روند‌های سفر ایران از منظر ۱۲۲۱ فعال گردشگری

تعدادی که با رقم 20 میلیون هدف‌گذاری‌شده فاصله معناداری دارد.  اینها بخشی از یافته‌های یک نظرسنجی است که از سوی گروه مدیریت ایده‌های گردشگری در حاشیه دهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران و از 1221 فعال گردشگری صورت گرفته است و بخش اعظم شرکت‌کنندگان آن را فعالان حوزه‌های «کارگزاران مسافرت و دفاتر خدمات مسافرتی»، «هتل‌ها و اقامتگاه‌ها» و «سازمان‌ها اعم از دولتی، شهرداری، منطقه آزاد و...» تشکیل داده‌اند؛ نظرسنجی‌ای که نشان می‌دهد ۷۶ درصد از این فعالان از عملکرد سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ناراضی هستند.

در همین حال ۴۱ درصد از آنها بر این باورند که سفر ایرانی‌ها به خارج از کشور روند سال 95 را ادامه خواهد داد. از سوی دیگر ۵۸ درصد آنها اعتقاد دارند سفرهای داخلی در سال 96 رشد خواهد داشت. همچنین برآیند نظر این فعالان، استان‌های خراسان رضوی، مازندران، اصفهان و فارس را به‌عنوان مهم‌ترین مقاصد سفر داخلی ایرانیان معرفی کرده است؛ استان‌هایی که همواره بیشترین سهم را در تعداد گردشگران داخلی و بعضا خارجی دارند. برای 56 درصد از افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی، روسیه و اروپا بازارهای هدف مطلوبی به شمار می‌آیند.

براساس گزارش استخراج‌شده از این نظرسنجی، 66 درصد از مصاحبه‌شوندگان معتقدند اقدامات اخیر ترامپ در خصوص ممانعت از ورود اتباع 7 کشور به آمریکا، بر تعداد گردشگران خارجی ایران اثر خواهد گذاشت و 34 درصد از آنها نیز این مساله را بر تعداد گردشگران ورودی کشور بی‌تاثیر می‌دانند. از سوی دیگر آنها، مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی گردشگری را ثبات سیاسی و بهبود روابط بین‌المللی عنوان می‌کنند. به گزارش دنیای اقتصاد ، این مصاحبه‌شوندگان معتقدند گردشگری ایران از داشتن عزم ملی برای پیشرفت گردشگری بیشتر از اقدامات کشورهای خارجی علیه ایران اثر می‌پذیرند؛ امری که بر لزوم وجود اراده‌ای استوار برای توسعه توریسم ایران تاکید می‌کند. همچنین سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی از نظر این مصاحبه‌شوندگان مهم‌ترین حوزه‌های فعالیتی گردشگری در سطح کلان است.

روند ورود و خروج گردشگران

طبق نتایج نظرسنجی گروه مدیریت ایده‌های گردشگری، نگاه بیش از نیمی از فعالان صنعت گردشگری نسبت به افزایش میزان سفر گردشگران خارجی به ایران در سال آینده، نگاه خوش‌بینانه‌ای است و در این زمینه انتظار روند صعودی را دارند. در این میان، فعالان رسانه و خبرگزاری خوش‌بین‌ترین گروه نسبت به روند گردشگران ورودی به ایران در سال آینده و فعالان صنایع دستی بدبین‌ترین گروه هستند. از سوی دیگر تنها 15 درصد از مدیران و کارکنان سازمان‌های دولتی، شهرداری‌ها و مناطق آزاد نسبت به این روند بدبین هستند و بیش از نیمی از آنها رویکرد خوش‌بینانه‌ای در این زمینه دارند.

