ابعاد خطر گسل پرحاشیه تهران

 اطلاعات به‌روز شده از یک گسل قدیمی در داخل محدوده شهر تهران که این روزها به غلط، تحت عنوان «گسل جدید پایتخت» در شبکه‌های مجازی معرفی می‌شود، نشان می‌دهد: خطر زمین‌لرزه در پایتخت، علاوه بر گسل‌هایی همچون گسل اصلی شمال تهران و مشاء، می‌تواند از ناحیه گسل مجاور اتوبان حکیم نیز تهران را تهدید کند. به گزارش دنیای اقتصاد، یافته‌های به‌روز شده درباره یک گسل واقع در داخل شهر تهران که در امتداد غربی-شرقی و در مجاورت اتوبان حکیم قرار دارد، نشان می‌دهد: اطلاعات تازه‌ای از گسلی که شناسایی اولیه آن به سال 64 در اطراف مکان احداث برج میلاد برمی‌گردد، به‌دست آمده است که با استناد به آن، باید نقشه تدقیق شده گسل‌ها و همچنین مدل‌های تحلیل خطر زلزله، اصلاح و بازتعریف شود. رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این‌باره اعلام کرد: اطلاعات تازه به‌دست آمده از گسل نهفته در وسط شهر تهران که در امتداد یکی از پرترددترین بزرگراه‌های درون شهری قرار دارد، «ابعاد گسل»، «توان لرزه‌زایی» و همچنین «محل قرارگیری» این گسل را مشخص می‌کند. مطابق یافته‌های جدید، این گسل قدیمی حدود 50 کیلومتر طول دارد و مجموعه پیوسته از گسل‌هایی است که پیش‌تر گفته می‌شد به شکل منقطع و گسسته حوالی محله گیشا، برج میلاد و پارک پردیسان قرار دارند.

علی بیت‌اللهی درباره این گسل که «گسل پردیسان» نامیده می‌شود، معتقد است: توان لرزه‌ای آن تقریبا هم‌تراز گسل شمال تهران و بالای 5 ریشتر برآورد می‌شود که با توجه به طول، امتداد و موقعیت قرارگیری گسل –داخل شهر و مجاور چندین منطقه پرتراکم مسکونی- می‌تواند «تهدید نیازمند اقدامات پیشگیرانه» تلقی شود. بیت‌اللهی یک راه کاهش تهدید ناشی از فعالیت احتمالی این گسل را اعمال مقررات سخت‌گیرانه مرتبط با آیین‌نامه 2800 در محله‌های مجاور این گسل، عنوان می‌کند. مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نیز در گفت‌وگویی اعلام کرد: آنچه تحت عنوان کشف گسل جدید در تهران مطرح می‌شود، فاقد معنا و مفهوم کارشناسی است.

این زلزله‌شناس در پاسخ به ابهامات درباره هویت فنی گسل موسوم به گسل پردیسان، تصریح کرد: نزدیک به نیم قرن از اولین مطالعات محققان داخلی و خارجی درباره گسل‌های تهران می‌گذرد به‌طوری که سوابق اولیه مربوط به شناسایی یک گسل در نزدیکی تپه‌های گیشا -سطح زیرین موقعیت فعلی برج میلاد- دست‌کم به سال 64 بر می‌گردد. زارع با اشاره به اینکه، این گسل با نام‌های متفاوتی تاکنون همچون گسل بزرگراه همت، گسل طرشت، گسل چیتگر یا ونک‌پارک و ایوبی شناخته شده است، افزود: شناخت کامل و دقیق گسل‌های تهران تحت‌تاثیر تحقیقات و مطالعات تازه، در نهایت به محاسبه دقیق توان لرزه‌زایی پهنه تهران کمک می‌کند. استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اعلام کرد: نه فقط از این اطلاعات جدید، بلکه از تمامی اطلاعات جدیدی که از منطقه به‌دست می‌آید باید برای تدقیق مدل‌های تحلیل خطر زلزله و پهنه‌بندی و طراحی لرزه‌ای (برای ساخت ساختمان‌های جدید و تاسیسات) و همچنین مقاوم‌سازی بناها و تاسیسات موجود استفاده کرد.

زارع درباره توان لرزه‌زایی گسل موسوم به گسل پردیسان که فعلا به گسل پرحاشیه شهر تهران تبدیل شده است، گفت: برآورد‌هایی که از طول شناخته‌شده این گسل می‌توان داشت، احتمالا آن است که زلزله‌ای با بزرگی حداکثر 6 ریشتر می‌تواند ایجاد کند. ضمنا گسل اصلی تهران همان گسل شمال تهران است و البته این گسل‌های وسط شهر راندگی‌های پیش‌بینی همان گسل شمال تهران هستند. وی افزود: اخیرا طی ماه گذشته تصویب نقشه پهنه‌های گسلی پایتخت در شورای عالی شهرسازی، گامی به پیش در جهت رعایت ضوابط ویژه ساخت و ساز در حریم گسل‌های فعال بود.

