تهران زیر غبار فرسودگی
زلزله، کابوسی برای شهروندان تهرانی شده است؛ چرا که آن‌ها اوج بی‌دفاع بودن تهران را در حادثه پلاسکو مشاهده کرده‌اند. نمایشی که سراسر ضعف و بی‌تدبیری بود البته هیچ‌گاه تهرانی‌ها جان‌فشانی آتش‌نشانان فداکار را در این حادثه فراموش نخواهند کرد.
اما پرسش تهرانی‌ها این است؛ اگر زلزله‌ای رخ دهد، بحران چگونه مدیریت می‌شود؟ براساس آمار بیش از سه هزار و 270 هکتار بافت فرسوده در این شهر وجود دارد که 22 درصد پلاک‌های تهران را به‌خود اختصاص داده است.بافت فرسوده‌ای که همچون آتش زیر خاکستر هرلحظه امکان شعله‌ور شدن و وقوع یک فاجعه در آن وجود دارد.
دغدغه نوسازی بافت فرسوده
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، تراکم بالای جمعیت و نفوذناپذیری آن در مواقع بحرانی برای امدادرسانی، مهم‌ترین مشخصات بافت‌های فرسوده است. همین دو عامل موجب شده که بافت فرسوده، مورد توجه قرار گیرد و نوسازی آن، یکی از دغدغه‌های اصلی کارشناسان مدیریت شهری کشور باشد.
درچند سال اخیر، نوسازی بافت فرسوده مطرح شده است. شهرداری، بسته‌های تشویقی برای نوسازی بافت‌های فرسوده تهران ارائه کرده است اما این بسته‌های تشویقی با استقبال مالکان بافت‌های فرسوده مواجه نشده است و همچنان بافت‌های فرسوده در شهر جولان می‌دهند.
حدود نیمی از خانه‌های تهران ناپایدارند
به‌جرات می‌توان گفت پاشنه آشیل شهرداری تهران، بحث ساخت و ساز است. تراکم‌فروشی، شهرفروشی، ساخت خانه‌های غیراستاندارد و ... چالش‌های اصلی مدیران شهری تهران بوده است که از مساله ساخت و ساز نشات می‌گیرد. بسیاری از خانه‌ها، به‌دور از چشم مهندسان ناظر یا جلوی چشم آن‌ها بدون رعایت استاندارهای لازم ساخته می‌شوند و از آنجایی‌که استاندارهای اولیه در آن‌ها رعایت نشده است، ناپایدار و درپایان، فرسوده محسوب می‌شوند. براساس آمار 43درصد از کل واحدهای مسکونی تهران ناپایدار هستند و هر روز به این آمار افزوده می‌شود.
تهران درحال تقسیم به دو نیمه محله‌های فقیرنشین و محله‌های مرفه‌نشین است. در مساله بافت‌های فرسوده نیز، می‌توان این موضوع را به‌روشنی دید. قالب بافت فرسوده در مناطقی واقع شده که شهروندان از سطح درآمدی پایین‌تری برخوردار بوده‌اند. بافت‌های فرسوده تهران بیشتر در محدوده مرکزی شهر و در مناطق 12، 11 و 10 و همچنین مناطق حاشیه‌ای محدوده مرکزی مانند مناطق 15، 14، 7 و 17 متمرکز شده است.
نگرانی از تراکم بالای جمعیت در بافت فرسوده
وزارت راه و شهرسازی، تعریف مشخصی برای بافت‌های فرسوده ارائه کرده است. طبق این تعریف، بافت فرسوده به محلاتی گفته می‌شود که در آن ساختمان‌ها ناپایدارند و با مصالح کم‌کیفیت ساخته شده‌اند؛ به گونه‌ای که در مقابل زلزله ناایمن هستند و دسترسی ساکنان به خدمات شهری، بهداشتی و درمانی و آموزشی، امکان‌پذیر نیست یا به‌شدت با محدودیت مواجه است.
بافت فرسوده، پر است از کوچه‌های تنگ و باریکی که حتی امکان عبور یک خودروی معمولی در آن وجود ندارد، چه رسد به خودروهای بزرگ امدادرسانی مانند آتش‌نشانی و آمبولانس. به‌گفته مدیران بحران کشور، دغدغه مدیریت بحران برای امدادرسانی پس از وقوع حوادثی مانند زلزله در بافت فرسوده شهر تهران، نفوذناپذیری این محلات است؛ چراکه به‌دلیل نوع بافت آن، امکان ورود خودروهای امدادرسان مانند آتش‌نشانی، آمبولانس و ... تقریبا غیرممکن است. مساله دیگر تراکم بالای جمعیت در این بافت است. این محله‌ها، جمعیتی چند میلیونی را در خود جای داده است که در زمان وقوع حادثه، امکان تلفات انسانی را حتی به عدد میلیون نیز می‌رساند.
