشتهای بیرویه از منابع آبی، فشار بی سابقهای را بر سدهای مهمی همچون کرج و طالقان وارد کرده است. این دو سد که نقشی اساسی در تأمین آب شرب و کشاورزی استان دارند، اکنون با کاهش چشمگیر حجم آب ذخیرهشده مواجهاند؛ شرایطی که زنگ خطر کمآبی و تهدید امنیت آبی استان را به صدا درآورده است.
۶۵ درصد مصرف آب در البرز در بخش کشاورزی و صنعت است
حمیدرضا نامداری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز، با بیان اینکه ۳۰ درصد از آب شرب استان از منابع آب سطحی و ۷۰ درصد از منابع آب زیر زمینی تأمین میشود، اظهار کرد: بهطور تقریبی، حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد از منابع آبی استان در بخش کشاورزی و صنایع مصرف میشود، حدود ۳۰ درصد در بخش خانگی و پنج تا ۱۰ درصد نیز در حوزه آبیاری فضای سبز شهری به کار میرود.
وی با اشاره به استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز شهری گفت: این موضوع میتواند به بروز اختلال در توزیع فشار آب، بهویژه در ساختمانهای مسکونی، و افزایش قابلتوجه هدررفت منابع آبی منجر شود. بخش عمده آب مصرفی در البرز که به کشاورزی اختصاص دارد نیز با هدررفت بالا مواجه است؛ مسئلهای که علیرغم اهمیت آن، هم در افکار عمومی و هم در تصمیمگیری مسئولان اغلب نادیده گرفته میشود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز با تأکید بر اینکه بیشترین میزان مصرف آب در استان مربوط به کشاورزی و صنایع است، تصریح کرد: برای بهینه سازی مصرف در این بخشها، لازم است دستگاههای مسئول مانند وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت، برنامهها، اقدامات انجام شده و گزارش عملکرد خود را در این زمینه ارائه دهند.
برآوردها نشان میدهد که منابع آب استان البرز نسبت به سال گذشته با کاهش حدود ۵۰ درصدی مواجه شدهاند؛ کاهش نگران کنندهای که علاوه بر ایجاد فشار بر سدها، سفرههای آب زیر زمینی را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است. برداشتهای غیرمجاز از چاهها، کاهش تغذیه طبیعی و نبود زیر ساختهای مناسب برای ذخیره آبهای سطحی از جمله عوامل تشدیدکننده این بحران هستند که تداوم آن، بسیار نگرانکننده است.
کاهش ذخایر سدها و تهدید تأمین آب در اوج مصرف تابستانی
داوود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان البرز با اشاره به وضعیت نگرانکننده منابع آبی در سدهای کرج و طالقان که بخش عمدهای از آب شرب استانهای البرز و تهران را تأمین میکنند، گفت: کاهش حدود ۴۰ درصدی بارشها نسبت به متوسط بلند مدت، باعث افت محسوس حجم ورودی به مخازن این دو سد شده است.
وی ادامه داد: این کاهش بارندگیها باعث کاهش روانآبها و ورودی آب به سدهای استان شده و در نتیجه حجم ذخیرهشده در سدها نیز به شدت کاهش یافته است. در حال حاضر، در سد کرج از ظرفیت ۱۸۰ میلیون مترمکعبی آن، تنها حدود ۶۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است، در حالی که در زمان مشابه سال گذشته، حجم ذخیرهشده ۱۵۷ میلیون مترمکعب بود.
