از «الف» تا «ی» طرح آماک
صنعت نفت ایران همواره به عنوان یکی از مقصران اصلی آلایندگی در استان‌های جنوبی مانند خوزستان قلمداد می‌شود. سوختن گازهای فلر در مشعل‌های میدانهای نفتی نماد این موضوع است.
سازمان‌های بین‌المللی همواره نسبت به این موضوع به ایران تذکر داده‌اند. طرح جمع‌آوری گازهای همراه میدانهای آب‌تیمور، منصوری، مارون، اهواز و کوپال موسوم به «آماک» یکی از طرح‌هایی است که پیش از انقلاب و با فشار سازمان ملل آغاز شد. قرار است با اجرای کامل این طرح، از سوزانده شدن 82میلیون مترمکعب گاز ترش همراه نفت لایه بنگستان مخازن نفت میدانهای یاد شده جلوگیری شود و به این ترتیب شاهد کاهش روزانه 18هزار تن مواد آلاینده در منطقه باشیم. این طرح با گذشت قریب به 40سال هنوز به صورت کامل به سرانجام نرسیده است. در نهایت نیز با وجود اینکه قرار بود فاز 2 آماک با حضور حسن روحانی رییس‌جمهوری به بهره‌برداری برسد؛ این اتفاق رخ نداد تا رییس‌جمهوری در روز پنج‌شنبه فقط به «بازدید» از طرح بپردازد. این روزنامه در گزارش امروز خود به بررسی زوایای مختلف این طرح و حواشی از جمله اختلافات پیمانکار و کارفرما و مشکلات تحریم که بر سر راه اجرای این طرح وجود داشته و دارد، پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، جمع‌آوری گازهای همراه لایه بنگستان پروژه‌یی است که نقطه آغاز آن به پیش از پیروزی انقلاب و اوایل دهه50 باز می‌گردد. جایی که با فشار سازمان ملل دولت وقت پروژه‌یی برای جمع‌آوری و پالایش گازهای همراهی که در نقاط مختلف خوزستان می‌سوختند تعریف می‌کند تا مواد زاید این گازها نظیر گوگرد و کربن دی اکسید دفع شود.
اجرای این پروژه با توجه به تحولات سیاسی دهه 50 و متعاقب آن جنگ تحمیلی متوقف می‌ماند تا اینکه در اواخر دهه 70 پرونده پروژه آماک مجددا باز می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که عمر پروژه جمع‌آوری گازهای همراه استان خوزستان قریب به 40سال است و در صورتی که در طول این 4دهه توجه بیشتری به این طرح می‌شد، بدون شک وضعیت محیط‌زیستی این استان مساعدتر از آن چیزی بود که امروز شاهد آن هستیم.
پس از انقلاب نیز 22سال زمان نیاز بود تا توجه مدیران کشور به این طرح جلب شود و از سال 1379 اجرای آن را آغاز کنند. از آن زمان تا به امروز نیز مصوبات و تذکرات مختلفی در راستای اجرای این طرح در دولت‌های مختلف به چشم می‌خورد که همگی حاکی از روند کند پیشرفت پروژه آماک است. به عنوان نمونه می‌توان به نامه‌یی که فرهاد رهبر، رییس سازمان مدیریت‌وبرنامه‌ریزی کشور در سال 1385 به وزارت نفت ارسال کرده بود، اشاره کرد. براساس این نامه شورای اقتصاد در جلسه مورخ 3 تیر 1385 با درخواست وزارت نفت در رابطه با افزایش هزینه‌های سرمایه‌یی ناشی از طولانی‌شدن مدت قرارداد و خسارت ناشی از تاخیر در شروع بازپرداخت پیمانکار از محل منابع داخلی شرکت ملی نفت موافقت می‌کند. خسارتی که در آن زمان معادل 50میلیون‌دلار اعلام شده بود که با توجه به نرخ ارز آن سال‌ها معادل 44میلیارد و 750میلیون تومان تومان می‌شد.
بهره‌برداری از آماک به سفر روحانی نرسید
بیش از 10سال از این نامه می‌گذرد و پروژه آماک هنوز نیز به بهره‌برداری کامل نرسیده است و در اجرای فاز دوم آنکه فاز زیست‌محیطی این پروژه به حساب می‌آید هنوز اختلاف‌نظرها و حواشی مشاهده می‌شود.