بلاتکلیفی نوسازی تهران
براساس برنامه پنج ساله چهارم توسعه کشور، بافت‌های فرسوده باید در مدت 10 سال نوسازی شوند؛ اتفاقی که در تهران تاکنون رخ نداده است.
مدیران شهری تهران از طرح‌های تشویقی بسیاری برای نوسازی بافت فرسوده خبر می‌دهند. درصورت نوسازی در پلاک‌های واقع در بافت فرسوده مصوب، تسهیلاتی مانند وام مسکن، معافیت کامل از پرداخت عوارض، واگذاری یک طبقه متراکم تشویقی، حفظ امتیاز انشعابات آب و برق و گاز، صدور پروانه ساختمانی بر اساس تجمیع فیزیکی پلاک‌ها و موکول کردن تجمیع ثبتی به زمان دریافت پایان کار از سوی شهرداری به مالکان تعلق می‌گیرد.
بی‌تفاوتی به بسته‌های تشویقی
همچنین به‌گفته مدیران شهری، برای تشویق مالکان املاک فرسوده به تخریب و نوسازی، بسته‌ای در سه محور تدارک دیده شده و اجرای محتوای این بسته در حال حاضر در مناطق فرسوده تهران آغاز شده است. هدف بسته تشویقی جدید، کاهش قیمت تمام‌شده ساخت مسکن در بافت‌فرسوده است. شهرداری در قالب این بسته، هزینه‌های حاشیه‌ای سازنده‌ها را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. محور اول و دوم این بسته، تقبل «هزینه‌های طراحی نما و معماری» و «حق‌الزحمه دفاتر خدمات الکترونیک شهر» برای پروژه‌های ساختمانی جدید در بافت‌فرسوده است.
محور دوم نیز «اعمال تخفیف حداکثری از طرف سازمان نظام مهندسی برای تعرفه‌های نظارت مهندسان و تخفیف در عوارض نوسازی شهرداری» را شامل می‌شود و مطابق محور سوم بسته تشویقی جدید، مالکان املاک فرسوده درصورت انجام تخریب و نوسازی، اجازه دارند از امکانات رفاهی، بهداشتی، ورزشی و فرهنگی شهرداری تهران استفاده کنند. اما به‌راستی تاکنون این طرح‌ها تا چه اندازه در نوسازی بافت‌های فرسوده تاثیرگذار بوده است. چرا باوجود این بسته‌های تشویقی شگفت‌انگیز، تهران همچنان کهنه و نو نشده است؟
بافت فرسوده پاشنه آشیل مدیریت بحران
بافت فرسوده، دلیل اصلی افزایش تلفات انسانی و خسارت در مواقع بروز بحران مانند بروز زلزله در کشور است. سازمان‌های مدیریت بحران در کشور که خود را برای مقابله با حوادث احتمالی مانند زلزله و سیل آماده می‌کنند، در مقابل چنین بافت‌هایی کاملا دست بسته هستندزیرا هنگام بروز حادثه، امکان حضور و امدادرسانی در این مناطق به‌شدت کم است. به‌همین دلیل یکی از تلاش‌های سازمان‌های دولتی به‌ویژه سازمان مدیریت بحران، تلاش برای بازسازی یا نوسازی بافت‌های فرسوده است؛ تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر باکندی پیش رفته است.
اما و اگرهای بافت فرسوده
امروزه بافت فرسوده به یکی از مهم‌ترین مشکلات شهرها تبدیل شده است؛ چراکه در مواقع حادثه و بحران مانند آتش سوزی، زلزله و سایر بلایا، خدمات‌رسانی در این مناطق بسیار دشوار و حتی گاهی غیر ممکن خواهد شد. بی‌تردید باید با تدوین برنامه‌های مناسب و در نظرگرفتن منافع ساکنان آن، اقدام به نوسازی بافت فرسوده کرد.
دولت دهم اعلام کرده بود که برای احیا و نوسازی بافت فرسوده، تسهیلات پرداخت می‌کند. اما در بسیاری از شهرهای کشور مشخص نشد که این اعتبارات چگونه تعلق گرفت و روال آن برای دریافت و بازسازی بافت فرسوده چگونه بوده است. ساکنان بافت‌های فرسوده عمدتا کم درآمد بوده و از امکان مالی لازم برای نوسازی خانه‌های خود برخوردار نیستند.
این افراد حتی توان بازپرداخت وام و تسهیلات پیش‌بینی شده را نیز ندارند. صرفه اقتصادی پایین سرمایه‌گذاری در بافت‌های فرسوده در مقایسه با سایر نقاط شهر نیز، از دیگر موانع نوسازی به‌شمار می‌رود. همچنین باتوجه به اجاره پایین خانه واقع در بافت‌های فرسوده، سهم قابل توجه اجاره‌نشینی در این بافت‌ها و وابستگی معیشت مالکین و مستاجرین به این نوع از سکونت، نوسازی و بهسازی بخش‌هایی از بافت فرسوده را با چالش جدی مواجه می‌کند.
