اثر برجام بر نفت از ۱۰ زاویه
ساختمانی بدون نام در محدوده نیاوران، دیروز میزبان نامداران صحنه نفت و گاز بود. ساختمانی که سنگ‌های سفید زیبا، فرش‌های مجلل و تابلوهای نقاشی بر دیوارش همه یادگار گذشته بوده و حالا متعلق به دفتر مطالعات سیاسی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه است.
هیچ جای سردر این ساختمان، نامی از کاربری فعلی آن وجود نداشت و به همین واسطه میهمانان اغلب برای یافتن محل مراسم به دردسر افتادند. مراسمی که قرار بود حدود یک سال پس از به نتیجه رسیدن توافق ایران و غرب به صورت «متمرکز» از آثار برجام بر صنعت نفت ایران سخن بگوید. امیرحسین زمانی‌نیا، عباس کاظمی و حمیدرضا عراقی 3 یار بیژن زنگنه در وزارت نفت در کنار عباس عراقچی همسفر همیشگی محمدجواد ظریف در مذاکرات هسته‌یی، دیروز از منظر خود به تحلیل برجام و عواقب و آثار آن بر حوزه مطبوع خود پرداختند. البته آنها تنها میهمانان این کنفرانس که قرار است در روزهای آینده به دیگر حوزه‌ها نیز بپردازد، محسوب نمی‌شدند. شرکت‌های پتروشیمی و نفتکش نیز نمایندگانی را برای حضور در این نشست به دفتر مطالعات سیاسی وزارت خارجه فرستاده بودند. معاونت مهندسی وزارت نفت و مدیریت امور اوپک نیز در این موضوع سهم داشتند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، نشست دیروز اما شاید برای نخستین بار فضایی را برای بیان آثار برجام از دیدگاه بخش خصوصی صنعت نفت نیز فراهم کرد. نمایندگان انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی، انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی و اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، وظیفه انتقال دیدگاه‌های هم‌صنفان خود در این زمینه را در نشست روز گذشته بر عهده داشتند.
گزارشی از آثار برجام در حوزه نفت از دیدگاه 10 سخنران در این نشست را در ادامه می‌خوانید.
سابقه بسیاری از مدیران نفتی و گازی فعلی به دوران 8ساله جنگ تحمیلی عراق باز می‌گردد، آنها اغلب 2 دوره سخت را در کارنامه خود تجربه کرده‌اند. یکی دوران جنگ و دیگری دوران تحریم. اما حمیدرضا عراقی معاون وزیر نفت اعتقاد دارد چیزی که در سختی‌های حوزه کاری او در دوران جنگ بود و در دوران تحریم نبود «احترام» نام دارد. معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز که به تازگی همسفر رییس‌جمهور در افتتاح خط لوله گازرسانی به سیستان و بلوچستان بوده است، دیروز در کنفرانس برجام و اقتصاد مقاومتی در تشریح وضعیت دوران تحریم در قیاس با دوران جنگ عنوان کرد: «در دوران جنگ با وجود سختی‌های فراوان، طرفین معامله به ما به دید کسانی که در حال مقاومت هستیم، نگاه می‌کردند. ما موانع زیادی برای انجام کار در آن دوران داشتیم اما مورد احترام قرار می‌گرفتیم. چیزی که در دوران تحریم از دست رفته بود.» او ادامه داد: «عده‌یی می‌گویند تحریم بر ما تاثیر نداشت اما در دوران تحریم ما احترام دوران جنگ را نداشتیم. پس ذهن طرفین خارجی ما در معامله این بود که ایران دنبال بمب اتمی است. ایران‌هراسی در دوران تحریم به‌شدت بر اذهان طرفین ما اثر گذاشته و فضایی به‌شدت متفاوت از دوران جنگ را رقم زد.»
