آینده ایران زیر ضرب ۲۲سد ترکیه

هجوم ریزگردها به ایران و تنش آبی در 50درصد از مساحت کشور، این روزها به بحران امنیتی در کشور تبدیل شده است؛ بحرانی که در نتیجه عملکرد اشتباه مسئولان کشور در اجرای پروژه‌های سدسازی، انتقال آب و کشاورزی به شیوه چند قرن‌گذشته و اجرای پروژه‌های آبی کشورهای همسایه مانند ترکیه به‌وجود آمده است. ترکیه در طرحی به‌نام «گاپ» درنظر دارد 22 سد احداث کند که البته برخی از این سدها مانند آتاتورک، درحال حاضر احداث شده و سد ایلیسو نیز، درحال احداث است. نکته جالب توجه‌ای که در این موضوع خودنمایی می‌کند، سرمایه‌گذاری 100 میلیون دلاری اسراییل در طرح «گاپ» ترکیه است.

فلج میان‌رودان با طرح «گاپ» ترکیه

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، اوایل دهه80 بود که مردم ایران با واژه ریزگرد آشنا شدند؛کلمه‌ای که زندگی ساکنان خوزستان و غرب کشور را به‌معنای واقعی موردتوجه قرار داد. اما ریزگرد تنها در جنوب و غرب کشور نماند و پای آن حتی به تهران و استان‌های شمالی کشور نیز باز شد. درحال حاضر بیش از 25 استان کشور، تحت تاثیر مساله ریزگرد قرار دارند.موضوعی که سرمنشأ آن، پروژه‌های آبی ترکیه و خشکسالی عراق و سوریه، است.

این «گاپ» نابودگر

اولین طرح آبی که ترکیه در چندسال اخیر اجرا کرده است، «گاپ» نام دارد. براساس شواهد، تنها 24 میلیارد دلار از 32 میلیارد دلار اعتبار کلی این پروژه توسط دولت ترکیه تامین شده است. طرحی که بیش از 60 هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را به‌وسیله سدسازی ربوده است. معروف‌ترین سد این پروژه، «آتاتورک» نام دارد که موجب شده است منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین از 90 رودخانه به حجم زاینده‌رود محروم شود. پیامد اجرای طرح «گاپ»، بحران خشکسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشورها و قطع‌ حقابه رودخانه هور‌العظیم ایران از دجله و فرات بوده است.براساس آمار سال 68 ، چشمه‌های تولید گرد‌وخاک در منطقه عراق و سوریه، 6 چشمه بوده اما درحال حاضر به بیش از 300 چشمه افزایش یافته است.

اما چرا پروژه‌های سدسازی ترکیه و بحران خشکسالی در سوریه و عراق، برای ایران مهم است؟محیط زیست،جغرافیاپذیر نیست به‌همین دلیل، دود سدسازی ترکیه و خشکسالی سوریه و عراق در چشم مردم ایران رفته است.

«گاپ»، زیر ذره‌بین کمیته امنیت آب

پس ازجنجال‌های رسانه‌ای درخصوص بحران آب ایران و پروژه‌های آبی ترکیه، مسئولان کشور بالاخره به این مساله واکنش نشان دادند. نتیجه این واکنش، تشکیل کمیته امنیت آب در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای‌اسلامی بود.

یکی از پرونده‌هایی که به‌تازگی در این کمیته مورد بررسی قرار گرفته، طرح «گاپ» ترکیه است. کمیته امنیت آب، این طرح را تهدید بزرگ آبی نه‌تنها برای ایران بلکه خاورمیانه اعلام کرده است و آن را نشانی از برتری‌جویی و سلطه‌طلبی منطقه‌ای از طریق آب برای ترکیه می‌داند.

علیرضا رحیمی، عضو کمیته امنیت آب در مصاحبه‌ای درباره طرح «گاپ» گفته است:«پروژه آناتولی بزرگ یا گاپ، طرحی بلندپروازانه برای ترکیه است. ‌این پروژه ناظر بر سدسازی در ترکیه است که کشورهای سوریه و عراق و بخشی از جنوب ایران را به لحاظ محیط زیستی تحت شعاع قرار می‌دهد. در پروژه گاپ، ۲۲ سد و ۱۵ نیروگاه پیش‌بینی شده است. در جنوب شرق ترکیه، هشت سد بزرگ و متوسط از جمله آتاتورک در رودخانه فرات و ایلیسو در دجله احداث شده است. در دو دهه گذشته، ۲۳میلیارد دلار هزینه پروژه گاپ شده که هدف آن، تامین ۲۵ درصد از منابع آب و ۲۰ درصد از مجموعه برق مورد نیاز ترکیه است».

