بررسی عوامل روانی، اجتماعی و قانونی برخورد با اراذل

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از همشهری، طرح برخورد با اراذل و اوباش که از ماههای گذشته آغاز شده همچنان با قدرت ادامه دارد و فقط در تهران در دو ماه ابتدایی امسال 40 نفر از اراذل و اوباش بازداشت شده‌اند. چند روز قبل نیز سردار رادان فرماند کل انتظامی اعلام کرد:« قول می‌دهیم سال ۱۴۰۴ سال پایان اراذل‌واوباش باشد.» به این مناسبت در تلویزیون همشهری میزگردی با حضور دکتر وحید سلطانی، جرم‌شناس و قاضی روح‌الله رضاپور ترتیب داده و به این موضوع پرداخته شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید.

زمینه‌های بروز شرارت

سلطانی: شرارت آثار سوئی در جامعه دارد. حس امنیت را در جامعه کاهش می‌دهد. فردی که مرتکب جرم می‌شود باید مورد بررسی قرار گیرد. گاهی حتی ممکن است اختلالات ژنتیک زمینه سوق پیدا کردن فرد به بزهکاری و شرارت باشد. یک سری عوامل، عوامل روانی است. ممکن است گاهی زمینه‌های اقتصادی داشته باشد. گاهی منشا مشکلات خانوادگی باشد، مهاجرت و ... این موارد همگی ممکن است تاثیرگذار باشد.

راهکار برخورد با اشرار

سلطانی: در کشورمان متاسفانه کار تحقیقاتی جامع که بتواند این این موضوع را واکاوی کند و به اطلاعات و آمار دست پیدا کند انجام نداده‌ایم. آخرین باری که تحقیقی جامع درباره اعمال مجرمانه مجرمان انجام شده چه زمانی بوده؟ باید یک کار تحقیقاتی جامع در این حوزه انجام شود. مثلا بررسی شود که پرونده اراذل و اوباش در یک بازه مشخص چه تعداد بوده؟ چه عوامل زیستی، اجتماعی، روانی و ... باعث شده شرارت اتفاق بیفتد. علاوه بر این خلاء های کار پلیس کجا بوده؟ و .... همه چیز دقیق بررسی شود. اطلاعاتی که از این بررسی به دست می‌آید می تواند برای ریشه‌یابی شرارت و برخورد با اشرار مفید باشد. در این شرایط می‌توانیم نقشه شرارت داسته باشیم و متوجه شویم که فراوانی‌ها کجا است؟ چند درصد بخاطر مسائل اجتماعی است؟ زمینه طلاق بوده؟ اقتصادی بوده؟ درصد ارتکاب جرم بیشتر در کدام مناطق تهران بوده؟

مهم‌ترین ویژگی‌های اراذل و اوباش

سلطانی: سن نوجوانی مستعد ارتکاب و یا خیال به ارتکاب جرم است. به دلیل اینکه نوجوانان در این سن هیجان زیادی دارند. مثلا در پرونده‌ای که داشتم یک نوجوان با دیدن یک فیلم سینمایی می‌خواست خودش را شبیه آن کاراکتر کند و آمده بود قمه به دست گرفته بود و خیابان را بسته بود. این نوجوان که فرزند طلاق بود برای نشان دادن خودش دست به این کار زده بود تا در جامعه مطرح شود. او در حرفه‌هایش می‌گفتن بخاطر اینکه تحقیر شده‌ام دست به این کار زدم.

وقتی فرد به سن جوانی می‌رسد شرایطش متفاوت می‌شود. فرد خواسته‌هایی دارد که دسترسی به آنها برایش ممکن نیست. مثلا می‌گوید چرا من نباید فلان ماشین را داشته باشم. چرا اصلا باید در این محله تهران زندگی کنم؟ من شرارت می‌کنم و خودم را نشان می‌دهم و یک سری افراد که متمول هستند من را بعنوان بادیگار خودشان انتخاب می‌کنند و وضع مالی‌ام خوب می‌شود.

با این وجود سن شرارت اغلب در نوجوانی و حداکثر تا 28 سالگی است. سنی که هیجانات و مطلبات در اوج است.

اقدامات موثر شهرداری

سلطانی: برای پیشگیری از وقوع جرم همه سازمانها و ارگانها مسئولیت دارند. آیا فقط پلیس و قوه قضائیه مسئولیت دارند؟ وقتی مجرمی به محله خودش برمی‌گردد وقتی بسترهای لازم برای ارتکاب جرم وجود داشته باشد دوباره سراغ جرم می‌رود.

