خنثی‌سازی اثر سوداگران ارزی
نوسانات نرخ ارز و آثار آن بر شاخص‌های اقتصادی همواره مورد مناقشه کارشناسان بوده است. در حالی که نوسانات نرخ ارز می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم آثار خود را بر اقتصاد ایران برجای بگذارد، بازشناسی عوامل موثر در این معادله کمی دشوار به نظر میرسد.
در این بین، ارزش پول ملی و آثار آن بر تکانه‌های ارزی شاید مهم‌ترین عوامل در تحلیل رفتار نرخ ارز باشد. افزایش نرخ برابری دلار و ریال در حالی که می‌تواند قدرت رقابت صادرکنندگان را در بازارهای جهانی افزایش دهد، اما در طرف مقابل با هزینه‌بر شدن واردات، کالاها و نهاده‌های تولید وابسته به واردات را تحت تاثیر قرار می‌دهد و از این منظر روی تورم اثرگذار می‌شود. این موضوع همواره کشاکش میان صادرکنندگان و واردکنندگان را در تحمیل فشار بر دولت برای تعدیل ارزش پول ملی به همراه داشته است. اما این موضوع تنها عاملی نیست که در تحلیل رفتار نرخ ارز در ایران باید مد نظر قرار گیرد. وجود سوداگران در بازار ارز هم یکی از مهم‌ترین عواملی است که باید در تحلیل قیمتی ارز مورد بررسی قرار گیرد اما در عین حال، سوداگران در الگوی رفتاری خاصی نمی‌گنجند و بر همین اساس، انتظارات سوداگران بدون‌الگو در بازار ارز می‌تواند تبعاتی را به همراه بیاورد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، در همین رابطه، پژوهشی با عنوان «آیا نقصان‌های بازار می‌توانند رفتار نرخ‌های ارز را توضیح دهند؟» که به قلم سید فخرالدین فخرحسینی در شماره پانزدهم فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان منتشر شده، به بررسی اثر 3عامل بر رفتار نرخ ارز پرداخته است؛ قیمت‌گذاری پول ملی، عدم تجانس توزیع‌کننده کالاها و سوداگران بدون الگو در بازار ارز. بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، ترکیب قیمت‌گذاری پول ملی و انتظارات سوداگران بدون الگو به عنوان نقصان بازار ممکن است تغییرات زیادی در نرخ ارز ایجاد کنند. اما یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد عدم تجانس در توزیع کالاها و وجود توزیع‌کنندگان ناهمگون در اقتصاد موجب تغییرات چشمگیر در نوسان نرخ ارز و سایر متغیرها مانند سطح عمومی قیمت‌ها، مصرف و نرخ بهره واقعی نمی‌شود. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد بین نوسانات نرخ ارز و متغیرهای کلان اقتصادی رابطه وجود دارد و «معمای منفعل بودن نرخ ارز» برای اقتصاد ایران برقرار نیست.
اثر شوک پولی بر تکانه ارزی
اثر شوک پولی در مدل قیمت‌گذاری پول ملی از عواملی است که در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته و یافته‌ها نشان داده است که یک شوک پولی در مدل قیمت‌گذاری پول ملی، همزمان مصرف داخلی را افزایش و ارزش پول ملی را کاهش موقتی می‌دهد. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد با فرض افزایش ترجیحات تقاضای پول، نرخ ارز به تکانه عرضه پول واکنش مثبت نشان خواهد داد.
پژوهشگر این مطالعه سعی کرده به این سوال پاسخ دهد که «آیا نقصان‌های بازار می‌توانند نوسانات نرخ ارز را توضیح دهند؟» مطالعات تجربی او از فهم رفتار کوتاه‌مدت نرخ ارز نشان می‌دهد که اثر تکانه عرضه پول موجب خواهد شد که متغیر نرخ ارز اسمی واکنش مثبت از خود نشان دهد و در نتیجه ارزش پول ملی کاهش یابد. این کاهش منجر به افزایش سریع در قیمت‌های وارداتی می‌شود و مخارج بنگاه‌های داخلی و خارجی به سمت کالاهای داخلی تغییر خواهد کرد. کاهش در نرخ بهره واقعی به‌دلیل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و ثابت‌بودن نرخ بهره اسمی، انگیزه پس‌انداز در بنگاه‌ها کاهش خواهد یافت و به‌دنبال آن خانوار مصرف خود را افزایش می‌دهد. به‌عبارت دیگر وجود چسبندگی قیمت‌ها موجب تغییرات در نرخ ارز اسمی و واقعی خواهد شد، از این‌رو همبستگی نزدیکی بین دو متغیر وجود دارد. به‌عبارت دیگر در مدل فرضی این پژوهش، اقتصاد کلان باز و با مدل قیمت‌گذاری پول ملی می‌تواند نوساناتی در نرخ ارز ایجاد کند.