نجفیان با بیان اینکه ذخایر سد کرج نسبت به سال گذشته با کاهش ۶۲ درصدی مواجه شده است، افزود: در سد طالقان نیز از ظرفیت ۴۲۰ میلیون مترمکعبی آن، تنها ۲۱۲ میلیون متر مکعب آب ذخیره شده، در حالی که این میزان در سال گذشته ۳۱۴ میلیون مترمکعب بوده و کاهش ۳۲ درصدی را نشان میدهد.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان البرز تأکید کرد: هم زمان با کاهش منابع، میزان مصرف آب نیز افزایش یافته و این مسئله تأمین آب شرب را با چالشی جدی مواجه کرده است. تنها یک ماه از تابستان گذشته و دو ماه پیک مصرف باقی مانده است؛ با توجه به احتمال ادامه نیافتن بارشها، روند کاهش حجم ذخایر سدهای کرج و طالقان ادامه خواهد داشت. سایر سدهای تأمینکننده آب تهران نیز با شرایط مشابهی روبهرو هستند
سد کرج در خطر فاجعهآمیز کاهش ذخیره
سد کرج با خطر کاهش فاجعهآمیز ذخیره آبی مواجه است. در حالی که وضعیت سد طالقان نسبتاً بهتر گزارش شده، اما به دلیل شرایط حساس فعلی، نیاز به مدیریت دقیق و صرفهجویی همگانی احساس میشود. ترکیب مصرف بی رویه، کاهش بارش و زیرساختهای ناکارآمد، شرایطی را رقم زده است که تنها با همراهی نهادهای مسئول و مشارکت مردم میتوان از آن عبور کرد. نجات منابع آبی مستلزم تغییر بنیادی در شیوه زندگی ماست.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان البرز هشدار میدهد که «با تداوم این وضعیت، تا پایان تابستان با کاهش شدید ذخایر آبی روبهرو خواهیم شد.» او تأکید میکند اگر کاهش مصرف و صرفه جویی جدی در دستور کار قرار نگیرد، در آغاز سال آبی جدید، سدهایی تقریباً خالی خواهیم داشت. این مسئله تنش آبی، افت فشار و کم آبی را از فصل تابستان به پاییز منتقل کرده و بحران را ادامهدار خواهد کرد.
نجفیان با اشاره به اینکه مصرف فعلی در استان البرز تقریباً دو برابر متوسط جهانی است، میگوید: سرانه مصرف آب شرب روزانه در استان بین ۲۴۰ تا ۲۶۰ لیتر است، در حالی که میانگین جهانی حدود ۱۴۰ لیتر گزارش میشود. نمیتوان بدون در نظر گرفتن وضعیت سدها و منابع زیرزمینی، به شیوه مصرف گذشته ادامه داد. در حال حاضر، سهم آب شرب از مصرف کلی استان حدود ۳۰ تا ۳۱ درصد است، در حالی که این میزان در کشور بهطور متوسط ۶ درصد است.
وی با هشدار نسبت به احتمال تکرار کاهش بارندگی در پاییز امسال مانند سال گذشته، و بحران سدهای کرج و طالقان، خاطرنشان میکند: انتظار میرود مردم با همکاری مؤثر، دستکم ۲۰ درصد صرفهجویی در مصرف آب شرب را محقق کنند. اگر صرفهجویی بهصورت هدفمند انجام شود، امکان ذخیرهسازی قابل توجهی از آب تا پایان تابستان وجود دارد. برای دستیابی به پایداری منابع آبی در سال جاری و سالهای پیش رو، راهی جز صرفهجویی وجود ندارد.
صرفهجویی، بهمعنای درست مصرفکردن است، نه کممصرفکردن
همواره با شنیدن واژه "صرفهجویی"، ذهن به سمت کممصرف کردن میرود؛ در حالی که صرفهجویی، یعنی مصرف صحیح. این مفهوم باید بهعنوان یک فرهنگ و ضرورت ملی پذیرفته شود. اجرای راهکارهایی ساده مانند استفاده از شیرآلات کاهنده، اصلاح شیوههای آبیاری در کشاورزی، جلوگیری از نشت آب، باز چرخانی آب خاکستری و آموزش در مدارس و رسانهها میتواند در کاهش مصرف نقش تعیینکنندهای داشته باشد.
چندی پیش، مسعود پزشکیان رئیسجمهور، با حضور سرزده در استان البرز، از پروژههای کلیدی تأمین آب و زیر ساختهای حیاتی آن بازدید کرد. سد کرج بهعنوان یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب استانهای البرز و تهران، در مرکز این بازدید قرار داشت. رئیسجمهور ضمن بررسی وضعیت مخازن، دبی ورودی و میزان ذخیرهسازی، بر اهمیت حفظ منابع آبی و جلوگیری از هدر رفت تأکید کرد.
وی با اشاره به ضرورت اصلاح الگوی مصرف در کشاورزی، بهینهسازی روشهای آبیاری، کاهش تلفات شبکه و مقابله با برداشتهای غیرمجاز، خواستار تسریع در اجرای طرحهای مدیریت هوشمند منابع آبی شد. او افزود: تأمین آب سالم، پایدار و عادلانه برای مردم، از اولویتهای دولت است.
