ایران؛ دومین تخلیه‌کننده آب زیرزمینی جهان
تامین آب و غذا اصلی‌ترین نیاز بشریت برای زنده ماندن به حساب می‌آید؛ نیازی که شاید در آینده‌ای نه چندان دور گریبان آدم‌ها را بگیرد و از هستی ساقط‌شان کند.
آب که نباشد، حیات هم تعطیل می‌شود. اثرات کمبود آب و خشکسالی در کشورهای مختلف به شکل‌های گوناگون و تقریبا مشابه دیده می‌شود. بیشتر کشورها با این مساله در حال دست و پنجه نرم‌کردن‌اند. شاید معدود کشورهای اروپایی دیرتر از بقیه دچار شوند اما آنچه در سرنوشت دیگر کشورها و ملت‌ها به چشم می‌آید خرید آب و مواد غذایی به قیمت‌هایی گزاف است، شاید هم به قیمت‌های واقعی‌شان. برنامه‌ریزی برای استفاده هرچه بیشتر از آب‌های سطحی، سدسازی‌های مدام و انتقال‌هایی از این گوشه به آن گوشه همه نشان از تکاپوی بشر برای رسیدن هرچه بهتر و بیشتر به آب است. اما مدیریت صحیح منابع آبی می‌طلبد که آینده‌نگری هم در میان باشد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد ، حفر چاه‌های عمیق، گسترش کشاورزی در سرزمینی نیمه‌خشک، کاشت محصولات بدون برنامه‌ریزی درست و توجه به اقلیم و پوشش منطقه از مسائلی است که مدیریت آب کشور با آن روبه‌روست. شاید چند سالی باشد که مدیران آب کشور متوجه این مساله شده‌اند و تلاش دارند تصمیم‌سازان را نیز از آن آگاه کنند. در مقاله‌ای که در نشریه نیچر به چاپ رسیده، از کشورهایی که بیشترین میزان استحصال را از آب‌های زیرزمینی دارند، نام برده؛ نام ایران در میان این کشورها که تعدادشان زیاد هم نیست، به چشم می‌خورد. امریکا، چین، هند و مکزیک دیگر کشورهایی‌اند که سفره‌های آب زیرزمینی را تخلیه می‌کنند و با آن گندم، برنج و ذرت درست می‌کنند، محصولاتی که صادر می‌شود و با آبی که از دست رفته به هیچ‌وجه برابری نمی‌کند. دراین مقاله به این کشورها هشدار داده‌شده؛ هشداری برای امنیت غذایی که در آینده‌ای نه‌چندان دور مورد تهدید قرار می‌گیرد. این مقاله می‌گوید: امریکا، مکزیک، ایران و چین در صدر کشورهایی قرار دارند که از لحاظ امنیت آبی و غذایی در معرض خطر جدی هستند. منابع آب کره زمین به شکل هشدار‌دهنده‌اى در حال کاهش است و دلیل اصلى آن هم اتلاف آب در آبیارى محصولات کشاورزی است. می‌توان گفت مصرف غذا که عامل اصلى اتلاف آب در آبیاری است در این مساله تاثیر زیادی داشته است.
GWD زنگ خطر سفره‌های زیرزمینی
بخش اعظم جمعیت کره زمین متکی بر واردات غذایی از کشورهایی است که از ذخایر تجدید ناپذیر آب زیرزمینی برای تولید محصولات غذایی استفاده می‌کنند. جمعیت زیادی در کشورهایی زندگی می‌کنند که محصولات کشاورزى را از کشورهاى دیگرى وارد مى‌کنند یا با کشاورزى، آب خود را تمام مى‌کنند و این، امنیت غذایی و آبى را به خطر مى‌اندازد. بعضى از کشورها مثل ایالات متحده امریکا، مکزیک، چین و ایران در خطر بیشترى هستند چون با تخلیه آب‌های زیرزمینى خود هم غذا تولید مى‌کنند هم آن را صادر مى‌کنند. براى این تحقیق محققان کمیتى به نام GWD تعریف کرده‌اند که میزان آبى را نشان مى دهد که براى آبیاری تخلیه شده و توسط اتفاقات طبیعی (مثل باران، برف و...) به چرخه طبیعت بازنگشته است. بر اساس این تحقیق ایران هم دومین کشورى در جهان است که این آب تلف شده را صادر مى‌کند هم دومین کشورى است که آن را در کشور خود تلف مى کند. در واقع علت بیشتر GWD در ایران تولید نیشکر و عامل تاثیرگذار دیگر هم تولید برنج است.