در این میان، دستکاری‌های مکرر ارزش پول ملی به واسطه آثاری که بر شاخص‌های کلان اقتصادی بر جای می‌گذارد از مطلوبیت برخوردار نیست و می‌تواند به واسطه حاشیه سودی که برای صادرات تعریف می‌کند یا تعیین هزینه‌های جدید واردات کالاهای مصرفی و نهاده‌های تولید بر اقتصاد کلان موثر واقع شود. این موضوع امروزه در اقتصادهای برتر دنیا هم به دید خوبی به آن نگریسته نمی‌شود و می‌تواند معادلات تجارت در بازارهای جهانی را بر هم بزند، برای اقتصادی همچون اقتصاد ایران با تغییر در الگوی مصرف در داخل کشور هم بر اقتصاد موثر واقع خواهد شد. بنابراین، شناسایی ترکیب قیمت‌گذاری پول ملی به عنوان یک نقصان در بازار و تشخیص اثر آن روی رفتار نرخ ارز می‌تواند ما را به سمت راهکار مشخص‌تری برای از بین بردن رفتارهای نامتعارف نرخ ارز هدایت کند.
تحلیل رفتار ارز با وجود سوداگران
در این تحقیق یک‌رهیافت جدید برای توضیح نوسانات نرخ ارز، ورود سوداگران بدون الگو در چارچوب یک اقتصاد کلان معرفی شده است. دلیل استفاده از این مدل، درک بهتر رفتار نرخ ارز و رابطه آن با متغیرهای کلان اقتصادی است. در این مدل تغییر در انتظارات سوداگران بدون الگو موجب خواهد شد، تغییرات نرخ ارز اسمی و واقعی بیشتر شود. همچنین این امر موجب افزایش قیمت داخلی کالاها شده که کاهش مصرف داخلی را به‌دنبال دارد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد، هنگامی که این سوداگران از نظر تعداد افزایش یابند، تغییرپذیری نرخ ارز بیشتر می‌شود. به‌عبارت دیگر نوسانات نرخ‌های ارز اسمی و واقعی به‌دلیل رفتارهای سوداگران بدون الگو در بازار ارز می‌تواند، افزایش یابد.
افزایش هزینه ورودی به بازار
بر این اساس، با افزایش دادن هزینه ورودی برای سوداگران بدون الگو به بازار ارز خارجی، نوسانات نرخ ارز کاهش پیدا می‌کند. یکی از این هزینه‌ها «مالیات توبین» است که در سال 1978 میلادی توسط توبین مطرح شد و به وسیله اچینگرین بسط داده شد. بر این اساس می‌توان گفت که افزایش مالیات توبین، هزینه تبدیل ارزهای مختلف به یکدیگر را افزایش می‌دهد. بنابراین از آنجا که نرخ مالیات پیشنهاد شده توسط توبین بسیار کوچک است، این مالیات تنها سوداگرهای کوتاه‌مدت که در آن حاشیه سود بسیار کوچک است را به‌طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌دهد، بنابراین نوسانات نرخ ارز کاهش پیدا می‌کند. البته این پژوهش یادآوری می‌کند که اثر این مالیات بستگی به ساختار بازار ارز و واکنش سایر هزینه‌های تجاری به مالیات توبین دارد. در عین حال، وضع این مالیات می‌توان برای دولت درآمد مالیاتی ایجاد کند.
رهنمودهایی برای مهار نوسان ارزی
بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، در تحلیل رفتار نرخ ارز با بررسی نقصان‌های بازار می‌توان به برداشت‌های دقیق‌تری دست یافت. بر این اساس، با پذیرفتن نقصان‌های بازار کالا و دارایی، نه تنها رفتار کوتاه‌مدت نرخ ارز تغییر می‌کند بلکه تغییرات غیرمتعارفی هم در این متغیر ایجاد خواهد شد. در عین حال، با پذیرش آثار دو متغیر ترکیب قیمت‌گذاری پول ملی و وجود سوداگران بدون الگو در بازار ارز ایران، می‌توان گفت بین نوسانات نرخ ارز و متغیرهای کلان اقتصادی رابطه وجود دارد و «معمای منفعل بودن نرخ ارز» برای اقتصاد ایران صادق نیست.
این پژوهش در پایان چند رهنمود و پیشنهاد سیاستی نیز ارائه کرده است. یکی از این پیشنهادها افزایش هزینه ورودی برای سوداگران بدون الگو به بازار ارز خارجی است. رهنمود بعدی که در این مطالعه عنوان شده است، وضع «مالیات توبین» است که افزایش آن، هزینه تبدیل ارزهای مختلف به یکدیگر را افزایش می‌دهد. اما نکته مهم دیگر در عین پذیرش آثار نقصان‌های بازار بر نوسانات نرخ ارز و همچنین شاخص‌های اقتصادی کلان، بررسی ارزهای تاثیرگذارتر در اقتصاد ایران و رفتارشناسی این ارزها در بازار است. بر این اساس، می‌توان با شناسایی الگوهای رفتاری ارزهای مختلف، آثار نوسانات ارزهای مهم بر اقتصاد را هم تحت مدیریت خود درآورد. به‌طور قطع با پذیرش آثار دوسویه بازار و نرخ ارز، ساده‌تر می‌توان آثار منفی بر اقتصاد را تحت مدیریت درآورد.