آمارها نشان میدهد که سرانه مصرف آب شرب در ایران بیش از میانگین جهانی است. در حالی که کشورهای توسعه یافته با بهرهگیری از فناوریهای نوین و الگوهای مدرن مصرف آب، در مسیر کاهش مصرف گام بر میدارند، در بسیاری از مناطق کشور هنوز الگوهای سنتی مصرف رواج دارد. از جمله این موارد، آبیاری غرقآبی در کشاورزی و نشت گسترده از لولههای شهری است که منجر به هدر رفت میلیاردها لیتر آب میشود.
مصرف آب خانوارهای البرز و تهران دو برابر استاندارد جهانی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز با بیان اینکه الگوی مصرف در بخش خانگی برای هر واحد مسکونی ۱۱ مترمکعب در ماه تعیین شده، میگوید: سرانه مصرف آب در خانوارهای البرز و تهران، دو برابر الگوی استاندارد جهانی است. خاموشیهای مکرر چاهها و تأسیسات، همچنین استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز شهری، از جمله بزرگترین چالشهای کنونی حوزه آب و فاضلاب در استان البرز به شمار میرود.
امروزه بحران آب در استان البرز دیگر هشدار نیست، بلکه یک واقعیت تلخ و انکار ناپذیر است. سدهای بزرگ استان در حال خشک شدناند و منابع زیرزمینی رو به زوالاند. تنها راه عبور از این بحران، تلفیق مدیریت مصرف، بازچرخانی، مشارکت اجتماعی و سرمایهگذاری هوشمندانه است. آینده استان البرز وابسته به تصمیماتی است که باید همین امروز اتخاذ شوند.
شکی نیست که آب، مایه حیات و ارزشمندترین منبع طبیعی زمین است. منبعی که اگرچه همیشه در دسترس بهنظر میرسد، اما ذخایر آن محدود است. تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و مصرف بیرویه، آب را به یکی از چالشهای بحرانی قرن حاضر تبدیل کردهاند. اگر با همین روند پیش برویم، نسلهای آینده با مشکلات جدی و جبران ناپذیری مواجه خواهند شد.
آینده منابع آبی کشور در گروی مشارکت همگانی
در طی این سالها به این نتیجه رسیدهایم که هیچ سیاست یا راهکاری بدون همراهی مردم به نتیجه نخواهد رسید. آینده منابع آبی کشور وابسته به مشارکت عمومی، تصمیمگیریهای هوشمندانه و شفافیت نهادهای مسئول است. همگی ما وظیفه داریم نهتنها در مصرف شخصی خود بازنگری کنیم، بلکه با ترویج فرهنگ صحیح مصرف، به حافظان منابع آبی کشور تبدیل شویم.
بیتردید، اگر میخواهیم فرزندانمان نیز از این نعمت الهی بهرهمند شوند، باید از امروز بهطور آگاهانه و مسئولانه مصرف کنیم و راهکارهایی را برای کاهش و مدیریت مصرف آب در پیش بگیریم. فرهنگسازی دقیق و بهموقع نیز عاملی کلیدی در حفظ این سرمایه حیاتی برای نسلهای آینده خواهد بود. اصلاح الگوی مصرف آب، استفاده از آبیاری هوشمند در کشاورزی و بهکارگیری وسایل کممصرف، از جمله راهکارهای مهم در این مسیر هستند.
از دیگر اقدامات مهم میتوان به جمع آوری و ذخیره آب باران برای استفاده در مزارع و ساختمانها، جلوگیری از استفاده آب آشامیدنی در آبیاری، باز چرخانی آب در کارواشها، فرهنگ سازی و آموزش اشاره کرد؛ اقداماتی که نقشی مؤثر در کاهش و مدیریت مصرف آب خواهند داشت. باید فرزندانمان بدانند که آب، نعمتی پایان پذیر است و هر قطره آن اهمیت دارد.