این فاز شامل احداث 96کیلومتر خط‌لوله 12 اینچی انتقال گاز اسیدی و ایستگاه تقویت فشار و نمک‌زدایی است که در پیچ اختلاف پیمانکار و مجری طرح گرفتار شده است. غلام‌رضا شریعتی، استاندار خوزستان در بازدید خود از این طرح در بهمن‌ماه سال جاری به اختلاف بین کارفرما و پیمانکار اشاره کرد. شریعتی در نشست مشترک کاهش آلودگی و کارگروه ستاد استانی مقابله با ریزگردها اظهار کرد: «طرح جمع‌آوری گازهای همراه (آماک) از دوره ریاست‌جمهوری هشتم مطرح شد. در سال 87 قسمت گاز ترش این طرح به بهره‌برداری رسید و قسمت مربوط به گازهای اسیدی به علت اختلاف بین کارفرما و پیمانکار طرح متوقف شد.»
براساس اظهارات استاندار خوزستان در حال حاضر روزانه 200میلیون فوت‌مکعب گاز ترش در واحد شیرین‌سازی، گوگردزدایی می‌شود. این در حالی است که حجم گاز مربوط به واحد اسیدزدایی که محل اختلاف است تنها 18میلیون فوت‌مکعب است. وی اظهار کرده بود که گرچه حجم تولید گاز ترش نسبت به گاز اسیدی بیشتر است، اما گاز اسیدی به خاطر خطراتی که دارد از اهمیت بیشتری برخوردار است.
به گفته این مقام مسوول، راه‌اندازی این بخش از طرح آماک سبب خواهد شد تا 18میلیون فوت‌مکعب گاز اسیدی که پیش از این در هوا می‌سوخت و 800تن اسید را وارد اتمسفر خوزستان می‌کرد، جمع‌آوری شده و به عنوان خوراک تحویل پتروشیمی رازی شود.
بررسی صحبت‌های شریعتی در آن تاریخ نشان از امیدواری مسوولان دولتی برای به اتمام رسیدن این طرح پیش از سفر رییس‌جمهوری به خوزستان دارد، اما در نهایت به نظر می‌رسد همین اختلافات کارفرما و پیمانکار سبب شد تا رییس‌جمهور در سفر به خوزستان به جای بریدن روبان افتتاح طرح آماک، تنها به بازدید از آخرین مراحل پیشرفت پروژه اکتفا کند.
اختلافات در فاز زیست‌محیطی پروژه
همانطور که در بالا نیز اشاره شد، هدف از اجرای پروژه آماک جمع‌آوری و پالایش گازهای همراه لایه بنگستان با هدف جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست و پیروزی از سیاست No Flaring است. براساس گزارش منتشر شده در پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت ملی نفت، با توجه به وجود گاز هیدروژن سولفور گازهای همراه لایه بنگستان قابل استفاده نیستند و در مشعل‌های واحدهای بهره‌برداری می‌سوزند.
هدف از اجرای طرح آماک این است که در کنار هر یک از ایستگاه‌های بهره‌برداری، یک ایستگاه تقویت فشار برای گازهای همراه نیز احداث شود تا بدین‌ترتیب گازهای همراه پس از جمع‌آوری از طریق خطوط لوله متعدد به پالایشگاه شیرین‌سازی منتقل شوند و پس از جدا کردن گاز H2S، گاز شیرین تولید شود. این گاز شیرین غنی تولید شده به کارخانه‌های گاز و گاز مایع 700 و 800 منتقل می‌شوند تا در آنجا تبدیل به مایعات گازی یا Row NGL شوند. مایعات گازی که قرار است به عنوان خوراک تحویل پتروشیمی بندرامام و به عنوان گاز سبک برای مصارف صنعتی و خانگی تحویل شرکت ملی گاز شود.
همانطور که در واکاوی صحبت‌های استاندار خوزستان نیز اشاره شد این طرح در 2 فاز انجام می‌گیرد. فاز اول مربوط به تولید گاز شیرین جهت ارسال به واحدهای NGL700-800 است که به آن اشاره شد. در بخش دوم عملیات فشارزدایی، خشک کردن و انتقال گازی حاوی هیدروژن سولفید جدا شده در پالایشگاه و کربن‌دی‌اکسید به پتروشیمی رازی جهت تولید گوگرد در دستور کار قرار دارد. گزارش‌هایی در این زمینه وجود دارد که با وجود احداث خط لوله 90کیلومتری انتقال گاز اسیدی به پتروشیمی رازی، این شرکت اعلام کرده است این حجم گاز با ظرفیت پتروشیمی سازگار نیست و امکان تحویل و بازیابی آن برای این واحد صنعتی وجود ندارد.