اما در این بین، به نظر می‌رسد مخاطبان این نظرسنجی نسبت به روند سفر ایرانیان به خارج از کشور در سال 96 چشم‌انداز مبهمی دارند؛ به طوری‌که خوش‌بینی و بدبینی آنها درباره افزایش میزان سفرهای خارجی ایرانیان در سال آینده تقربیا به یک اندازه است؛ یعنی ۳۰ درصد. همچنین کمتر از نیمی از آنان انتظار دارند ایرانیان سال آینده نیز همانند سال جاری به خارج از کشور سفر کنند. این ابهام تابع عوامل بسیاری است؛ مطابق مصاحبه‌های حضوری در خلال انجام نظرسنجی و نظرات شفاهی و کتبی تکمیلی شرکت‌کنندگان در پیمایش، از جمله مهمترین این عوامل می‌توان به مساعد نبودن وضعیت اقتصادی و قدرت خرید مردم، سیر صعودی نرخ ارز و همچنین ناامنی مقصدهایی اشاره کرد که پیش از این بسیاری از مسافران ایرانی متقاضی سفر به آنها بودند. همه اینها درحالی است که بیش از نیمی از راهنمایان گردشگری انتظار دارند در سال آینده میزان سفرهای خارجی ایرانیان افزایش یابد. در همین حال هر چند فعالان صنایع دستی، کارگزاران سفر و دفاتر خدمات مسافرتی و سایر بخش‌ها نسبت به افزایش این روند بدبین نیستند؛ اما مابین خوش‌بینی و ادامه روند کنونی اندکی تردید دارند.

روند سفرهای داخلی

اما شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی انتظار دارند طی سال آتی شاهد افزایش سفرهای ایرانیان در داخل کشور باشیم. فعالان رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها، مراکز آموزشی، پژوهشی و مشاوره، جوامع، تشکل‌ها و NGOها، کسب و کارهای آنلاین، کارگزاران و دفاتر خدمات مسافرتی و سایر بخش‌ها رویکرد بسیار خوش‌بینانه‌ای نسبت به افزایش میزان سفرهای داخلی در سال 96 دارند. با این‌همه راهنمایان گردشگری، مراکز تفریحی ورزشی و فعالان صنایع دستی‌ انتظار دارند میزان سفرهای داخلی طی سال 96 به همان میزان سال جاری باشد. در این بین، هر چند مدیران و کارکنان سازمان‌ها نسبت به این روند بدبین نیستند اما تنها نیمی از آنها روند افزایشی در این حوزه را پیش‌بینی می‌کنند.

براساس تحلیل‌های صورت گرفته، تشابه انتظارات فعالان گردشگری در زمینه سیر صعودی سفرهای گردشگران خارجی به ایران و سفرهای داخلی، امید به توسعه صنعت گردشگری ایران را نوید می‌دهد. از سوی دیگر نگاه خوش‌بینانه فعالان گردشگری نسبت به گردشگری داخلی و در کنار آن، ابهام آنان درباره روند سفرهای خارجی ایرانیان، فرصت مناسبی برای توسعه و ترویج مقصدهای جدید در جای‌جای ایران یا توسعه مقصدهای پرطرفدار کنونی است که در غیر این صورت، تعلل در این کار منجر به پیشی گرفتن کشورهای خارجی در تعریف مقصدهای جدید برای گردشگران ایرانی خواهد شد.

بدبینی در دستیابی به سند چشم‌انداز

اما مطابق پیش‌بینی‌های حدود نیمی از فعالان گردشگری شرکت‌کننده در این نظرسنجی، تعداد گردشگران ورودی به ایران در سال 1404 رقمی بین 5 تا 10 میلیون نفر خواهد بود. حتی 27 درصد نیز انتظار دارند آمار گردشگران ورودی در سال سررسید سند چشم‌انداز، کمتر از 5میلیون باشد. این در حالی است که تنها 5 درصد از این افراد معتقدند در سال هدف، 20 میلیون گردشگر و بیشتر وارد ایران شوند. از این رو به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از فعالان صنعت گردشگری باور دارند هدف جذب 20 میلیون گردشگر و بیشتر در سند چشم‌انداز سال 1404تحقق نخواهد یافت. در همین حال شورای جهانی سفر و گردشگری و سازمان جهانی گردشگری نیز تعداد گردشگران ورودی به ایران را در سال 2026 حدود 8میلیون نفر تخمین زده‌اند که طبق گزارش حاضر، با دیدگاه فعالان گردشگری مطابقت دارد.