این نقشه‌های تهیه‌شده مانند هر نقشه دیگری می‌تواند در آینده با مطالعات دقیق‌تر تکمیل و بهتر شود ولی در شرایطی که به دلیل (بهانه!) نبود نقشه قانونی از گسل‌ها، عملا هرنوع ساخت ساختمان با هر نوع ارتفاعی در همه‌جای پهنه شهری تهران و پیرامون ممکن بوده است و کیفیت ساخت و ساز، نوع کاربری و محدودیت بلندمرتبه‌سازی نیز در هیچ فرآیند قانونی و سخت‌گیرانه‌ای کنترل نشده و عملا شهرسازی و توسعه شهری در حریم پهنه گسل‌های فعال شهر تهران به‌صورت شتابان به‌ویژه در 50 سال اخیر دنبال شده است، این کار تلاشی است که با تایید کارگروه تخصصی زلزله و زمین‌لغزش لایه‌های زمین شورای هماهنگی مدیریت بحران کشور صورت گرفته و قابل ستایش است.

می‌توان گفت که تلاش‌های پژوهشگران مراکز علمی کشور مانند پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، سازمان زمین‌شناسی کشور و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، عملا به سرمنزل اولیه رسیده است. اکنون با تصویب نقشه مزبور در شورای عالی معماری و شهرسازی امید می‌رود که این توسعه همچنان شتابان در شهر تهران با محدودیتی قانونی مواجه شود. از این پس می‌توان با بازنگری در طرح تفصیلی برای توسعه تهران، در مورد اصلاح کاربری‌های اراضی در محدوده شهری تهران و پیرامون با انجام بررسی‌های دقیق کارشناسی و تهیه نقشه‌های با کیفیت بالا و تهیه و تلاش برای تصویب قانون‌ها و ضوابط ویژه ساخت و ساز در حریم گسل‌ها، گام‌های مثبت بعدی را سامان داد. شهر تهران مطابق هشدارهای زلزله‌شناسان با خطر زلزله بزرگ روبه‌رو است و در این میان، نهادهای مسوول پیشگیری و مدیریت بحران شهر لازم است ضمن اصلاح و تکمیل نقشه گسل‌ها، نسبت به اجرای مقررات محدودکننده ساخت و سازهای پرخطر در مناطق روی گسل‌های اصلی، اطمینان لازم را حاصل کنند.

‌ابعاد خطر در گسل پردیسان

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطر‌پذیری مرکز تحقیقات‌راه، ‌مسکن‌ و شهرسازی در تشریح جزئیات گسلی که به تازگی اطلاعات بیشتری از ابعاد‌، توان لرزه‌زایی و محل دقیق قرار گرفتن آن در محدوده غرب به شرق شهر تهران، از سوی زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان پایتخت به دست آمده است اعلام کرد: این گسل در ردیف گسل‌های بزرگ، اصلی و فعال شهر تهران قرار دارد که می‌تواند منجر به بروز زلزله‌هایی با بزرگی بیش از 5 ریشتر شود. به گفته علی بیت‌اللهی بعد از گسل مشاء که اصلی‌ترین، فعال‌ترین وپر‌قدرت‌ترین گسل پایتخت به لحاظ توان لرزه‌زایی است، این گسل از نظر اهمیت و توان لرزه‌زایی هم‌ردیف با گسل شمال تهران(دومین گسل اصلی و فعال شهر تهران) قرار دارد. این گسل که در مجاورت یکی از پرترددترین بزرگراه‌های شهر تهران –بزرگراه حکیم - در مسیر غرب به شرق گسترده شده است، حدود 50 کیلومتر طول دارد و از نظر ابعاد نیز جزو گسل‌های اصلی به حساب می‌آید.

 تاکنون۵‌گسل اصلی و بزرگ و بیش از ۴۰ گسل متوسط و خرد در محدوده تهران شناسایی شده است.

این گسل به دلیل گستردگی ابعاد، توان لرزه‌زایی و محدوده‌ای که در آن واقع شده است جزو گسل‌های اصلی و خطرناک پایتخت محسوب می‌شود که ایجاد زلزله در این گسل، می‌تواند پایتخت را با بحران مواجه کند. هنوز تخمینی از میزان تخریب شهر تهران در اثر ایجاد لرزش احتمالی در این گسل از سوی زلزله‌شناسان پایتخت اعلام نشده است اما مطابق با برآوردهای صورت گرفته، این گسل بعد از گسل مشاء، هم‌ردیف با گسل شمال تهران دومین گسل خطرناک پایتخت محسوب می‌شود. رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات، راه و شهرسازی در تشریح جزئیات این گسل اعلام کرد: این گسل که اطلاعات درباره آن از سوی زلزله‌شناسان و زمین‌شناسان به روز شده است مجموعه همان گسلی است که قبلا در مناطق واقع در شمال محله گیشا و اطراف برج میلاد در چندین قطاع از غرب به شرق تهران، از بیش از سه دهه گذشته، شناسایی شده بود ولی تصور این بود که اینها گسل‌های کوچکی هستند که به‌صورت گسسته در میانه تهران و از غرب به شرق پایتخت گسترده شده‌اند.

