فرصت‌های ایران در چالش ترکیه و اروپا
به‌دنبال مخالفت برخی کشورهای اروپایی چون هلند، آلمان و اتریش با برگزاری کمپین سیاسی مقام‌های ترکیه در ارتباط با همه‌پرسی آینده این کشور، روابط آنکارا و برخی پایتخت‌های اروپایی تیره و تار شده است.
در ابتدا هلند با برگزاری این کمپین مخالفت کرد و به‌دنبال آن شماری از کشورهای اروپایی دیگر مانند اتریش و آلمان هم با برگزاری گردهمایی‌های مشابه توسط مقام‌های ترکیه مخالفت کردند. همچنین هلند از فرود هواپیمای وزیر خارجه ترکیه به این کشور جلوگیری کرد که این مساله با واکنش تند رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه مواجه شد و او دولت هلند را «فاشیست و پس‌مانده نازی‌ها» توصیف کرد. همزمان با این تحولات، نخست‌وزیر دانمارک نیز پیشنهاد کرد برنامه سفر بینالی ییلدیریم نخست‌وزیر ترکیه به این کشور به تعویق انداخته شود و دلیل آن را مناقشه میان ترکیه و هلند عنوان کرد. قرار است ۱۶ آوریل همه‌پرسی برای تغییر نظام پارلمانی به ریاست‌جمهوری در ترکیه انجام گیرد.
تغییرات قانون اساسی سبب افزایش قدرت و اختیارات رئیس‌جمهوری ترکیه خواهد شد. این موضوع با نگرانی‌ها و انتقادهای شدیدی در اروپا مواجه شده است. به گزارش دنیای اقتصاد، آنچه اکنون حائز اهمیت است اینکه تنش در روابط ترکیه با کشورهای اروپایی چه منافعی برای ایران دارد و تهران چگونه می‌تواند از این تنش به نفع خود استفاده کند، چرا که ترکیه لااقل در چند ماه اخیر نشان داده که برای تامین منافعش نه در کنار ایران بلکه ترجیح می‌دهد در مقابل ایران باشد. دکتر اسدالله اطهری، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ترکیه در رابطه با تاثیرات تنش میان ترکیه و اتحادیه اروپا بر روابط ایران با این اتحادیه گفت: «ایران می‌تواند از این مساله و تنش ایجاد شده به نفع خود استفاده کند زیرا انرژی نزد اتحادیه اروپا جایگاه ویژه‌ای دارد و اکنون بهترین فرصت است تا این اتحادیه منابع انرژی مورد نیازش را متنوع کند.» به گفته اطهری پیش‌تر نیز مساله انتقال گاز ایران به اروپا مطرح شده بود و اکنون می‌توان این مساله را عملیاتی کرد. او همچنین ادامه داد: البته این مساله نباید به این عنوان دنبال شود که چون ترکیه با اتحادیه اروپا دچار تنش شده است ایران خواهان انتقال مستقیم گاز به کشورهای اروپایی است. زیرا تنش بین ترکیه و اروپا دائمی نیست و احتمالا به‌زودی فروکش خواهد کرد. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ترکیه و روسیه در راستای تخلیه ظرفیت ژئواکونومیکی ایران عمل کرد‌ه‌اند، گفت: ایران نیز می‌تواند در اینجا نقش مهمی ایفا کند و به لحاظ ظرفیت‌های انرژی که دارد خود را بهتر به اروپا عرضه کند. در عین حال در برهه فعلی ایران می‌تواند جایگاه سیاسی و اقتصادی‌اش را نزد کشورهای اروپایی افزایش دهد، زیرا ایران به لحاظ تاریخی همواره رابطه خوبی با اتحادیه اروپا داشته است. در نهایت اطهری به این موضوع اشاره می‌کند که ترکیه در مواقعی که ایران تحریم بوده همواره از این شرایط به نفع خود استفاده کرده و همیشه در این موقعیت‌ها بهترین روابط را با آمریکا و اروپا داشته است.
افق تازه در روابط ایران و اروپا
دکتر قدیر گلکاریان، عضو هیات علمی دانشگاه خاور نزدیک قبرس هم در این رابطه گفت که بروز تنش میان ترکیه و اروپا ریشه در فضای ملی‌گرایی و اسلام‌گرایی ترکیه دارد. زیرا جامعه مهاجر بیش از 5 میلیونی ترک در اروپا زمینه شکل‌گیری اندیشه خطر مهاجران را در شرایطی که روح ملی‌گرایی در اروپا و بالاخص هلند و فرانسه و آلمان رو به تزاید است، فراهم می‌آورد. به گفته گلکاریان، اکنون جامعه اروپا در راستای سیاست اسلام‌ستیزی خود ترکیه را بانی و باعث رشد اسلام افراطی می‌داند؛ بنابراین بروز چنین تنشی می‌تواند ادعاهای بنیادگرایی ایران را در جامعه اروپا کاهش دهد و افق تازه‌ای را در ارزیابی مجدد ایران به‌عنوان کشور قابل اعتماد در برابر کشورهای اروپایی ایجاد کند.