در این بین شهرداری تهران اقدامات بسبار خوبی انجام داده است. فضاهای بی‌دفاع شهری را به فضاهای فرهنگی، هنری و اجتماعی تبدیل می‌کند. به این اقدام در جرم‌شناسی می‌گوییم پیشگیری وضعی. فضاهایی مستعد ارتکاب جرائم هستند اما شهرداری این فضاها را باغ‌راه می‌کند این فضاها از مراکزی برای ارتکاب جرم به فضاهای فرهنگی تبدیل می‌شود. شهرداری بعنوان یک نمونه. اگر سایر سازمانها نیز وظایف خودشان را انجام دهند به تدریج شاید کاهش وقوع چنین جرائمی خواهیم بود.

مجازات اراذل و اوباش

رضاپور: در قانون عناوینی مثل اراذل و اوباش و اشرار و ... تعریف نشده و اینها الفاظ عرفی هستند. بسته به اینکه چه رفتار مجرمانه‌ای از فرد سر بزند عناوین مختلفی استفاده می‌شود. مواد قانونی زیادی هم در این مورد در قانون وجود دارد. به خصوص ماده 614، 615، 617 و 618 قانون مجازات اسلامی و موادی دیگر که به این موارد پرداخته است. بعنوان مثال ممکن است متهمی در قالب درگیری، نزاع دسته‌جمعی، قدرت‌نمایی با سلاح و ... مرتکب جرم شود. هر کدام از این عناوین و رفتارهای مجرمانه مجازات‌های متناسب با آن جرم را دارد. تا جایی که حتی ممکن است برای اوباشی که با استفاده از سلاح سرد و گرم نظم جامعه را مختل کنند محاربه در نظر گرفته شود. بنابر این با توجه به رفتارهای مختلف متهمان می توانیم از عناوین مجرمانه مختلف برای آنها استفاده کنیم.

قوانین بازدارنده است؟

رضاپور: قانون در این باره کافی است و حتی اخیرا قانون قاچاق اسلحه در اردیبهشت ماه اصلاح و شدیدتر شد. مواد قانونی و جرم نگاری خوبی داریم. تحوه اجرای این قوانین ما را در مسیر درست‌تری قرار می‌دهد و با توجه به تاکیدهایی که شده سعی در جلوگیری از بروز رفتارهای خشن و مجرمانه و تعیین مجازات شده است که به عقیده من کافی است.

دلیل تکرار شرارت

رضاپور: نحوه جمع‌آوری ادله در پرونده‌ها خیلی مهم است. پلیس نقش جدی در جمع آوری ادله و تشکیل پرونده دارد. پلیس بازوی اجرایی قوه قضائیه است. اگر به نحو صحیح اقدامات از ابتدا انجام شود و مستندسازی انجام شود؛ مثلا از فیلم دوربین‌های مداربسته، شهادت شاهدان و ... استفاده شود پرونده به نحو صحیح تشکیل می‌شود و اقدامات قاطعی اتفاق می‌افتد و برخورد جدی با متهمان این نوع پرونده‌ها انجام می‌شود. در پرونده‌هایی که رسیدگی کردم بلافاصله متهمان شناسایی و با قرارهای تامین سنگین و متناسب با آنها برخورد شده است. پروسه قضایی باید در قالب قانون پیش برود. آزادی اراذل و اوباش صرفا وابسته به قوه قضائیه نیست. شرایط فرد بعد از آزادی هم مهم است که فرد رصد شود و وقتی فرد دچار تکرار جرم شود فرد وارد بحث تکرار و تعدد جرم شده و باعث می‌شود مجازات‌ها برای او سنگین‌تر شود. به صرف برخورد قضایی کفایت نمی‌کند و سایر نهادها هم باید در این موضوع دخیل باشند. امنیت عمومی جامعه رکن اساسی و حق بنیادین شهروندان است. صرفا با اقدامات یک ارگان نمی‌شود با این افراد برخورد کرد.

چطور از اشرار شکایت کنیم

رضاپور: در برابر اشرار باید خونسردی را حفط کرد. کاری نکرد که آنها رفتار شدیدشان را ادامه دهند و با آنها درگیر نشویم. در چارچوب قانون دفاعی بعنوان دفاع مشروع وجود دارد. ماجرا در اولین فرصت به پلیس گزارش شود. اگر آسیبی دیدند به پزشکی قانونی مراجعه کنند و مرجع انتظامی هم گزارش و پرونده را به دادسرا ارسال می‌کند. اگر این مراحل طی نشد می‌شود از طریق دفتر خدمات قضایی شکایت خودشان را اعلام کنند. اگر افرادی که شاهد حادثه هستند بتوانند شهادت دهند و در جهت مستندسازی همکاری کنند پرونده روند سریع‌ و دقیق‌تری را در پیش خواهد گرفت.