اثرگذاری آمریکا بر گردشگران ورودی به ایران

همان‌طور که یافته‌های این نظرسنجی نشان می‌دهد بخش اعظم مصاحبه‌شوندگان بر این باورند که اقدامات سوء آمریکا بر تعداد گردشگران خارجی ایران تاثیرگذار است؛ اما تنها کمتر از یک درصد آنان می‌گویند این تاثیر مثبت است. با این‌همه فعالان حوزه‌های جاذبه‌ها، موزه‌ها و مراکز تاریخی فرهنگی و همچنین بانک و بیمه با اطمینان بسیاری، اذعان کرده‌اند اقدامات اخیر آمریکا تاثیری بر گردشگران خارجی ایران ندارد. از سوی دیگر به‌رغم اینکه بیش از نیمی از مدیران و کارکنان سازمان‌ها اعم از دولتی، شهرداری، مناطق آزاد و...، حمل و نقل اعم از ریلی، جاده‌ای و دریایی و گردشگری پزشکی و گردشگری سلامت این تاثیرگذاری را تایید کرده‌اند، اما مقایسه اختلاف بین موافقان و مخالفان در این بخش با دیگر بخش‌های گردشگری، نشان‌دهنده تردید آنها در تجسم اثرات احتمالی این‌گونه اقدامات است. از همین رو، تنظیم‌کنندگان این گزارش اطمینان بالای فعالان صنعت گردشگری در اثرگذاری اقدامات سوء آمریکا بر تعداد گردشگران خارجی ایران را یک زنگ خطر می‌دانند که نشان می‌دهد ادامه این روند سوء، فرآیند تصمیم‌گیری و اجرایی در زمینه سرمایه‌گذاری و توسعه کسب‌وکارهای گردشگری که عمدتا در بخش خصوصی فعال هستند را در سال‌های آینده به‌طور غیرمستقیم تحت تاثیر منفی قرار خواهد داد. آنها پیشنهاد می‌کنند به‌منظور پیشگیری از انصراف بخش خصوصی از فعالیت‌های توسعه‌ای یا جلوگیری از به تاخیر افتادن پروژه‌های سرمایه‌گذاری و توسعه‌ای گردشگری و همچنین کاهش ریسک‌های احتمالی بخش خصوصی، اتخاذ تدابیری برای همکاری سایر نهادهای ذی‌ربط از جمله وزارت امور خارجه ضرورت دارد.

مقاصد 96؛ تکراری و سنتی

طبق پیش‌بینی ۱۲۲۱فعال گردشگری، استان‌های خراسان رضوی، مازندران، اصفهان و فارس برترین مقصدهای سفرهای داخلی در سال آتی خواهند بود؛ این درحالی است که در دو سه سال اخیر مسوولان شعار تعریف مقاصد جدید سفر را مطرح کرده‌اند و حتی برای سفر به برخی مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته در کشور، یارانه سفر نیز درنظر گرفته‌اند. حالا اما این پیش‌بینی نشان می‌دهد در بدنه جامعه گردشگری اوضاع جور دیگری است و در بر پاشنه‌ای دیگر می‌چرخد. کارگزاران و دفاتر خدمات مسافرتی و همچنین کسب و کارهای آنلاین، به ترتیب خراسان رضوی و کیش را مهم‌ترین مقصدهای گردشگران داخلی در سال آینده می‌دانند؛ کمااینکه بخش عمده‌ای از خدمات گردشگری داخلی این دو بخش، مربوط به این دو استان است.

مازندران، فارس و اصفهان نیز به ترتیب، مهم‌ترین مقصدهای سال 96 از نظر مدیران و شاغلان هتل‌ها و اقامتگاه‌ها هستند. مطابق این نتایج، مناطق دیگر برای تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری، مسیر پرفراز و نشیبی پیش رو دارند. بنابراین، باید فعالیت‌های توسعه‌ای، برنامه‌ریزی و بازاریابی را با جدیت بیشتری پیگیری کنند. همچنین تنظیم‌کنندگان گزارش حاضر پیشنهاد می‌دهند مسوولان مربوطه در مقصدهای رایج، با در نظر گرفتن محدودیت‌های زیست‌محیطی و فرهنگی، به افزایش ظرفیت‌های زیرساختی و روساختی و تنوع‌بخشی به محصولات و خدمات گردشگری اقدام کنند تا در مدیریت و کنترل حجم بازدیدکنندگان با مشکلات کمتری مواجه شوند.