لذا پسماند گازهای منتقل شده به واحدهای NGL که ترکیبی از هیدروژن‌سولفید و کربن‌دی‌اکسید است که قرار بود گوگرد آن در پتروشیمی رازی بازیابی شود، کماکان در حال سوختن است. فرآیندی که منجر به تولید عمده سولفور دی‌اکسید شده که ترکیب این ماده شیمیایی با بخار آب و رطوبت هوا سبب تولید اسید و بارش باران‌های اسیدی در استان خوزستان می‌شود.
هرچند علی‌اکبر احمدی‌دشتی، مدیرعامل پتروشیمی رازی این موضوع را رد و اعلام کرد، این مجتمع پتروشیمی آمادگی دارد تا به محض دریافت گاز شامل هیدروژن‌سولفید اقدام به تولید گوگرد کند. وی اعلام کرد که خط‌لوله مربوط به انتقال گاز تا پتروشیمی رازی کشیده شده است و پروژه در مراحل آخر خود قرار دارد. احمدی‌دشتی در پاسخ اعلام کرد که حجم گاز دریافتی و به‌تبع آن گوگرد تولیدی در این مجتمع مشخص نیست و هرقدر گاز در پالایشگاه‌های شیرین‌سازی تصفیه شود و هیدروژن‌سولفید جدا شود، قرار است تا برای مجتمع رازی ارسال شود.
فروش گازهای همراه
طرح آماک مربوط به میدان‌هایی است که در محدوده میدانهای شرکت مناطق نفتخیز جنوب قرار می‌گیرد. یکی از اهداف طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه ازجمله طرح آماک، استفاده از آن در تولید برق و صنعت پتروشیمی است. از این‌رو در مردادماه سال جاری و برای نخستین‌بار قراردادی میان مناطق نفتخیز جنوب و بخش خصوصی برای فروش 42میلیون فوت‌مکعب گاز همراه امضا شد. در این مراسم که بیژن عالی‌پور مدیرعامل NISOC، معصومه ابتکار رییس سازمان محیط‌زیست و مرضیه شاهدایی مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی حضور داشتند، مقرر شد گازهای همراه از واحدهای بهره‌برداری مارون3 و مارون6، منصوری و کرنج‌پارسی جمع‌آوری شده و به شرکت‌های هیربدنیرو و تامکار فروخته شوند. 2میدان مارون و منصوری جزو میادینی به حساب می‌آیند که در طرح آماک حضور دارند. این قرارداد بخشی از مزایده مربوط به فروش گازهای همراه 34واحد بهره‌برداری شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب با حجم 227میلیون فوت‌مکعب در روز است.
تاثیر تحریم‌ها بر آماک
علاوه بر اختلافات مدیریتی و فنی که باعث فرسایشی شدن این پروژه مهم زیست‌محیطی شده بود در سال‌های اخیر تحریم‌های بین‌المللی نیز مزید بر علت شده بود تا پیشرفت این طرح با کندی همراه شود. هرچند به نظر می‌رسد با اجرای توافق هسته‌یی دست‌اندازهایی از جنس تحریم در مسیر تکمیل آماک دیگر وجود نخواهند داشت. علی کاردر، معاون وزیر و مدیرعامل شرکت ملی نفت در نشست خبری خود در بهمن‌ماه به این موضوع اشاره کرد و گفت: «متاسفانه در دوران تحریم به دلیل ممنوعیت حضور برخی شرکت‌ها در پروژه‌های نفتی ایران، زمینه اجرایی شدن این طرح فراهم نشده بود. اما در دوران پسابرجام با مذاکرات مثبتی که صورت گرفت موفق شدیم این طرح مهم در حوزه زیست‌محیطی را به مرحله اجرا درآوریم». لازم به ذکر است که کارفرمای طرح آماک شرکت ملی نفت ایران، مجری طرح شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) و پیمانکار آن کنسرسیومی متشکل از شرکت بین‌المللی مهندسی ایران ایریتک و ایراسکو (زیرمجموعه ایریتک) است.
