عدالت آموزشی در امتحانات نهایی
فصل امتحانات آغاز شده است و همه دانش‌آموزان به دنبال کسب نتیجه مطلوب از تلا‌ش‌های خود هستند. بسیاری از آنها شبانه روز درس می‌خوانند و خود را برای امتحانات آماده می‌کنند.
دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان دلشوره بزرگ‌تر و جدی‌تری در مواجهه با امتحانات پایان ترم دارند، زیرا آنها از طریق این امتحانات برای کنکور سراسری نیز عیارسنجی می‌شوند. نمره امتحانات نهایی برای آنها سرنوشت ساز است و آینده آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. تاثیرگذاری معدل امتحانات نهایی بر کنکور تلاش آنها را برای رسیدن به نمرات و معدل بهتر دوچندان می‌کند. این امتحانات تا حدودی مشخص می‌کند که این دانش‌آموزان در کدام دانشگاه درس خوانده و به چه کاری مشغول می‌شوند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، در خرداد سال قبل شاهد اعتراضات وسیع دانش‌آموزان به سوالات امتحانات نهایی بودیم. این اعتراضات که از امتحان شیمی آنها آغاز شد به یک درس ختم نشد و موج اعتراضات به دروس دیگر نیز تسری یافت؛ دانش‌آموزان به سوالات دروس ریاضی، ادبیات و دینی هم معترض شدند. اعتراض اصلی آنها به طرح سوالات دشوار و مفهومی در امتحانات نهایی بود و این دانش‌آموزان معتقد بودند سوالات از فرعیات و جزئیات کتاب‌ها بوده است. اعتراضات دانش‌آموزان به حرف باقی نماند و آنها دست به تحصن و اعتراضات گروهی مقابل ادارات آموزش و پرورش اقصی نقاط کشور زدند. آموزش و پرورش کشور زیر بار این اعتراضات نرفت و قول هیچ‌گونه مساعدت و ارفاقی را به دانش‌آموزان نداد. برخی مناطق و مدارس کشور کاهش دو نمره‌ای در میانگین کلی نمرات دانش‌آموزان خود داشتند. اعتراضات به سوالات امتحان نهایی به سال قبل خلاصه نمی‌شود و اعتراضات سال 95 تنها از نظر ابعاد و حجم با سال‌های قبل متفاوت است. هر چند سال یک بار شاهد این اعتراضات در میان دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان هستیم. نحوه طرح سوالات امتحان نهایی همواره عاملی چالش برانگیز در زمان امتحانات نهایی بوده است. برخی اوقات دانش‌آموزان به دلیل نادرست بودن سوالات امتحانی دچار مشکل می‌شوند. برای مثال سوال امتحان مشکل چاپی یا مفهومی دارد و این مساله در زمان امتحان و توسط مراقبان یا معلم مربوطه مطرح و به دانش‌آموز ابلاغ می‌شود و آن سوال را حین امتحان تصحیح می‌کنند. روشن است که دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان به قدر کافی از تاثیر امتحانات نهایی بر کنکور مضطرب هستند. عادلانه نیست که به همراه این موضوع فکر آنها را مشغول حواشی امتحانات نهایی نیز کرده و به استرس زمان امتحان آنها بیفزاییم.
کتاب‌های کمک‌آموزشی، عامل کاهش یادگیری
در سال‌های اخیر شاهد تغییر در روند طرح سوالات امتحانات نهایی بوده‌ایم. این سوالات به تدریج از سوالات حافظه محور به مفهومی تغییر پیدا کرده و دانش‌آموزان در میان این تغییرات سرگردان شده‌اند. اکنون استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی در سطح وسیع در مدارس کشور شایع است و برخی معلمان دانش‌آموزان را به خرید و استفاده از آنها تشویق می‌کنند. استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی به میزان اطلاعات دانش‌آموزان ضربه چندانی نمی‌زند، اما تاثیراتی بر میزان یادگیری آنها می‌گذارد. مبنای استفاده از این کتاب‌ها تسهیل یادگیری دانش‌آموز است. اگر این کتاب‌ها محور تدریس معلم قرار گیرند و کتاب‌های درسی در حاشیه باشند وضعیت اندکی متفاوت خواهد شد، زیرا ماهیت وجودی این کتاب‌ها در کنار کتاب‌های درسی معنا پیدا می‌کند و در صورتی که به تنهایی مبنای یادگیری قرار بگیرند خلل بزرگی در یادگیری دانش‌آموزان ایجاد می‌شود. برخی معلمان به دلیل محدودیت وقت یا ازدیاد تعطیلات در سال تحصیلی وظیفه آموزش را به این کتاب‌ها محول کرده و در نهایت بر اساس همان مطالب عنوان شده در کتاب‌ها یا جزوات کمک‌درسی از دانش‌آموز امتحان می‌گیرند. این روش در صورت برگزاری امتحانات داخلی مدارس مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما زمان امتحانات نهایی دردسرساز می‌شود. امتحانات نهایی بر پایه مطالب عنوان شده در کتاب طرح می‌شوند و در این صورت به دلیل اتکای زیاد دانش‌آموز به کتاب‌های کمک درسی بخشی از مطالب کتاب درسی مغفول باقی می‌ماند.