به این معنا که تصور می‌شد اینها گسل‌های کوچک و بریده بریده‌ای هستند که هیچ پیوستگی یا اتصالی با هم ندارند.

بیت‌اللهی افزود: اما مطالعات دقیق‌تر نشان داد که این قطاع‌های ظاهری در‌واقع، یک خط پیوسته‌ای هستند مربوط به یک گسل بزرگ که این گسل بزرگ هنوز در هیچ یک از نقشه‌های فعلی مربوط به محل قرارگیری و سایر مشخصات گسل‌های شهر تهران نیامده است؛ در واقع دستیابی به اطلاعات جدید از ابعاد تازه این گسل و یافته‌های مرتبط با این مورد کاری جدید است که به تازگی از سوی زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان پایتخت انجام شده است. وی ادامه داد:‌حتی در جدیدترین نقشه حریم گسل‌های شهر تهران هم که به تازگی برای شهر تهران مصوب و ابلاغ شده مشخصات این گسل درج نشده است. بیت‌اللهی تاکید کرد: البته قرار است نقشه تدقیق گسل‌های شهر تهران هر سال بازنگری شود و به‌طور قطع در بازنگری جدید این نقشه، مشخصات کامل این گسل درج و اعلام خواهد شد تا ضوابط ساخت‌و‌ساز در مناطق مجاور این گسل مطابق با ضرورت‌های موجود در این رابطه تدوین و در صورت نیاز نسبت به ضوابط فعلی تغییر کند.

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطر‌پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت: این گسل همان گسلی است که می‌تواند توان لرزه‌زایی برای ایجاد زلزله‌های بزرگ‌تر از حد معمول ایجاد کند. وی ادامه داد: در واقع اگر بخواهیم حدود وثغور این گسل را در نظر بگیریم باید گفت که این گسل در موازات و در مجاورت و نزدیکی بزرگراه حکیم واقع در مسیر غرب به شرق تهران گسترده است. بیت‌اللهی همچنین با بیان اینکه در اندازه‌گیری ابعاد گسل معمولا طول گسل، آیتم مهم و اصلی در تعیین اندازه، قدرت لرزه‌زایی و تعیین وسعت محدوده تخریب در اثر وقوع زلزله است، خاطرنشان کرد: برآوردها حاکی است طول این گسل بیش از 50 کیلومتر است و حتی فراتر از این هم می‌رود.

وی تاکید کرد: این گسل با توجه به طول و گستردگی پهنه‌ای که در آن واقع شده می‌تواند زلزله بزرگی را ایجاد کند و توان لرزه‌زایی بالایی دارد. بیت‌اللهی با بیان اینکه مطابق آیین‌نامه 2800 (آیین‌نامه حاوی ضوابط طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله) گسل‌های با طول بیش از 10کیلومتر به‌عنوان گسل‌های اصلی معرفی می‌شوند، گفت: این گسل جزو گسل‌های اصلی محسوب می‌شود و قادر به ایجاد زلزله‌هایی با بزرگای بیش از 5 ریشتر و بیشتر هم هست. بیت‌اللهی تاکید کرد: از نظر مسائل مربوط به رخداد زلزله، اینکه گسل نزدیک به یک منطقه هم باشد همان قدر خطرناک است که از خود محدوده بگذرد. به این معنا که این گسل به دلیل گستردگی در مجاورت چندین منطقه از شرق به غرب پایتخت – طول 50 کیلومتری – می‌تواند به همان اندازه خطرناک باشد که مناطق گفته شده دقیقا روی گسلی با این مشخصات قرار گرفته باشد.

وی در مقایسه ابعاد و توان لرزه‌زایی و شدت تخریب گسل تازه شناسایی شده تصریح کرد: فعال‌ترین گسلی که بنا بر اجماع زلزله‌شناسان توان لرزه‌زایی به مراتب بیش از سایر گسل‌ها در شهر تهران دارد گسل مشاء است و بعد از آن گسل شمال تهران در رتبه دوم شدت لرزه‌زایی و تخریب قرار دارد؛ هر چند این دو گسل طی چند 10 سال اخیر -حدود 200 سال گذشته - زلزله بزرگی را موجب نشده‌اند. وی ادامه داد: آخرین زلزله ناشی از تحرکات گسل مشاء مربوط به سال 1830 میلادی است. بعد از آن گسل‌های تهران و اطراف تهران فعالیت قابل ملاحظه و مخربی نداشته‌اند. این گسل نیز از نظر توان لرزه‌زایی در حد گسل شمال تهران است. به این معنا که در واقع از گسل مشاء ضعیف‌تر است، اما می‌توان آن را گسلی هم تراز و هم عرض گسل شمال تهران دانست.