در بخش دیگرى از این تحقیق نوشته شده است: ۵ کشور از ١٠ کشوری که بیشترین GWD را دارند یعنى ایران، عربستان، مکزیک و چین بیشترین صادرات را هم در رابطه با آب تلف شده برای تولید غذا دارند. این کشورها محصولاتى که تولید یا مصرف مى‌کنند را از کم‌آب‌ترین سیستم‌های آبى جهان برداشت مى‌کنند و موادغذایى که از آنها تولید می‌شود ناپایدار است. بر مبنای این گزارش ایران نه تنها یک تولید‌کننده و صادرکننده محصولات غذایی متکی بر منابع آب زیرزمینی رو به اتمام است، بلکه به خاطر واردات میزان قابل توجه محصولات غذایی از کشورهایی با رویکرد مشابه (استفاده از ذخایر آب تجدیدناپذیر برای تولید غذا) از لحاظ امنیت آبی و غذایی در معرض خطر جدی قرار دارد. یافته‌های اخیر هیدرولوژیکی، زنگ خطر برای تخلیه آب‌های زیرزمینی در دنیا را به صدا درآورده است.
این تخلیه در ابتدا ناشی از مصرف آب برای آبیاری است، ولی ارتباط آن با آبیاری و مصرف جهانی غذا هنوز کشف نشده است. دقیقا ١١ درصد از آب‌های غیرتجدیدپذیر زیرزمینی که برای آبیاری استفاده شده‌اند، در تجارت بین‌المللی غذا استفاده شده، که دو سوم آن توسط پاکستان، ایالات متحده امریکا و هند صادر می‌شود. اکثریت جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که همه محصولات خود را از این کشورها تهیه می‌کنند، کشورهایی که آب زیرزمینی را برای تولید این محصولات تخلیه می‌کنند و خطرات امنیت غذایی و آبی جهانی را افزایش می‌دهند. بعضی از کشورها، مانند ایالات متحده، مکزیک، ایران و چین مخصوصا در مواجهه با این خطرات هستند، چون آنها غذای به دست آمده از آبیاری با آب زیرزمینی را هم تولید می‌کنند و هم صادر. تخلیه آب‌های زیرزمینی جهانی در ١٠ سال اخیر ٢٢ درصد افزایش یافته، از ٢٤٠ کیلومتر مکعب در سال ٢٠٠٠ هنگامی که ٢٠ درصد آبیاری جهانی وابسته به این حجم بود تا سال ٢٠١٠ که به ٢٩٢ کیلومتر مکعب رسید.
در این دوره، تخلیه آب‌های زیرزمینی جهانی بیشتر در هند (٢٣ درصد)، چین (١٠٢ درصد) و ایالات متحده (٣١ درصد) افزایش داشته. بیشتر GWD در مناطق کمی متمرکز بوده که مشخصا بیش از حد از آبخوان‌ها برای کاشت محصولات استفاده کردند؛ کشورهایی چون امریکا، مکزیک، خاورمیانه و شمال آفریقا، هند، پاکستان و چین، مناطقی که تقریبا بیشترین جمعیت جهان را هم دارند. در ٢٠١٠ محصولاتی که بیشترین حجم تخلیه را داشتند، هم به خاطر حجم وسیع تولیدشان و حجم بالای تخلیه آب زیرزمینی گندم (٢٢ درصد از تخلیه آب زیرزمینی جهانی)، برنج (١٧ درصد)، نیشکر (٧ درصد)، پنبه (٧ درصد) و ذرت (٥درصد) هستند. هند و پاکستان بیشترین حجم تخلیه آب زیرزمینی را دارند (٣٠ و ١١ درصد GWD جهانی) . هند بیشترین تخلیه آب زیرزمینی را برای گندم و برنج دارد و چین و امریکا بالاترین میزان آن را برای ذرت دارند. به طور متوسط در کشورهایی با تخلیه آب زیرزمینی، گندم، برنج و ذرت به ترتیب ٨١٢ لیتر، ١٩٩ و ٧٢ لیتر GWD در کیلوگرم محصول استفاده می‌کنند.