ترکیه در تنگنای استراتژیک
سیامک کاکایی، کارشناس مسائل ترکیه نیز در رابطه با رویکرد جدید ترکیه در قبال تهران می‌گوید که رویکرد جدید ترکیه در قبال همسایگان یک مشی پرخاشگرانه و تاحدودی تهاجمی به خود گرفته است. در این بین اظهارنظرهای تندی که اخیرا رئیس‌جمهوری و وزیر خارجه ترکیه علیه ایران بیان کردند، جای تامل دارد و این اظهارنظرها نمی‌تواند تصادفی باشد. می‌توان این موضوع را با نوع نگرش منطقه‌ای ترکیه مرتبط دانست و در چند مورد به آن پرداخت. به گفته این کارشناس به نظر می‌رسد سیاست خارجی ترکیه در آستانه ورود به مرحله جدیدی است. یک نشانه مهم یا یک موضوع اساسی در ارتباط با اتخاذ رویکرد جدید منطقه‌ای آنکارا، این است که ترکیه احساس می‌کند در یک تنگنای استراتژیک قرار گرفته است، چرا که روند تحولات در سوریه و عراق آن‌گونه که مورد نظر ترکیه بود، پیش نرفته است. اگر به تحولات چند سال گذشته سوریه و شیوه برخورد ترکیه با آن رجوع کنیم مشخص می‌شود که روند تحولات میدانی تامین‌کننده خواست ترکیه نبوده است. در عراق نیز هم مساله عملیات آزادسازی موصل و هم وضعیت موجود با نگرانی‌های ترکیه یا با احیای چشمداشت‌هایی پیش می‌رود. همچنین کاکایی تاکید کرد که به نظر می‌رسد آینده تحولات در عراق و سوریه و در این بین شرایط یا مساله کردی به‌خصوص در سوریه با حساسیت‌های جدی ترکیه همراه است. در دو سال گذشته مطالبه کردی در سوریه افزایش پیدا کرده است. به موازات آن نوع نگاهی که آمریکا نسبت به کردها داشته با نگرانی آنکارا همراه بوده است. اما این کارشناس معتقد است که تنش‌های پیش آمده بین ترکیه و اتحادیه اروپا خیلی ربطی به ایران ندارد و تهران نمی‌تواند به‌عنوان یک فرصت به این مساله نگاه کند. زیرا نه ایران به‌دنبال این موضوع است و نه این تنش پدید آمده می‌تواند در رابطه ایران با ترکیه تاثیرگذار باشد.
کاکایی ادامه داد: «نوع رابطه ترکیه و اتحادیه اروپا با نوع رابطه ایران و اتحادیه اروپا تاحدودی متفاوت است. مساله مذاکرات پیوستن به اتحادیه اروپا و ارتباطات تنگاتنگ پیشین بین آنکارا و پایتخت‌های اروپایی، سطحی از روابط را به‌وجود آورده است که در این بین روابط ایران و اتحادیه اروپا به معنای عمیق نمی‌تواند به روابط ترکیه و اتحادیه اروپا مرتبط باشد، بنابراین نوع گفتمان ایران و اتحادیه اروپا متفاوت از نوع گفتمان ترکیه و اتحادیه اروپا است.» البته این کارشناس ضمن تاکید بر این موضوع که شاید در برهه فعلی اروپایی‌ها بخواهند روابط‌شان با ایران را گسترش دهند، گفت که اما تنش بین ترکیه و اروپا تنها می‌تواند یک تاثیر روانی روی این مساله داشته باشد و بر بنیادهای ارتباطی دو کشور خیلی تاثیری ندارد.
در عین حال باید توجه داشت که رفتارهای ترکیه طی چند ماه اخیر پرنوسان و تردیدآمیز بوده است و به‌ویژه در شرایطی که در ایالات‌متحده شخصیتی همچون ترامپ بر مسند ریاست‌جمهوری نشسته است، امکان تغییر دوباره رفتارهای ترکیه وجود دارد، چیزی که نشانه‌هایش را در آخرین ماه سال ۱۳۹۵ می‌توان مشاهده کرد. در شرایطی سال ۱۳۹۵ را به پایان می‌رسانیم که ترکیه و ایران حداقل در سیاست اعلامی‌شان در مقابل هم قرار گرفته‌اند و یکدیگر را متهم می‌کنند، ترکیه دنبال نقش‌آفرینی جدی‌تر در جبهه مقابل ایران در منطقه خاورمیانه است و ایران هم کماکان از ورود در صحنه تقابل‌جویانه و تنش‌آمیز جدید اجتناب می‌کند. سیاست‌مداران ترکیه همواره منافع‌محور و واقع‌بین عمل می‌کنند و شرایط متغیر و غیرقابل اطمینان داخلی و منطقه‌ای، آنها را وامی‌دارد هر آن رفتار متفاوتی از خود به نمایش بگذارند. بنابراین در این شرایط ایران به هیچ‌وجه نباید به ترکیه به‌عنوان دوست نگاه کند و لااقل تا زمانی که ثبات در سیاست‌های آنکارا مشاهده نشده است، تهران باید با در نظر گرفتن این مساله، سیاست‌هایش را در قبال ترکیه تنظیم کند.