این مقدمه عراقی شاید بیش از هر چیز گویای دیدگاه او در زمینه تاثیر برجام بود. برجامی که از منظر او «تابوی ایران‌هراسی» را شکست. مدیرعامل شرکت ملی گاز در ادامه صحبت‌هایش به این موضوع اشاره کرد که فارغ از مساله نوع برخورد طرفین خارجی با ایران در دوران تحریم، در حوزه کاری این شرکت 3 چالش اصلی وجود داشت. «خرید با واسطه»، «نامطمئن بودن از اصالت اجناس» و «دریافت پول از طریق دلال با 4 تا 5درصد اضافه هزینه» این مثلث را تشکیل داده بودند که حالا در اضلاع آن شکست رخ داده است. او در ادامه عنوان کرد: « برجام به ما کمک کرد که بتوانیم برخی اقلامی را که در بنادر کشورهایی مثل کانادا نگهداری می‌شد، وارد کشور کنیم به‌طوری که اگر این محصولات وارد نمی‌شد، گاز شهرهای ایلام و کرمانشاه قطع می‌شد و بعضی از این قضیه خوشحال می‌شدند زیرا احساس می‌کنم که وقتی کاری موفق است و مشکلی ندارد باعث ناراحتی‌شان می‌شود.»
قمار در دوران تحریم
عباس کاظمی، دیگر معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش، سخنران پنل نخست نشست دیروز پس از عراقی بود. او برجام را «دقیق و شجاعانه» توصیف کرده و در اهم صحبت‌هایش به نیاز جدی صنعت پالایشگاهی ایران به جذب سرمایه سخن گفت. جذب سرمایه‌یی که از نظر او در صورت نبود برجام هیچ زمینه‌یی برای آن وجود نداشت.
معاون وزیر نفت با بیان اینکه توسعه و سرمایه‌گذاری عملا در دوران تحریم متوقف شده بود به جمله‌یی کلیدی اشاره کرده و عنوان کرد که کاری که در دوران تحریم برای دریافت پول انجام می‌شد نه «ریسک» بلکه «قمار» بود. او نیز مانند همتایش در شرکت ملی گاز به چالش‌های این حوزه در دوران تحریم اشاره موردی و عنوان کرد در حالی که اکنون ایران از اروپا کاتالیست خریداری می‌کند در زمان تحریم با چهاربرابر قیمت فعلی مجبور به خرید کاتالیست نامرغوب از چین بود.
مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش عنوان کرد که با توجه به اینکه پالایشگاه‌های ایران عمری 50 ساله دارند اکنون نیاز شدید به اصلاح ساختار این واحدها و کاهش مازوت احساس می‌شود. طبق محاسبات هزینه نوسازی پالایشگاه‌های ایران 14میلیارد دلار است. دلارهایی که حالا و در دوران پسابرجام، پالایشگاه‌های ایران نسبت به جذب آن امیدوار‌تر شده‌اند. کاظمی در این زمینه به سرمایه‌گذاری 3میلیارد دلاری شرکت ساینوپک چین در نوسازی پالایشگاه آبادان اشاره و عنوان کرد که بعد از برجام کره و ژاپن نیز برای تبدیل مازوت پالایشگاه‌های ایران به بنزین اظهار تمایل کرده‌اند.
او در نهایت عنوان کرد که تجهیزات پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نیز مهرماه امسال و در واقع تحت سایه بهبود فضای جهانی به نفع ایران رخ دادند.
فتح باب مذاکره با صاحبان تکنولوژی
فرناز علوی مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی پتروشیمی هم دیروز از حاضران در این نشست بود. بخش اعظم صحبت‌های علوی اما به تشریح فعالیت‌های این شرکت به ریز و جزییات تعلق داشت. این مدیر پتروشیمی با ارائه 2 جدول به انعقاد 8 تفاهمنامه همکاری میان بخش‌های مختلف این شرکت با شرکت‌هایی از کره‌جنوبی، هند، اندونزی، فرانسه، آلمان و ژاپن در سال‌های 94 و 95 و در سایه برجام اشاره کرد. علوی هر چند از ایجاد زمینه برای افزایش صادرات حوزه پتروشیمی به سطح 20میلیارد دلار سخن گفت اما از اشاراتش به «لزوم اتخاذ موضع مستقلانه از سوی اتحادیه اروپا» و «تند‌تر شدن تسهیل فضای بانکی» این تحلیل به ذهن مبادرت می‌کرد که شاید شرکت ملی صنایع پتروشیمی که در واقع در زنجیره ارزش افزوده در رده بالایی قرار می‌گیرد هنوز با تغییری محسوس و عینی نسبت به گذشته مواجه نشده است.
