دریاچه نمک قم؛ تهدیدی جدید وخزنده

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از جام‌جم، دریاچه‌ها و تالاب‌های زیادی در کشورمان وجود داشته که حالا یا دیگر وجود ندارد یا درحال خشک شدن است. در این میان خشکی برخی دریاچه‌ها نگران‌کننده‌تر است؛ دریاچه‌هایی که دارای نمک هستند و اگر خشک شود، نمک‌های موجود در آنها مانند ریزگردها در هوا معلق خواهد شد و محیط کل استان‌های همجوار دریاچه و سلامت ساکنانش را به خطر می‌اندازد. به هوا برخاستن توفان‌های نمکی چیزی بسیار خطیرتر از ریزگردهای معمولی است و پیامدهایش برای سلامت انسان‌ها و جانوران و آب و خاک و مزارع و باغات هم به مراتب بیشتر و بدتر. اولین دریاچه‌ای که زنگ خطر خشکی آن و تهدید ساکنان و جانداران اطرافش به صدا درآمد، دریاچه ارومیه بود که خوشبختانه در دولت یازدهم مورد توجه و رسیدگی قرار گرفت.

تهدید جدید وخاموش

اما در هیاهوی هشدارها برای دریاچه ارومیه و توجه به آن، صدای گرفته و سرفه‌های پی‌درپی و هشدارآمیز بزرگ‌ترین دریاچه نمک مناطق مرکزی کشور یعنی دریاچه نمک قم، گم شد و حال و روزش از دید همگان پنهان ماند. این دریاچه با حدود 200 هزار هکتار مساحت، در ناحیه شرقی استان قم و در حدفاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگ‌ترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است .

این دریاچه که در دهه‌های گذشته از طریق رودخانه‌های کرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای کاملا پرآب بود، اکنون با قطع حقابه‌ها، خشکسالی مستمر و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی که باعث پیشروی آب‌های فراشور در سفره‌های زیرزمینی به سمت دشت‌ها و نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه شده، به یکی از کانون‌های فعال تولید ریزگرد در بخش مرکزی کشور تبدیل شده است.

بر روی منابع ورودی دریاچه بیش از 60سد زده شده است و همین مساله ورودی آب به دریاچه را بشدت محدود کرده، فارغ از بحث بهره‌برداری‌های بی‌رویه، کاهش بارندگی و گرمایش زمین نیز در تشدید این معضل نقش مهمی داشته است. به علت بهره‌برداری‌های بی‌رویه نه‌تنها منابع آب شیرین به دریاچه نمک قم وارد نشده، بلکه پس زده شدن آب‌های فراشور، اراضی کشاورزی استان را تحت شعاع قرار داده است.

تهران بلعیده می‌شود

در همین زمینه سیداحمد شفیعی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان قم با اشاره به این‌که دریاچه نمک سه برابر پایتخت مساحت دارد و بزرگ‌ترین کانون تولید گرد و غبار با منشأ داخلی برای تهران به حساب می‌آید، به ایرنا می‌گوید: این دریاچه که در شعاع صد کیلومتری شهر تهران قرار دارد، اگر به طور کامل خشک شود، به منبعی عظیم برای تولید گرد و خاک تبدیل خواهد شد که ریزگردهای حاصل آن در اثر بادهای شدید و جریان غالب هوایی، آسمان تهران را تیر و تار می‌کند.

وی می‌افزاید: اگر گرد و خاک ناشی از خشک شدن دریاچه نمک به آسمان تهران برسد و با آلودگی‌های شیمیایی آن ترکیب شود، سلامت شهروندان در معرض خطر جدی قرار گرفته و مشکل بزرگی برای پایتخت به وجود می‌آید که مقابله با آن بسیار دشوار است.

