کیش به ترکمن گاز
در دی سال گذشته بود که در جریان بستن قرارداد جدید گازی میان ایران و ترکمنستان، ترکمن‌ها، خواهان دریافت دومیلیارد دلار از سوی ایران بابت مابه‌التفاوت افزایش قیمت گاز وارداتی از این کشور شدند که در این میان هیات ایرانی، سالن مذاکرات را ترک کرد و درحال بازگشت به ایران بود که ترکمنستان از مواضع خود کوتاه آمد و با پذیرفتن شرایط ایران، آماده امضای توافق جدید شد.
همان‌گونه که می‌دانید سناریوی بستن شیر گاز به روی ایران از سوی ترکمنستان از سال 86 آغاز شد و در همان سال ترکمنستان موفق شد با قطع گاز به روی ایران، از کشور ما 9 برابر رقم قرارداد باج بگیرد و ظاهرا این مساله به دهان ترکمن‌ها مزه کرده بود که در سال گذشته با تهدید دوباره قطع گاز، با کشورمان وارد مذاکره شدند. واردات گاز ایران از ترکمنستان از زمانی آغاز شد که کشور به دلیل به بهره‌برداری نرسیدن کامل ذخایر گازی خود، در فصل زمستان با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی دچار مشکلاتی از قبیل قطع و یا افت فشارگاز در مناطق شمالی می‌شد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، به‌همین جهت دولت وقت، قرارداد واردات گاز از ترکمنستان را امضا کرد که براساس متن قرارداد گازی ایران و ترکمنستان، ترکمن‌ها در مقابل گازی که به ایران صادر می‌کنند، باید پول دریافت کرده و بخشی از آن نیز به صورت تهاتر، تجهیزات صنایع نفت، پالایش گاز، پتروشیمی و حتی سایر صنایع مرتبط از قبیل صنایع ساختمانی، صنعتی و فولاد از طرف ایران به صورت پایاپای مبادله شود. متاسفانه با سرد شدن هوا در سال‌های مختلف، ترکمن‌ها با بدعهدی‌های خود، مصرف‌کنندگان داخلی را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که این کشور هر ساله ایران را به بستن شیر گاز خود با هدف افزایش قیمت گاز تهدید می‌کند. اما با واکنش سال‌گذشته وزارت نفت کشورمان دیدیم که دیگر تهدیدهای ترکمن‌ها درباره قطع گاز، نه‌تنها کارساز نیست بلکه در زمینه کمبود گاز در روزهای سرد زمستان برای استان‌های شمالی کشورمان مشکل عمده‌ای ایجاد نمی‌شود. درسال گذشته شرکت «ترکمن گاز» برخلاف قرارداد، به یک‌باره، صادرات گاز را به ایران متوقف کرد. میزان گاز صادراتی این کشور به ایران روزانه حدود پنج میلیون مترمکعب بوده است. این شرکت در حالی خواستار طلب 1.8 میلیارد دلاری از شرکت ملی گاز ایران بابت صادرات در سال‌های 1386 و 1387 شده که تهران آن را قبول ندارد و خواستار ارجاع موضوع به دیوان بین‌المللی داوری است.
ماجرای قطع گاز و بدهی ایران به ترکمنستان
ماجرا از این قرار است که در دی سال 1386، سرمای زمستان به اوج خود رسید و بیش از 20 استان کشور با افت شدید دمای هوا و یخبندان مواجه شدند، «ترکمن گاز» نیز با سوءاستفاده از این فرصت اعلام کرد قیمت گاز صادراتی خود به ایران را 9 برابر بالا برده است و از 40 دلار به ازای هر هزار مترمکعب به 360 دلار افزایش می‌دهد. دولت وقت ایران، به هر دلیلی در آن مقطع زمانی با این درخواست موافقت کرد و به‌این ترتیب براساس محاسبات ترکمن‌ها، طلبی حدود 1.8 میلیارد دلار به حساب ایران نوشته می‌شود. البته با گذشت زمان و پس از افت قیمت گاز در بازارهای جهانی، قیمت گاز صادراتی این کشور به ایران کاهش پیدا می‌کند که این روند همچنان ادامه دارد. زمانی که ایران آماده پرداخت بدهی گازی می‌شود، تحریم‌ها شدت یافته و مراودات بانکی قطع می‌شود و به‌این ترتیب روند پرداخت بدهی به این کشور بلاتکلیف باقی می‌ماند. پس از استقرار دولت یازدهم، ایران به صورت ماهانه اقدام به تسویه بدهی گازی خود با ترکمنستان کرده و بنابراین مبلغ دیگری به این طلب افزوده نشد. ایران، اگرچه گاز بخشی از استان‌های شمالی و شمال شرقی را از محل واردات گاز از ترکمنستان تامین می‌کرد، اما به گاز این کشور وابسته نیست؛ به‌گونه‌ای که اکنون گاز این مناطق توسط منابع داخلی در حال تامین است. همچنین قرار است با راه‌اندازی خط لوله نکا به دامغان در فصل تابستان، مشکل کمبود و افت فشار گاز در استان‌های شمالی برای همیشه رفع شود.