حالت افراطی آن را در کویت (٢١٩٠٠ لیتر در کیلوگرم گندم)، ایران (٢١٠٠ لیتر در کیلوگرم برنج) و عربستان سعودی (٧٩٠ لیتر در کیلوگرم ذرت) می‌توان دید. شاید بتوان اینجا گفت ایران دومین تخلیه‌کننده آب‌های زیرزمینی در جهان به شمار می‌رود. کشورهایی که محصولات‌شان را از استفاده بیش از حد آبخوان‌ها آبیاری می‌کنند، آنها را در قسمت‌های مختلف صادر می‌کنند. هند بیشتر سهم محصول بر اساس GWD خود را برای مصارف خودش نگه می‌دارد و تنها ٤ درصد از GWD صادر می‌شود. این در حالی است که امریکا، پاکستان و مکزیک بیشترین سهم محصولات حاصل از تخلیه آب زیرزمینی خود را صادر می‌کنند. امریکا ٤٢ درصد، پاکستان ٢٦ درصد و مکزیک ٢٣ درصد. صادرات پاکستان، امریکا و هند به تنهایی بیش از دو سوم حجم تخلیه آب زیرزمینی و آب مجازی نهفته در غذا را شامل می‌شود. پاکستان بزرگ‌ترین صادرکننده با ٢٩ درصد از حجم تخلیه آب زیرزمینی جهانی به شمار می‌آید، بعد از آن امریکا و هند با ٢٧ درصد.
١١ درصد آب زیرزمینی نهفته در محصولات کشاورزی
حدود ١١ درصد از تخلیه آب زیرزمینی در تجارت محصولات کشاورزی نهفته است، این در حالی است که ١٨ درصد از تولید جهانی محصولات بین کشورها مبادله می‌شود. بیشترین محصولات به دست آمده از تخلیه آب‌های زیرزمینی به کشورها شامل برنج (٢٩درصد)، گندم (١٢درصد)، پنبه (١١درصد)، ذرت (٤درصد) و سویا (٣ درصد) است. مرکبات و نیشکر در مجموع ٥ درصد از تخلیه آب‌های زیرزمینی منتقل می‌شوند. بیشتر صادرات محصولات آبیاری‌شده با آب زیرزمینی در پاکستان، برنج (۸۲ درصد) است که ۱۴ درصد آن به ایران صادر می‌شود و بقیه به عربستان سعودی، بنگلادش و کنیا صادر می‌شود.
همچنین بیشترین واردات محصولات آبیاری‌شده با آب‌های زیرزمینی نیز در کشورهای چین (۹ درصد جهانی)، امریکا، ایران، مکزیک، ژاپن، عربستان‌سعودی، کانادا، بنگلادش، انگلستان و عراق صورت می‌گیرد. پاکستان، ایالات متحده امریکا و هند کشورهایی هستند که بیشترین میزان صادرات غذایی را دارند که از این آب‌ها به عمل می‌آید. محققان معتقدند ذخایر غذایی در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. حدود ٤٣ درصد از آبی که برای آبیاری محصولات در سرتاسر جهان استفاده می‌شود از آبخوان‌های زیرزمینی است. بیشتر این منابع سریع‌تر از زمانی که نیاز دارند دوباره پر شوند، خالی می‌شوند.ایران، به طور مشخص برنجی را از پاکستان وارد می‌کند که با آبخوان‌های رودهای گنگ و ایندوس آبیاری شده است. این منابع آبی ٥٠ برابر بیشتر از آنچه باید، استخراج می‌شوند. ایران در مقابل، محصولات آبیاری شده با آبخوانی را صادر می‌کند که ٢٠ برابر بیشتر از ظرفیت‌شان برداشت می‌کند.
کارلو دالین، از کالج دانشگاه لندن می‌گوید: سرعت تخلیه زنگ خطری به حساب می‌آید، ما با کشورهایی مواجهیم که هم با خطر تولید داخلی‌شان مواجهند و هم با خطر واردات. اگر ذخیره آبی به اتمام برسد، قیمت غذا هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد و تقریبا همه جمعیت جهان را با خود متاثر می‌کند. دکتر دالین ادامه می‌دهد: برای مثال پاکستان خیلی پیچیده است، آنها از صادرات برنج پول خوبی به دست می‌آورند، ولی چارچوبی برای محاسبه تاثیر آن بر محیط زیست ندارند. محققان معتقدند همچنان که نیاز است دولت‌ها آگاهی بیشتری از تاثیر تولید بر منابع آبی بدهند، مصرف‌کنندگان در کشورهای ثروتمندتر همچنین باید هم به خرید غذا فکر کنند و هم به آب مورد نیازشان فکر کنند. مصرف‌کننده‌ها محصولاتی را که در سوپرمارکت می‌خرند، بسته به اینکه کجا تولید شده‌اند و چگونه آبیاری شده‌اند، دارای تاثیرات محیط‌زیستی مختلفی‌اند. در راستای کمک به مصرف‌کننده‌ها که انتخاب بهتری در غذای‌شان داشته باشند، تولیدکنندگان باید به فکر اضافه کردن برچسب‌های آب باشند؛ برچسب‌هایی که مشخص کند این محصول با چه آبی آبیاری شده تا تاثیرات‌شان مشخص‌تر باشد.