وی با تاکید بر این‌که خشک شدن دریاچه نمک با مساحتی در حدود 200هزار هکتار، زندگی بیش از 14 میلیون نفر را در تهران و شهرهای اطراف آن، تهدید می‌کند، یادآور می‌شود: در همین حال که دریاچه نمک به سمت خشک شدن پیش می‌رود، اجرای طرح‌های اکتشاف معادن از دل آن، سرعت بحرانی شدن وضعیت دریاچه را بیشتر می‌کند، زیرا برای استخراج معادن لازم است آب موجود در سطح زمین خشک شود و این به معنای نابودی کامل دریاچه نمک و تبدیل شدن آن به کانون اصلی گرد و خاک در داخل ایران است.

حقابه دریاچه را بدهید

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان قم نیز به موضوع حقابه دریاچه نمک اشاره کرده و می‌گوید: همان‌گونه که در برنامه ششم توسعه کشور نیز آورده شده، 10 درصد حجم منابع آبی کشور باید به حقابه‌ها برای حفاظت محیط‌زیست و نجات عرصه‌های طبیعی تعلق بگیرد، اما این رقم برای حوضه دریاچه نمک با آن وضعیت بحرانی کمتر از 5/1 درصد است.

سیدرحمان دانیالی می‌افزاید: 154میلیون مترمکعب از حقابه‌های کشور به دریاچه نمک قم اختصاص پیدا کرده، ولی محقق نشده و اگر این روند ادامه پیدا کند و برای نجات و احیای دریاچه نمک تلاش لازم صورت نگیرد، در آینده وضعیت این دریاچه از دریاچه ارومیه هم بدتر می‌شود و به دنبال بلند شدن گرد و غبار از آن، زندگی مردم استان‌های مرکزی کشور از جمله تهران بسیار دشوار می‌شود و این مساله نارضایتی‌های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

رسیدگی می‌شود

مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز با ابراز نگرانی از بحرانی شدن وضعیت دریاچه نمک قم،  می‌گوید: اگر روند کنونی این دریاچه، یعنی طولانی شدن دوره گرما و خشکسالی از یک‌سو و کم شدن آب‌های ورودی به این دریاچه (که سال به سال از میزان آن کاسته می‌شود)، ادامه یابد، در آینده نه‌چندان دور شاهد خشکی کامل دریاچه در تمام فصول سال و تهدید شهرها و مناطق اطراف آن به وسیله نمک‌های موجود در بسترش خواهیم بود.

به گفته وی، از آنجا که از دو رودخانه کرج و جاجرود معمولا آبی به دریاچه نمی‌رسد و با کاهش شدید بارش‌ها و خشکی رودخانه‌های فصلی هم مواجه هستیم، دریاچه نمک معمولا شش ماه از سال خشک است که البته این خشکی اخیرا به بیش از هشت ماه افزایش یافته است و این یعنی پیش‌بینی آینده‌ای وخیم و بحرانی برای این دریاچه درصورت ادامه بی‌توجهی به آن.

معاون امور تالاب‌های سازمان محیط‌زیست در پاسخ به چرایی اختصاص نیافتن حقابه درنظر گرفته شده برای دریاچه نمک قم نیز می‌گوید: مسئول پرداخت حقابه تالاب‌ها وزارت نیروست که باید بررسی کرد تا چه میزان حقابه دریاچه را داده، اما نکته مهم اینجاست که حتی اگر این وزارتخانه حقابه دریاچه را کامل رهاسازی کند، باز به دلیل مصارف زیاد در طول مسیر از نقطه رهاسازی تا دریاچه و نبود هیچ‌گونه نظارت بر این مصارف، حق دریاچه به آن نمی‌رسد و درحقیقت در میانه راه توسط بخش‌های دیگر (ازجمله کشاورزی) به مصرف می‌رسد و سهمی برای دریاچه باقی نمی‌ماند.

باقرزاده درعین حال یادآور می‌شود که بحث پرداخت حقابه تالاب‌ها، بسیار پیچیده‌ است که نیاز به بررسی و مطالعات دقیق و زمانبر علمی، فنی و اجتماعی دارد و به همین دلیل موضوع رهاسازی حقابه حدود 30 تالاب مهم کشور در دستور کار است و هر دو هفته به وضع یکی از آنها رسیدگی می‌شود و بر همین اساس بزودی به موضوع رهاسازی کامل حقابه دریاچه نمک قم هم رسیدگی خواهد شد.