بازی آتش در تئاتر شهر

«تئاترشهر دچار حریق شد»؛ این احتمالا هولناک‌ترین خبر چهارشنبه شب بود. خبری که در عرض چنددقیقه سراسر شبکه‌های خبری و مجازی را تحت تاثیر قرار داد. بعد از انتشار خبر، موج عکس‌ها و فیلم‌ها از حضور نیروهای امدادی و آتش‌نشانی بود که از چهارراه ولیعصر می‌رسید و همه را نگران‌تر می‌کرد؛ نگران وضعیت یکی از ارزشمند‌ترین مجموعه‌های فرهنگی و تاریخی در قلب تهران.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، مدت زمان زیادی از انتشار خبر نگذشته بود که مدیر روابط‌عمومی این مجموعه مصاحبه‌ای کرد و گفت که آتش مهار شد است. پیمان شریعتی، مدیر مجموعه تئاتر شهر این حادثه را این‌گونه توضیح داد : « در محوطه کارگاه بیرون از سالن‌های مجموعه، جوش‌کاری انجام می‌شد که بخشی از آن روی نخاله‌های بیرون کارگاه پرید که باعث گرگرفتن آن‌ها شد.این اتفاق هم به‌سرعت با کپسول آتش‌نشانی خاموش شد ولی با این حال برای اطمینان خاطر با آتش‌نشانی تماس گرفته شد تا در محل حضور داشته باشند و بررسی لازم انجام شود که در نهایت اتفاق خاصی هم رخ نداد».

آتش ‌سوزی تئاتر شهر اگرچه آنچنان وسیع نبود و به سرعت هم اطفا شد اما بار دیگر لرزه این ترس را به اندیشه‌مان انداخت که تئاتر شهر چقدر نا ایمن است و در مقابل حوادث، بی‌پناه.تئاتر شهر، بزرگ‌ترین مجموعه نمایش تئاتر ایران است.

قلب تئاتر تهران از گذشته تا امروز

مجموعه تئاتر شهر در سال ۱۳۴۶ توسط مهندس‌علی‌سردارافخمی طراحی شد و ساخت آن پنج سال به طول انجامید. این مجموعه در روز شنبه، هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن نمایش باغ آلبالو نوشته آنتون چخوف و به کارگردانی آربی اوانسیان و با بازی داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی، مهدی‌هاشمی، فهیمه راستکار و پرویز پورحسینی به عنوان مدرن‌ترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد.در آغاز تئاتر شهر و اجرای تئاترها ، زیر سرپرستی سازمان جشن هنر شیراز بود ولی پس از چندی به سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران واگذار شد.

بنای زیبای تئاتر شهر به شکل دایره و بر اساس طرحی از علی سردارافخمی یکی از شاگردان هوشنگ‌سیحون با الهام از برج طغرل و در ساختمان آن، ترکیبی جالب از کاشی و آجر به کار رفته است؛ ترکیب کاشی به شکل انتزاعی و استفاده از آجر برجسته که در دوره های مختلف تاریخی به ویژه معماری ایلخانیان و ستون‌های قرینه ای تخت جمشید ساخته شده است. ساختمانی مدور و خیمه گونه که معماری تماشاخانه‌های ایرانی را در ذهن تداعی میکند.

شاید ویژگی مهم دیگر تئاتر شهر در پلان دایره‌ای شکل آن باشد. این پلان ترکیبی از معماری یونان و روم‌قدیم و بناهای مربوط به نمایش ، مانند پانئوم و کلوزیوم است. تئاتر شهر، تنها سالن نمایش در ایران است که دارای حصار نیست.به‌طوری‌که علاوه بر فضاهای سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولی عصر و محوطه پارک دانشجو نیز بخشی از این مجموعه محسوب می شوند و نقش بسزایی در جلب مخاطبین به این سالن نمایش را داشته است. این ساختمان در محلی که پیشتر کافه شهرداری خوانده می‌شد، جایی که در آن عصرپنج شنبه و جمعه ها، بازی‌سازان ونمایشگران ، سیرک بازان و معرکه گیران جمع می شدند تا از هنر نمایی آن‌ها، تهرانی ها اوقات فراغت خود پر کنند و برای لحظاتی از دغدغه های روزانه به دور باشند، با نظارت مهندسی سردار افخمی در طول پنج سال ساخته شد و در سال ۱۳۵۱ گشایش یافت.

این مجموعه‌ در آغاز فعالیت، توسط سازمان جشن‌هنر شیراز اداره می شد که بعدها این وظیفه به رادیو و تلویزیون واگذار شد. در حال حاضر سرپرستی این مجموعه به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می باشد و مرکز هنرهای نمایشی به عنوان متولی فعالیت های تئاتری در ایران، مسئولیت اداره این مجموعه را برعهده دارد.

مرادخانی وعده داد و عمل نکرد!