شکایت به دیوان بین‌المللی داوری
جمعه گذشته، معاون وزیر نفت در امور گاز با بیان اینکه اگر ترکمنستان قیمت گاز را در آینده پایین بیاورد، از این کشور گاز می‌خریم، اعلام کرد: در صورت موافقت نکردن عشق آباد با درخواست‌های ما، از اقدام این کشور در قطع گاز، به دیوان بین‌المللی داوری شکایت می‌کنیم. حمیدرضا عراقی درباره اختلاف گازی با ترکمنستان و ارجاع به دیوان بین‌المللی داوری، افزود: مقدمات کار را برای ارجاع به دیوان بین‌المللی داوری آماده می‌کنیم. اگر آن‌ها درباره مطالبی که داریم، حاضر به مذاکره شوند و مسائل ما را بپذیرند، به دیوان بین‌المللی داوری نمی‌رویم اما اگر نپذیرند، موضوع به دیوان بین‌المللی داوری ارجاع داده می‌شود. عراقی درباره دریافت جریمه از ترکمنستان بابت قطع یک‌باره گاز در فصل زمستان نیز گفت: ادعای خود را در این باره مطرح کرده‌ایم و رقم آن را اکنون نمی‌شود اعلام کرد. درباره درخواست ترکمنستان برای از سرگیری صادرات گاز به ایران، باید گفت ما با آن‌ها قرارداد داریم؛ اگر در آینده قیمت را پایین بیاورند، حتما از آن‌ها گاز می‌خریم. البته اکنون سواپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان در حال انجام است.
ترکمن‌ها به دنبال جلب رضایت ایران
ظاهرا پس از اینکه ایران، ترکمنستان را به شکایت در دیوان بین‌المللی داوری تهدید کرده، مسئولان ترکمنستانی در بیانیه‌ای رسمی اعلام کردند آماده مذاکره با مسئولان شرکت ملی گاز ایران برای حل مشکل پیش آمده هستند. وزارت امور خارجه ترکمنستان طی بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد این کشور آماده انجام گفت‌وگو با ایران درباره مساله صادرات گاز است اما ایران حق طرح موضوع مربوط به اختلاف گازی دو کشور را برای طرح در دیوان بین‌المللی داوری دارد. وزیر انرژی ترکمنستان در این بیانیه اعلام کرده است که اختلاف گازی ترکمنستان با ایران ریشه درعدم پایبندی شرکت ملی گاز ایران به تعهدات خود درباره قرارداد صادرات گاز به این کشور دارد. این در حالی است که به گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران درمذاکراتی که وزیر نفت با مسئولان ترکمنستانی داشته است، قرار بود بدهی گازی ایران به این کشور در قالب وام با سود پنج‌درصد باشد که براین اساس آن‌ها حق قطع گاز را به روی ایران نداشتند اما به یک‌باره در تاریخ اول ژانویه سال جدید میلادی، گازشان را به ایران قطع کردند. ظاهرا مسئولان ترکمنستانی در پی تهدید ایران مبنی بر ارجاع پرونده به دیوان بین‌المللی داوری سوییس، به دنبال جلب رضایت ایران هستند.
مذاکره، بهترین راه
در این زمینه محمدعلی صادقی، کارشناس امور بین‌الملل نفت می‌گوید: مساله‌ای که وجود دارد این است که ما نمی‌دانیم پنالتی‌هایی که در قرارداد در نظر گرفته شده، تحت چه شرایطی باید اعمال شود. باید این موارد شفاف شود مثل آنچه که در قرارداد ما با ترکیه وجود دارد اگر ما به آن‌ها کمتر از میزان قیدشده در قرارداد گاز بدهیم، جریمه می‌شویم و اگر آن‌ها کمتر از میزان مورد نظر استفاده کنند، ما آن‌ها را جریمه می‌کنیم. از نظر من مشکلاتی مانند آنچه میان ایران و ترکمنستان پیش‌آمده، بهتر است از طریق مذاکره حل شود و ارجاع این پرونده‌ها به دادگاه به طور قطع تبعات سیاسی و اقتصادی زیادی دارد. در چنین شرایطی شاید بتوان این‌گونه تحلیل کرد که از آنجا که پارس‌جنوبی در کشور ما در حال وارد شدن به مدار است و مازاد وجود دارد که هنوز برای آن بازاریابی صورت نگرفته و ممکن است با مشکل تقاضا مواجه شود، ایران تصمیم گرفته از این ترفند یعنی شکایت به دیوان بین‌المللی داوری استفاده کند ولی مساله مهم این است که باید تمام بندهای قرارداد شفاف باشد که چه شروطی برای ضرر و زیان در قرارداد در نظر گرفته شده است و چه شرایطی باعث شده که ایران در حال حاضر احساس بی‌نیازی از کشور ترکمنستان داشته باشد. به نظر من شاید بتوان فرمول و مدل قرارداد را تغییرداد ولی فسخ کلی قرارداد کار درستی نیست. به‌عنوان مثال می‌توان به جای خرید گاز، شکل انتقال را به سواپ تغییر داد. امارت، کشوری است که مصرف‌کننده گاز است و با وجود اینکه به قطر نزدیک است ولی تمایل بیشتری به خرید گاز از ایران دارد. به نظر من باید از امکانات گازی ترکمنستان با مدیریت درست و دقیق به نحو احسن استفاده کرد. سناریوهای مختلفی برای این مساله وجود دارد. خرید گاز، سواپ و تهاتر گاز با فرآورده‌های دیگر، سه نوع از این روش‌هاست که کشور ما می‌تواند از منابع‌گازی ترکمنستان استفاده کندزیرا ایران، شاهراه مرکز انتقال گاز در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس به سمت اروپاست. ترکمنستان نیز باید به این مساله توجه کند که هیچ بازاری بهتر از بازار ایران برای فروش و انتقال گاز خود در اختیار ندارد.