او با اشاره به پیامدهای اجرای این طرح افزود:«طبق بررسی‌های کارشناسان محیط زیست و وزارت نیرو، درصورتی که پروژه گاپ با احداث ۲۲ سد به بهره‌داری برسد، حدود ۶/۵ میلیون هکتار از اراضی سوریه و عراق به بیابان تبدیل شده و بخش‌جنوبی ایران به‌صورت مشخص هورالعظیم، به‌لحاظ زیست محیطی متاثر می‌شود و ورود ریزگردها از کشورهای منطقه‌ای که با بیابان‌زایی مواجه شده‌اند، تشدید خواهد شد. تهدیدات زیست محیطی در مناطق همجوار با عراق از جمله هورالعظیم و تنش‌های حقوقی همچون حقابه با کشورهای همجوار و مناطق پایین دست، اجرای پروژه گاپ و افزایش ریزگردها، سه اثری است که با اجرای کامل پروژه گاپ به ایران وارد می‌شود. اما نکته قابل توجه اینجاست که اسراییل در این پروژه، ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده است و بیش از ۸۵ درصد پیمانکاران پروژه گاپ، به‌خصوص در سدسازی، آبیاری و زهکشی از شرکت‌های اسراییلی هستند. حضور شرکت‌های پیمانکار اسراییلی برای این سرمایه‌گذاری بسیار معنادار است».

علاقه‌مندی اسراییل به «گاپ» بی‌ارتباط با مشکل آبی این کشور نیست. اسراییل، کشوری خشک است که درحال حاضر بخش بزرگی از آب آن توسط کارخانه‌های آب‌ شیرین‌کن تامین می‌شود؛ به‌ همین دلیل برای پیشگیری از بحران و تامین آب در آینده، به کشوری پرآب نیاز دارد. سرمایه‌گذاری این کشور در ترکیه، می‌تواند آینده آبی اسراییل را تامین کند.

رحیمی درباره اقدامات صورت گرفته در این حوزه گفت:« مجموعه دستگاه‌های مرتبط در حوزه آب به‌خصوص وزارت نیرو باید با مدیریت منابع آب، سدسازی و بهره‌برداری از آن‌ها، برنامه‌ای جامع با سرعت بیشتری پیش ببرند. سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز، برای مقابله با ریزگردها و گسترش بیابان در کشور،باید برنامه‌های در دست اقدام را باسرعت بیشتری انجام دهد. همچنین با توجه به اینکه دیپلماسی اقتصادی در برنامه ششم به‌خصوص دیپلماسی آب و علاوه‌بر آن موضوع آب‌های مرزی با کشورهای همجوار در حوزه کاری وزارت خارجه لحاظ شده است، لازم است که این وزارتخانه در موضوع گاپ بر اساس برنامه منسجم بین دستگاهی، همکاری‌های دیپلماتیک با کشورهای دیگر داشته باشد».

دیپلماسی ضعیف آبی

باتوجه به بحران آب و خشکسالی که کشور را در برگفته است، حل این معضل باید در اولویت مسئولان کشور باشد. تشکیل کمیته امنیت آب در کمیسیون امنیت ملی، گواه روشنی بر این مساله است. اما دولت چگونه باید با این بحران مواجه شود؟ امیدی به سوریه و عراق که درگیر جنگ هستند، برای حل معضل خشکسالی و مهار چشمه‌های تولید و گرد و غبار نیست؛ تنها کشوری که برای همیاری در حل این مشکل باقی می‌ماند، ترکیه است که می‌توان آن را مجاب یا وادار به تعطیلی پروژه‌های سدسازی خود کرد. اما نکته قابل توجه اینجاست که دستگاه دیپلماسی ایران تاکنون واکنشی نسبت به پروژه‌های خانمان‌برانداز ترکیه نشان نداده است. به‌گفته برخی از مسئولان سازمان محیط زیست، شاید مهم‌ترین دلیل بی‌تفاوتی وزارت امور خارجه ایران نسبت به پروژه‌های مخرب آبی ترکیه، عدم مطالبه از سوی وزارت نیرو است. وزارت نیروی ایران هنوز به این باور نرسیده است یا نمی‌خواهد بپذیرد که سدسازی، عامل بحران آب و تخریب محیط زیست است؛ چراکه اگر وزارت نیروی ایران قبول کند که سدسازی، مخرب و عامل بیابان‌زایی است، بسیاری از پروژه‌های سدسازی داخل کشور نیز تحت‌الشعاع این مساله قرار می‌گیرند و بنابراین، این وزارت به بازی سدسازی در ایران نیز پایان خواهد داد. این موضوع، مهم‌ترین دلیل عدم اعتراض و پیگیری سدسازی‌های بی‌رویه ترکیه توسط ایران در مجامع بین‌المللی است. شاید دلیل دیگر بی‌تفاوتی ایران به این مساله، برخی ملاحظات سیاسی درباره موضع‌گیری ترکیه و ایران در قبال داعش نیز باشد؛ چراکه ایران نمی‌خواهد ترکیه در جبهه مخالفان قرار گیرد و به‌همین دلیل این موضوع را به‌صورت رسمی از طریق سازمان‌های جهانی پیگیری نمی‌کند.