پروژههای بازچرخانی آب و تصفیه پساب در استان البرز
حمیدرضا نامداری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز میگوید: پروژههایی در زمینه باز چرخانی آب و تصفیه پساب برای مصارف غیرشرب در استان در حال اجراست. از جمله این پروژهها میتوان به راهاندازی چهار دستگاه پکیج تصفیه خانه فاضلاب محلی با همکاری شهرداری و شرکت آبفای کرج اشاره کرد. همچنین، تفاهم نامهای بین شهرداری هشتگرد و آبفای ساوجبلاغ امضا شده که بر اساس آن، از پساب تصفیه خانه فاضلاب مهستان برای مصارف غیر شرب استفاده خواهد شد.
وی ادامه میدهد: مقابله با بحران آب در البرز نیازمند مجموعهای از اقدامات میان مدت و بلند مدت است. در افق بلند مدت، شرکت آب منطقهای البرز بهعنوان نهاد مسئول، طرح جامع آب را به عنوان سند بالادستی مدیریت منابع آبی تدوین و اجرا میکند. این طرح شامل برنامه ریزی برای تأمین پایدار منابع، کنترل مصرف و ایجاد هماهنگی بین بخشی در استفاده از منابع آبی است.
نامداری تأکید میکند: در کنار این طرح کلان، برنامههایی در سطح میان مدت با هدف مدیریت تقاضا، بهینهسازی مصرف و ارتقای زیرساختها در دست اجراست. از جمله این اقدامات میتوان به پیگیری ممنوعیت ساخت و سازهای انبوه و ارائه مشوقهایی برای مهاجرت معکوس جهت جلوگیری از تمرکز بیش از حد جمعیت در مناطق دچار تنش آبی اشاره کرد.
او اضافه میکند: در بخش تأمین آب، اجرای طرح ملی تصفیهخانه شماره ۳ کرج و افزایش سهم آب سطحی برای تأمین نیازهای شهری از برنامههای کلیدی است که میتواند فشار بر منابع آب زیرزمینی را کاهش دهد. در حوزه مدیریت شبکه نیز برنامههایی برای هوشمند سازی تأسیسات آب و فاضلاب و توسعه استفاده از شیرآلات تنظیمی فشار در حال اجراست که نقش مهمی در کاهش هدررفت و نشتی آب ایفا میکند.
به گفته وی، این اقدامات به توزیع عادلانه و متعادل آب کمک میکند. همچنین، برنامههایی برای جذب سرمایه گذاری در زمینه تولید برق خورشیدی در تأسیسات آبفا در دستور کار است. بخشی از این رویکرد نیز به فروش پساب برای آبیاری فضای سبز و استفاده در پروژههای توسعه فاضلاب مربوط میشود که میتواند بهعنوان جایگزینی مؤثر برای منابع آبی عمل کند. احیا و مهندسی مجدد چاههای آب و پایش مستمر کیفیت منابع نیز از دیگر برنامههای مهم این حوزه است.
آب؛ میراث ما، مسئولیت ما
فراموش نکنیم که با رفتارهای مسئولانه امروز، میراث دار منابع آبی برای نسلهای آینده خواهیم بود. هر تصمیم آگاهانهای که در مصرف آب میگیریم، گامی در جهت ساخت آیندهای پایدار و امیدوار کننده برای فرزندانمان است. بیاییم با دیدی بلند مدت و فراتر از نیازهای روزمره، آب را برای فردا و نسلهای آینده نیز حفظ کنیم.
در شرایطی که کاهش شدید سطح ذخیره سدها زنگ خطر بحران را به صدا درآورده و منابع زیر زمینی نیز به مرحله بحرانی رسیدهاند، دیگر مجالی برای سهل انگاری باقی نمانده است. مصرف بی رویه آب، نهتنها رفاه امروز بلکه حیات فردا را تهدید میکند. اکنون بیش از هر زمان دیگری باید باور کنیم که آغاز تغییر، از ماست.
به یاد داشته باشیم، هر قطره آبی که امروز حفظ شود، فردایی روشنتر برای سرزمینمان خواهد ساخت. این امر زمانی محقق میشود که همه ما، چه در خانه، چه در مزرعه، چه در صنعت و چه در مدیریت، با آگاهی، اتحاد و حس مسئولیت وارد میدان شویم.
با مدیریت صحیح، آموزش فرزندان و ترویج فرهنگ مصرف مسئولانه، میتوانیم روند کاهش منابع آبی را کند و امید را به آینده بازگردانیم. آب، حق همه نسلهاست؛ بیاییم این حق را پاس بداریم.