2خاطره خوش ایران در وین
به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌یی در 14جولای 2014 در پایتخت اتریش، تنها خاطره ایران از مذاکره در این شهر نیست. 30 نوامبر امسال نیز وین میزبان مذاکراتی چندجانبه با حضور ایران بود. مذاکراتی که بهروز بیک‌علی‌زاده سرپرست امور اوپک وزارت نفت معتقد است دست بالای ایران در آن روز، منتج از فضای پسابرجام بوده است. بیک‌علی‌زاده که از سخنرانان پنل دوم نشست دیروز بود در خلال صحبت‌هایش با روایت قصه قیمت نفت از جولای 2014 تاکنون، اتفاقاتی را که منجر شد درنهایت سازمان اوپک خواسته ایران برای پذیرش سطح تولید 3 میلیون و 975 هزار بشکه‌یی را بپذیرد مرتبط با تغییر فضای جهان به نفع ایران با مذاکرات هسته‌یی دانست. او دیروز برای نخستین‌بار افشا کرد که تیم ایران نشست 170 اوپک در الجزایر را به حالت «قهر» ترک کرده و سفری که وزیر نفت الجزایر درست چند روز قبل از برگزاری نشست 171 اوپک به تهران داشت حامل این پیام آشتی و پذیرفتن سطح تولید مدنظر ایران از سوی اوپک بوده است. او درنهایت عنوان کرد: «ایران توانست با استفاده از فضایی که برجام به‌وجود آورد در اوپک دست بالا را داشته باشد.»
از بیشترین آسیب تا بیشترین بهبود
بسیاری از حوزه‌هایی که تا به اینجای کار نامی از آنها به میان آمد در داخل و بیشتر بر سر واردات اجناس و کالاها با مشکل مواجه بودند. ناوگان شرکت ملی نفتکش اما در نبود بیمه‌گرها و در ممنوعیت تردد بیمه با پرچم ایران، یکی از بیشترین صدمه‌ها را از تحریم دیدند. شهرام فرهبدی رییس امور بیمه و دعاوی شرکت ملی نفتکش ایران که دیروز پس از بیک‌علی‌زاده سخنان خود را عنوان کرد، به مسائل و مشکلات این شرکت در فضای تحریم و گشایش امور پس از آن پرداخت. او با بیان اینکه شرکت ملی نفتکش بیشترین آسیب را از تحریم دید و در نتیجه پس از رفع تحریم بسیار متاثر شد 5 اثر برجام بر فعالیت‌های این شرکت را برای حاضران برشمرد. فرهبدی در تشریح این 5 مورد به «رفع موانع بیمه ناوگان»، «کسب پوشش بیمه از کلوپ IGA»، «بازگشت ناوگان شرکت نفتکش به بازارهای اروپایی»، «اخذ کلاس و رده‌بندی بین‌المللی از انجمن بین‌المللی سازمان‌های رده‌بندی IACS» و درنهایت «استفاده از پرچم مناسب در تردد ناوگان» اشاره کرد. فرهبدی درنهایت در قیاسی برای بیان تفاوت فضا در دوران قبل و بعد از برجام عنوان کرد: «در دوران تحریم شرکت‌های بین‌المللی حتی از برقراری تماس تلفنی نیز با ما هراس داشته و ما را به‌عنوان خطر ارزیابی می‌کردند. اما در سالگرد 60سالگی شرکت ملی نفتکش که با برجام همزمان شده بود صدها شرکت خارجی حضور پیدا کرده و به برقراری دوباره ارتباط با ما ابراز تمایل کردند.»
پرویز سنگین مدیرکل تجاری‌سازی و ساخت داخل معاونت مهندسی وزارت نفت نیز که آخرین سخنران پنل اول روز گذشته بود به اثرات برجام بر حوزه خود اشاره کرده و یکی از مهم‌ترین این اثرات را که در آینده شاهد اهمیت آن خواهیم بود توانمندسازی شرکت‌های ایرانی برای فعالیت در حوزه E&P برشمرد.