اولویت‌های کلان گردشگری

از نظر فعالان توریسم کشور، سیاست‌گذاری مهم‌ترین حوزه در سطح کلان است که به فعالیت بیشتری نیاز دارد. پس از آن، برنامه‌ریزی با اختلاف اندک در رده دوم قرار می‌گیرد. آموزش نیروی انسانی و بازاریابی نیز با فاصله کم، رده‌های بعدی را به خود اختصاص می‌دهند. در عین حال نظارت و ارزیابی آخرین اولویت شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی بوده‌اند. به باور تهیه‌کنندگان این گزارش، اختلاف اندک بین چهار اولویت نخست حاکی از آن است که گردشگری ایران در این حوزه‌ها ضعف اساسی دارد و بهتر است متولیان گردشگری برای اثربخشی بیشتر، این چهار حوزه را به‌طور همزمان بهبود بخشند یا اقدامات ترمیمی را با در نظر گرفتن ترتیب ذکر شده و با فاصله زمانی اندکی اجرا کنند. به هر روی طبق دیدگاه فعالان گردشگری، بازبینی خط‌مشی‌ها، قوانین و مقررات مرتبط با گردشگری بسیار ضروری است.

همچنین بیش از نیمی از فعالان حاضر در این نظرسنجی، روسیه و اروپا را بازار مطلوبی برای گردشگری ایران می‌دانند. در همین حال، خاورمیانه و کشورهای همجوار با اختلاف قابل توجهی در رده دوم قرار گرفته‌ و شرق آسیا رده سوم را به خود اختصاص داده است. دلیل آنکه اروپا از مطلوبیت بالاتری برای جذب گردشگر برخوردار است، نوع محصولی است که ایران به‌عنوان یک مقصد گردشگری به گردشگران بین‌المللی ارائه می‌دهد؛ یعنی گردشگری فرهنگی. بنابراین انجام اقدامات بازاریابی برای جذب هر چه بیشتر گردشگران اروپایی ضروری به نظر می‌رسد. طبق نظرات تکمیلی نظرسنجی، شاید بتوان گفت گردشگران اروپایی از نظر درآمدزایی و گردشگران خاورمیانه و کشورهای همجوار از نظر تعداد مطلوبیت دارند. از سوی دیگر به‌رغم روند رو به رشد گردشگری ورودی شرق آسیا، ایران هنوز آمادگی پذیرایی از گردشگران شرقی را به لحاظ ارائه خدماتی همچون راهنمای همزبان و خوراک ندارد؛ امری که در حال حاضر بیشتر به محل کار و کسب درآمد این افراد تبدیل شده است، تا یک مقصد گردشگری برای آنان.

از منظر فعالان مورد پرسش قرارگرفته، ثبات سیاسی و بهبود روابط خارجی از بیشترین اهمیت در توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی گردشگری برخوردار است. دومین عامل مهم در این حوزه نیز تسهیل امور قانونی و کاهش موانع اداری و سومین عامل، اعطای تسهیلات پولی، مالی و بانکی عنوان می‌شود. یافته‌های فوق نشان می‌دهند سرمایه‌گذاران بخش خصوصی بیش از حمایت‌های مالی، در وهله نخست نیازمند حصول اطمینان از ثبات سیاسی و بهبود روابط بین‌المللی و تسهیل امور قانونی و کاهش موانع اداری هستند. از سوی دیگر، طبق این نظرسنجی و نظرات تکمیلی آن، انسجام از درون، عزم ملی، داشتن برنامه‌های منسجم و دقیق، تلاش و همکاری جمعی مسوولان دولتی، فعالان بخش خصوصی و غیرانتفاعی بسیار قو‌ی‌تر از تحریم‌ها و تهدیدهای کشورهای خارجی و جریانات منفی رسانه‌ای علیه ایران بر گردشگری کشور اثر می‌گذارد. به گفته مقامات گروه مدیریت ایده‌های گردشگری، این گروه درصدد است این پیمایش را در سال‌های آتی نیز به‌طور مستمر انجام دهد. به این ترتیب گزارش‌های سالانه با نگاه به «مسائل کلیدی بخش خصوصی و دولتی گردشگری»، ‌«روند یکسال آتی» و «مقایسه دیدگاه‌ها با سال گذشته» تهیه خواهند شد تا در دسترس مسوولان و فعالان گردشگری کشور قرار گیرد.