پایداری شکننده اقتصاد جهانی/ تاب آوری اقتصاد جهانی در حال کاهش است
با وجود تلاطم‌های سیاسی و اقتصادی، رشد سالانه جهانی حدود ۳ درصد حفظ شده است. اما تکیه بر سیاست‌های مالی، افزایش بدهی‌ها، و دخالت‌ها در زنجیره تأمین، به تدریج توان پایداری تحت فشار را فرسایش می‌دهد.
به گزارش اقتصاد آنلاین، نشریه اکونومیست در گزارشی به کاهش تاب‌آوری اقتصاد جهانی پرداخته است. این نشریه در گزارش خود آورده است: زمانی که دونالد ترامپ جنگ تجاری راه انداخت و درباره برکناری جروم پاول، رئیس بانک مرکزی آمریکا، سخن گفت، تحلیلگران کوچک‌ترین نوسانات بازار سهام و افزایش ضعیف تورم را نشانه‌ای از آسیب‌پذیری اقتصادی تلقی کردند. با این حال، با نگاهی کلان، مشاهده می‌شود که اقتصاد جهانی در ظاهر بسیار آرام و بی‌تأثر باقی مانده است. پس از موج محدود رشد منفی به‌دنبال قرنطینه‌های کرونا، تولید ناخالص داخلی جهانی از سال ۲۰۱۱ به‌طور متوسط هر سال حدود ۳ درصد رشد کرده است. در کشور‌های ثروتمند، نرخ بیکاری نزدیک به پایین‌ترین حد تاریخی است و شاخص‌های بورس آمریکا (S&P ۵۰۰) و شاخص جهانی MSCI در نزدیکی رکورد‌های خود قرار دارند.
نیرو‌های بنیادین مقاومت اقتصادی
این پایداری که به‌نوعی قدرت «تفلونی» محسوب می‌شود، سبب ممانعت از رکود و بیکاری گسترده شده است. اما اکنون تهدید‌ها در حال افزایش‌اند. دولت‌ها که تصور چندان دقیقی از منبع واقعی این پایداری ندارند، با سیاست‌گذاری‌هایی بنیاد‌های آن را تضعیف می‌کنند.
برای درک خطر، ابتدا باید ببینیم چه عواملی این دوره طولانی رشد را ممکن ساخته است. در سطح جهانی، سیاست‌های اقتصادی بیشتر برای حمایت موثر از تقاضا طراحی شده‌اند. پس از بحران مالی، دولت‌های کشور‌های توسعه‌یافته تصمیم گرفتند با تحریک مالی هماهنگ، از آسیب اقتصادی جلوگیری کنند. بهره پایین نیز اعتبار سیاست‌ها را آسان کرده بود.
در کشور‌های نوظهور نیز اوضاع بهبود یافت: تعداد بانک‌های مرکزی دارای هدف‌گذاری تورم در ۲۰۲۲ به ۳۴ رسید، در حالی که در ۲۰۰۰ تنها ۵ کشور این سیاست را داشتند. دولت‌ها نرخ ارز را آزاد گذاشتند و به بدهی داخلی روی آوردند تا از تأثیرات نرخ بهره آمریکا مصون بمانند، این اقدامات بحران بدهی را حتی با افزایش نرخ‌ها و شوک قیمتی کالا‌ها کاهش داد.
پاسخ سریع زنجیره تأمین
از سوی دیگر، عرضه نیز انعطاف بیشتری یافت. در دوران پندمی، کمبود ماسک و نیمه‌هادی‌ها سبب شد دولت‌ها بازار را غیرقابل اعتماد بدانند، اما زنجیره تأمین سریع پاسخ داد: مایع ضدعفونی‌کننده سریع تولید و عرضه نیمه‌هادی افزایش یافت؛ ده سال بعد، حتی حملات نظامی هم اثری بر قیمت نفت نداشت.
اما این پایداری نمی‌تواند ادامه‌دار باشد. هزینه سیاست‌های فعال افزایش یافته است؛ دولت‌های ثروتمند بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی را در دوران کرونا برای تحریک هزینه کردند، و اروپا نیز در بحران انرژی بیش از ۳ درصد را اختصاص داد. نرخ بهره اوراق ده‌ساله اکنون به متوسط ۳.۷ درصد رسیده، در حالی که در دوران پاندمی تنها حدود یک درصد بود.
انباشت بدهی و محدودیت سیاست‌های مالی
همزمان، انتظار رأی‌دهندگان برای مهار دولت افزایش یافته و این وضعیت باعث بالا رفتن بدهی‌ها شده است. حتی زمانی که اقتصاد فعال بود، آمریکا کسری بودجه حدود ۷ درصد تولید ناخالص را تجربه کرد. بریتانیا نتوانست اصلاحات اجتماعی را اجرا کند و فرانسه نیز در مسیر اصلاحات بازنشستگی به بن‌بست رسید. هر بار که بار مالی دولت سنگین‌تر می‌شود، توان مداخله در بحران بعدی کاهش می‌یابد.
دخالت در قیمت‌ها و شکنندگی زنجیره‌ها
انگیزه دولت‌ها برای دخالت نیز شامل زنجیره‌های تأمین می‌شود. قیمت‌ها در بازار آزاد پیام‌دهنده‌اند، اما بسیاری از دولت‌ها با توجیه محافظت از درآمد و اشتغال، آنها را نادیده می‌گیرند. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، تعداد سیاست‌های صنعتی در اقتصاد‌های ثروتمند از ۱۰۰ در سال ۲۰۱۷ به ۱۰۰۰ مورد در ۲۰۲۲ افزایش یافته است. ترامپ با تعرفه، و اروپا با یارانه و سیاست حمایت داخلی واکنش نشان می‌دهد.
اما این اقدامات زنجیره تأمین را شکننده‌تر می‌سازد. تجربه پاندمی نشان داد تنوع تأمین مقاومت بیشتری نسبت به تولید محلی دارد. ضمن آن‌که دولت‌ها معمولاً سرمایه‌گذاران خوبی نیستند؛ چراکه نمونه موفق آمریکا، صنعت شیل، از سوی بخش خصوصی محقق شد نه سیاست عمومی.
تضعیف استقلال بانک مرکزی
تاریخ نشان می‌دهد که اقتصاد‌ها به‌ندرت برای همیشه باثبات می‌مانند. هرچه دوره رشد طولانی‌تر باشد، سیاست‌گذاران و شرکت‌ها ریسک بیشتری می‌پذیرند و پایان این چرخه نزدیک‌تر می‌شود. ترامپ گفته احتمال برکناری پاول «بسیار کم» است، اما اگر چنین اتفاقی بیفتد و استقلال بانک مرکزی سست شود، بنای اقتصادی دو دهه گذشته به لرزه می‌افتد. اقتصاد تاکنون شگفتی‌ساز بوده و ممکن است مدتی دیگر نیز مقاومت کند، اما لایه‌های محافظ آن، تفلون، در حال فرسایش‌اند.