روش تدریس و تصحیح امتحانات تغییر کند
روش تدریس برخی معلمان نیاز به تغییر دارد. معلمان باید از روش تدریس اکتشافی و مساله محور استفاده کرده و روش‌های قدیمی حافظه و جزوه‌محور را کنار بگذارند، اما برخی معلمان هنوز از روش‌های قدیمی تدریس استفاده می‌کنند. برخی مدارس برنامه درسی مصوب آموزش و پرورش را تغییر داده، ساعات تدریس برخی دروس را کم و زیاد کرده و تعدادی از فصول کتاب درسی را هنگام تدریس حذف می‌کنند. حاکمیت کنکور بر نظام آموزش کشور را به راحتی می‌توان دید. آموزش در برخی مدارس شکل تست‌زنی پیدا کرده است. در حال حاضر ارزیابی اصلی دانش‌آموزان در انتهای سال صورت می‌گیرد، اما می‌توان با اعمال تغییرات اندکی در طول سال تحصیلی نیز اطلاعات و توانایی‌های دانش‌آموزان را سنجید. برخی معلمان در هنگام طرح سوالات امتحانی و تصحیح آنها دچار افراط یا تفریط می‌شوند. این مساله در امتحانات داخلی مدارس تاثیر قابل توجهی بر میزان نمره دانش‌آموزان ندارد و آنها با همین سیستم آموزشی سال‌های تحصیلی خود را طی می‌کنند، اما هنگام امتحانات نهایی دردسرآفرین می‌شود. دانش‌آموزان مدارس دولتی از توانایی و دانش یکسانی در مقایسه با دانش‌آموز مدارس غیرانتفاعی برخوردار نیستند. معلمان در برخی مدارس دولتی برپایه جزوات ارائه شده به دانش‌آموزان طرح سوال می‌کنند و سوالات به سختی سوالات امتحانات نهایی نبوده و در سطح پایین‌تری از لحاظ مفهوم و پیچیدگی قرار می‌گیرند. وزارت آموزش و پرورش در حال حاضر صرفا پاسخگوی شکایات مطرح شده در مورد امتحانات نهایی است و نحوه برگزاری امتحانات داخلی مدارس را رصد نمی‌کند. در صورتی که امتحانات داخلی مدارس بررسی شود در بعضی مدارس تفاوت قابل‌توجهی بین مطالب عنوان شده در امتحانات داخلی مدارس و امتحانات نهایی از نظر میزان سختی و مفهومی بودن مشاهده می‌شود. اگر امتحانات سه سال آخر دبیرستان نیز به صورت نهایی برگزار شود دانش‌آموزان به پاسخگویی به سوالات مفهومی عادت کرده و کمتر در امتحانات نهایی دچار مشکل می‌شوند. استاندارد سوالات امتحان نهایی توسط شورای عالی آموزش و پرورش تایید می‌شود. این شورا در صورتی سوالات امتحان نهایی را تایید می‌کند که نمرات دانش‌آموزان در طیف نرمال باشد و حداکثر دانش‌آموزان در میانگین متوسط و درصدی از آنها در میانگین نمرات بالا و زیرمیانگین قرار گیرند. در هنگام طرح سوالات امتحانات نهایی باید به عدالت آموزشی توجه شود. برخی مناطق کشور به نسبت دیگر مناطق از امکانات آموزشی کمتری برخوردارند. سوالات باید به‌گونه‌ای طرح شوند که همه دانش‌آموزان با هر میزان دسترسی به امکانات آموزشی بتوانند به آنها پاسخ دهند.