افزایش عزت تجاری ایران
زمانی که صحبت از مضرات دوران تحریم به میان می‌آید؛ اغلب نگاه‌ها به سمت مشکلات دولت معطوف می‌شود. بخش خصوصی ایران نیز اما در این دوران آسیب‌های فراوانی دید. فرزان گلچین رییس هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی که نخستین سخنران از بخش خصوصی در نشست روز گذشته بود در ابتدای سخنان خود عنوان کرد که بخش خصوصی ایران عملا به واسطه مشکلات تحریم در طول یک دهه اخیر نتوانست خود را نشان دهد. او به چند مشکل این بخش در این دوران اشاره کرده و عنوان کرد که سرمایه بسیاری از واحدها در این دوران بلوکه شد و مبالغ صادراتی بسیاری از کالاها در بازار صراف‌های جهانی مانده و هرگز به دست صاحبان اصلی نرسید. او نیز به مشکل چند برابر بودن هزینه‌ها در این دوران اشاره کرده و گفت که آنها مجبور بودند برای انجام امور هزینه‌ها را 7برابر پرداخت کنند. موضوعی که از نظر او با تصمیمات نابخردانه دولت قبل، بار سنگینی را بر دوش این بخش گذاشت.
گلچین به موضوع «کاهش عزت تجاری» اتحادیه صادرکنندگان نفت گاز و پتروشیمی در دوران تحریم اشاره و عنوان کرد که عملا رابطه ما با شرکت‌های خارجی در آن دوران مبتنی بر «منافع حداکثری» طرف مقابل بود. او درنهایت با تشکر از تیم مذاکره‌کننده هسته‌یی بیان کرد که اثرات برجام هر چند با سرعت کم اما در حال انتقال به این بخش نیز هست.
محمدرضا انصاری رییس هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی، دومین نماینده بخش خصوصی بود که دیروز برای تشریح اثرات برجام در حوزه نفت، در دفتر مطالعات سیاسی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه حضور یافته بود. او ابتدا از مسائلی که هنوز و با وجود رفع تحریم‌ها گریبان فعالیت این بخش را گرفته سخن گفت و از لزوم تغییر فضای بانکی برای دریافت ضمانت‌ها صحبت به میان آورد. مساله‌یی که از دیدگاه او در صورتی که محقق شود، فضای رقابتی را برای بخش خصوصی، به دوران پیش از تحریم بازخواهد گرداند. انصاری البته با انتقاد از اینکه سخنرانان پنل نخست، با پایان این پنل همایش را ترک کردند از فضای حضور برخی مقامات دولتی در این نشست استفاده کرده و از سیاست‌های اتخاذ شده در زمینه حمایت از شرکت‌های خصوصی در حوزه نفت به‌شدت انتقاد کرد. او با تکرار این پرسش که «آیا خجالت نمی‌کشید؟» بیان کرد که جای خجالت است که ایران با یک قرن سابقه در صنعت نفت باید از چین و ویتنام شرکت‌هایی را برای توسعه این صنعت وارد کند.
آخرین سخنران پنل دوم همایش برجام و اقتصاد مقاومتی مسعود تجریشی عضو هیات مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی بود. کسی که شاید بتوان گفت در میان سخنرانان تنها فردی بود که نه تنها از برجام رضایتی نداشت بلکه معتقد بود دوران تحریم سبب توجه و محبت بیشتر دولت به این تولید‌کنندگان بوده و حالا با بازگشت شرکت‌های غربی این موقعیت از دست رفته است.
صحبت‌های تجریشی به نوعی ادامه‌دهنده مسیر محمدرضا انصاری در انتقاد از رویه دولت بود. او عنوان کرد که آنها در مذاکرات خود با طرفین خارجی در فضای پسابرجام همواره با اتکا به سیاست وزارت نفت مبتنی بر اینکه شرکت‌های خارجی باید جوینت ونچر ایرانی داشته باشند، سعی در جلب همکاری با آنها داشتند اما وزارت نفت در عمل خود وارد این همکاری شده و شعار ابتدایی خود را نقض کرده است. او البته این نکته را نیز ناگفته نگذاشت که دوران تحریم فضا برای اجناس بی‌کیفیت چینی که فقط تخصص در قیمت ارزان داشتند را فراهم کرد اما حالا این فضا با کالاهای غربی پر می‌شود.