سال گذشته بود که علی مرادخانی،معاون هنری وزارت ارشاد در جواب منتقدانی که از طولانی شدن روند بازسازی تئاتر شهر انتقاد می‌کردند، گفت‌که بخشی از این تاخیر به علت افزایش ایمنی مجموعه بوده و تاخیر در افتتاح سالن‌های این مجموعه را این‌گونه توجیه کرد:« اصولا بازسازی از ساخت اولیه سخت‌تر است، چون در روند بازسازی به مشکلاتی برخورد می‌کنیم که ممکن است وقت ما را بگیرد. در مورد تالار قشقایی نیز همین امر صادق بود. در حال حاضر روی همه مسائل ایمنی این تالار فکر شده و بر این اساس ورود و خروج ها پهن تر و تخلیه مخاطبان در کمترین زمان ممکن انجام خواهد شد». حالا بیشتر از یک‌سال از آن صحبت‌های مرادخانی گذشته و به شهادت سخن‌گوی سازمان آتش نشانی این مجموعه همچنان ایمن نیست:« بسیاری از سالن‌های نمایش، وضعیت ایمنی مناسبی ندارند و باید در این زمینه بازنگری صورت گیرد. معمولا راه‌های خروج و سیم‌کشی‌های این ساختمان‌ها قدیمی هستند، که سازمان آتش‌نشانی تهران آمادگی بازدید و همکاری با سازمان‌های مربوطه را در جهت برطرف کردن نقایص این ساختمان‌ها دارد».شهرداری مسئول است اما ضمانت اجرایی نیست

اما سوال اصلی که مطرح می‌شود در خصوص تئاتر شهر و مجموعه‌های مشابه،این است که وضعیت ایمنی این ساختمان‌ها در چه وضعی قرار دارد وبرای ایمن‌سازی آن‌ها آیا اقداماتی انجام شده است یا خیر؟ میثم موحدفر ،کارشناس میراث فرهنگی در این خصوص  می‌گوید:«تئاترشهر و مجموعه‌های مشابه، به علت اینکه دارای بافتی قدیمی و فرسوده هستند، مشکل ایمنی دارند چون بر اساس ایمنی همان‌روزها ساخته شده‌اند نه امروز.اما اینکه چرا ایمن‌سازی مناسب نمی‌شوند هم، جواب روشنی دارد. از آنجا که همواره بودجه فرهنگ، دم‌دستی‌ترین بودجه برای کم شدن است، همواره از این حیث ضربه خورده و مورد آسیب قرار گرفته می‌شود».تئاتر شهر ،مجموعه‌ای تاریخی است که چندمتولی و مسئول همزمان دارد.از وزارت ارشاد و سازمان میراث‌فرهنگی ‌گرفته تا شهرداری. اما واقعا مسئول اصلی این ساختمان کیست و اگر اتفاقی برای آن بیفتد، چه‌کسی پاسخگوست؟ موحدفر پاسخ می‌دهد:«نقش هرکدام از دستگاه‌ها در مدیریت و نگه‌داشت تئاتر شهر مشخص است و این‌گونه نیست که وضعیت مبهم یا پیچیده‌ای داشته باشد.هربنایی که ثبت میراث شده باشد، تمام عملیات عمرانی و بهسازی و ایمن‌سازی آن باید زیر نظر این سازمان انجام شود ولی الان در این ‌بازه زمانی هم میراث فرهنگی باید بیشتر و قاطع‌تر عمل کند و هم شهرداری به‌عنوان سازمانی که مسئول نمادهای شهرتهران است، باید با اداره کل نمایش وزارت فرهنگ همکاری‌های لازم و مفیدی را انجام دهد.از سوی دیگر چون شهرداری مسئول موضوعات ایمنی و اطفای حریق است و سازمان آتش‌نشانی در این حوزه مامور به انجام وظیفه است، باید در این زمینه به طور قاطع عمل شود. در زمینه ایمن‌سازی تئاتر شهر از هیچ نهادی به جز شهرداری نمی توان درخواست ورود به ماجرا را داشت. بقیه موارد شاید برعهده سازمان‌های دیگر از جمله میراث باشد اما قطعا در زمینه ایمن‌سازی، شهرداری مسئول است».این کارشناس میراث فرهنگی  می‌گوید که :«بهترین راه برای حل مشکلات تئاترشهر، امضای تفاهم‌نامه بین تمام سازمان‌هایی است که به نوعی در اداره این سازمان مسئول هستند. اداره کل نمایش هم نباید از این موضوع دور بماند.در زمینه تئاتر ما دو نهاد داریم؛ یکی انجمن هنرهای نمایشی و دیگری خانه تئاتر،که از این دو نهاد هیچ‌کدام در زمینه ایمن سازی مجموعه مسئول نیستند.

چون تئاتر شهر، ساختمانی دولتی است باید اداره‌کل هنرهای نمایشی تمام تلاشش را در این زمینه انجام دهد تا این موضوع انجام شود. بهترین روش هم امضای تفاهم‌نامه‌ای در این زمینه با سازمان‌های‌مسئول دیگر است. اما به صورت قانونی‌،شهرداری مسئول مستقیم ایمن‌سازی تئاتر شهر است».محیدفر می گوید که آتش‌نشانی باید در این زمینه وارد شود و مسئولیت ایمنی تئاترشهر با این سازمان است اما مشکل اصلی آتش‌نشانی این است که این سازمان مسئولیت دارد اما بازو و قدرت اجرایی، خیر. وضعیت بیش‌تر بناهای تاریخی همین است. ما در این زمینه حتی ترافیک وضع قانون داریم بی آنکه ضمانت اجرایی داشته باشند.امیدوارم این آتش‌سوزی مختصر هشداری باشد تا همه به گوش و به هوش باشند تا این نماد فرهنگی تهران به سادگی از دست نرود.مدیریت تئاتر شهر در دست اداره کل نمایش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است اما آتش‌نشانی هم نمی‌تواند از مسئولیت قانونی خود سرباز زند.آتش‌نشانی بعد از حادثه پلاسکو، مشخص شد که خیلی بازوی اجرایی ندارد اما خب مسئولیت ایمنی با آن‌هاست. نبود اهرم‌های قانونی و نبود ضمانت اجرایی، بزرگ‌ترین گزندی است که به این مجموعه وارد می‌شود وگرنه این مجموعه مسئول دارد و مشخص است که مسئولیت ایمنی آن با کیست».