انتخاب طراح براساس شایسته‌سالاری
یک کارشناس آموزش و پرورش در رابطه با بحث نظارت بر طرح سوالات امتحانات نهایی می‌گوید: اعتراضات دانش‌آموزان به درس ریاضی در سال قبل بحق نبود و دانش‌آموزان بیشتر متاثر از جو ناشی از اعتراضات یکدیگر بودند. اشکالات وارده به سوالات امتحانی نیم نمره و 25 صدم بود و اصلا ارزش اعتراض دانش‌آموزان را نداشت. مهدی بهلولی می‌افزاید: طرح سوالات امتحانی در هر سال به یک استان واگذار می‌شود. نظارت بر طرح این سوالات وجود دارد و به نسبت استاندارد هستند. بشخصه معتقد به بی‌عیب و نقص بودن سوالات امتحانات نهایی نیستم و شاهد طرح سوال کاملا نادرست نیز در امتحانات نهایی بوده‌ام، ولی این اتفاق به ندرت می‌افتد. موضوع امنیت برگزاری امتحانات و جلوگیری از بروز تقلب در امتحانات مهم است. به همین دلیل برای نظارت کافی به نحوه طرح سوالات و جلوگیری از اشتباهات رایج سوالات را باید گروهی طرح کنند تا اگر معلمی قصد اعمال سلیقه خود و آوردن سوال بیرون از کتاب درسی را داشته باشد طراحان دیگر مانع او شوند و به این صورت این گونه مشکلات کنونی مانند سوال اشتباه یا غیرعلمی در امتحانات نهایی تکرار نمی‌شود. او خاطرنشان می‌کند: مشکل بزرگ بی‌توجهی به کتاب درسی است. برخی دانش‌آموزان کتاب درسی را مطالعه نکرده و تنها به خواندن سوالات امتحان نهایی قبلی اکتفا می‌کنند و انتظار دارند سوالات یکسان و مشابه سال‌های قبل باشند. بهلولی می‌افزاید: به همین سبب وقتی سوالات کمتر دیده شده یا مفهومی در امتحانات می‌آید دانش‌آموزان اعتراض می‌کنند، در حالی که اکثر این سوالات در محدوده کتاب درسی بوده‌اند. او می‌گوید: معلمان به دلایل گوناگونی مانند کمبود وقت، تعطیلی مدارس برای آلودگی هوا و... کتاب درسی را کنار گذاشته و بر سوالات امتحانات نهایی قبلی متمرکز می‌شوند. آنها پس از تدریس هر فصل سوالات نهایی سال‌های قبل را حل کرده و بسیاری از تمرینات کتاب حل نشده باقی می‌ماند. حال اگر طراح از چارچوب معمول طرح سوال کمی فاصله بگیرد دانش‌آموزان به دلیل حل نکردن تمرینات کتاب سوالات او را بیرون از کتاب می‌‌بینند. این کارشناس آموزش و پروش می‌گوید: آموزش در کشور، جزوه، امتحان و سوال شده و از آموزش تحلیلی و مفهومی فاصله گرفته است. او می‌افزاید: معلمان باید امتحانات سال‌های قبل را ارزیابی کنند و در صورت مشکل دار بودن سعی شود آن مشکلات تکرار نشوند. در حال حاضر برای جلوگیری از ایجاد مشکل در امتحانات نهایی در بعضی مناطق آموزشی معلمان را از شب قبل امتحان قرنطینه می‌کنند تا این معلمان سوالات را بررسی کرده و اشکالات سوالات در روز امتحان به دانش‌آموزان ابلاغ شود. اشتباهات تایپی و اطلاعات ناکافی سوال علل مهم نادرست بودن سوالات امتحانات نهایی هستند. استفاده از معلمان در قرنطینه راه حل مقطعی این مشکل است. در نهایت این طراح اصلی سوالات است که باید طی فرایند شایسته سالاری و نه رابطه انتخاب شود. اگر طراحان از بین بهترین معلمان در سطح کشوری و منطقه‌ای انتخاب شوند این مشکلات ایجاد نمی‌شود.
