درجست‌وجوی شریکی برای تمام فصول
یا به مهمانی می‌رود یا میزبان است؛ رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه روزهای پررفت و آمدی را در حوزه سیاست خارجی می‌گذراند.
به گزارش اقتصادآنلاین ، اعتماد نوشت : زنجیره‌ای از رفت و آمدها میان آنکارا و دیگر کشورها به راه افتاده است. ماه گذشته میلادی بود که وی سفری چهار‌روزه به چندکشور حوزه آفریقای جنوبی و منطقه شرقی داشت. پس از آن به آنکارا که بازگشت میزبان خانم ترزا می، نخست وزیر بریتانیا بود. ترزا می‌با سفر به ترکیه به نخستین مقام عالیرتبه اروپایی بدل شد که پس از کودتای نافرجام ترکیه در جولای ٢٠١٦ به این کشور سفر کرد. پس از آن نیز آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان راهی آنکارا شد و با رییس‌جمهور کشور میزبان دیدار و رایزنی‌های گسترده‌ای داشت.
در همین چندروز پرخبر برای ترکیه، ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه موافقت خود را با توافق گازی میان مسکو و آنکارا برای انتقال انرژی از روسیه به اروپا از کانال خاک ترکیه اعلام کرد. همزمان وزیر توریسم و فرهنگ ترکیه نیز به اسراییل سفر کرد که این سفر نخستین سفر یک مقام عالیرتبه در کابینه اردوغان به اسراییل پس از عادی‌سازی رابطه آنکارا و تل آویو بود. پس از آن تماس تلفنی رییس‌جمهور امریکا با رجب طیب اردوغان صورت گرفت و فردای این تماس تلفنی رییس سازمان سیا، مایک پمپئو به عنوان نخستین مقام امریکایی دولت جدید راهی ترکیه شد. روز گذشته نیز رییس‌جمهور ترکیه در حالی که اصلاحات داخلی به نفع قبضه قدرت در دستان خود را پیش می‌برد راهی سه کشور بحرین، عربستان سعودی و قطر شد. سفری که به تور خلیج فارس رییس‌جمهور ترکیه شهرت یافته است. آنکارا از سیاست‌های دولت باراک اوباما، رییس‌جمهور سابق امریکا در قبال مسائل مدنظر آنکارا در منطقه مانند سوریه به ستوه آمده بود و اکنون به فرصت‌های جدیدی فکر می‌کند که می‌تواند در سایه دولت دونالد ترامپ به آنها دست پیدا کند. پمپئو پس از ترکیه راهی عربستان سعودی شد و به نظر می‌رسد که اردوغان در تور فعلی خود به سه کشور حوزه خلیج فارس به دنبال تبادل نظر با آنها درباره فرصت‌ها و چالش‌های همکاری با دولت نوپای ترامپ خواهد بود.
تعمیق رابطه سیاسی، بهبود رابطه اقتصادی
رابطه سیاسی، مراوده‌های اقتصادی و پرونده‌های مشترک منطقه‌ای در زمره سوژه‌هایی هستند که اردوغان در منامه، ریاض و دوحه درباره آنها گفت‌وگو خواهد کرد. کشورهای قطر و عربستان در شرایطی در این تور قرار گرفته‌اند که آنکارا، ریاض و دوحه در شش سال گذشته در قبال پرونده سوریه مواضع کم و بیش یکسانی را اتخاذ کرده‌اند و ترکیه در حال حاضر یکی از سه ضلع مثلث با همراهی ایران و روسیه است که تلاش می‌کنند پرونده سوریه را از کانال‌های مذاکراتی در آستانه به ژنو برسانند و البته تمام این اتفاق‌ها باید در سایه سر سلامت آتش‌بس رخ بدهد. یک رسانه روسی درباره سوژه‌های روی میز مذاکره در این تور منطقه‌ای اردوغان می‌نویسد: جلب حمایت از موضع آنکارا در سوریه، توضیح تحولات در حوزه سیاست داخلی پس از کودتای نافرجام، جلب حمایت‌های اقتصادی کشورهای خلیج فارس و تعریف راهکارهایی جدید برای رونق بخشیدن دوباره به اقتصاد ترکیه در زمره محورهای رایزنی‌های ترک‌ها با رهبران بحرین، عربستان و قطر است.
ترکیه در حال بازتعریف رابطه خود با کشورهای شورای همکاری به عنوان رابطه‌ای راهبردی و استراتژیک است. ایران یکی دیگر از سوژه‌هایی است که بی‌شک در رایزنی‌های پشت پرده اردوغان با رهبران بحرین، قطر و عربستان سعودی جای محفوظی دارد. منامه و تهران از زمان سرکوب اکثریت شیعه در این کشور در جریان خیزش‌های مردمی سال ٢٠١١ رابطه پرتلاطمی با هم دارند و عربستان نیز از بیش از یک سال پیش رابطه دیپلماتیک خود با تهران را قطع کرده است. اخیرا وزیر امور خارجه کویت با سفر به تهران نامه‌ای را از امیر کویت به دست حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران رسانده است که گفته می‌شود در آن به گفت‌وگوهای تهران و شورای همکاری خلیج فارس اشاره شده بود. ترکیه با ایران در رایزنی‌ها درباره سوریه همراه است و سیاست مبهمی را در قبال رابطه همزمان با تهران و ریاض در پیش گرفته است. همزمان با سفر اردوغان به ریاض، خبرگزاری آناتولی گفت‌وگویی با سفیر تازه نفس عربستان در آنکارا داشت.
ولید عبدالکریم الخرجی در این گفت‌وگو تاکید می‌کند که عربستان و ترکیه دو بازیگر موثر منطقه‌ای با وزن قابل توجه هستند که به دنبال توسعه رابطه دوجانبه در تمام حوزه‌ها هستند. وی در این باره می‌گوید: رهبران سعودی و ترکیه برای مهارکردن تنش‌ها در منطقه خاورمیانه با یکدیگر همکاری می‌کنند. آنکارا و ریاض درباره مسائل مختلف منطقه‌ای به خصوص جنگ در سوریه و ناآرامی‌ها در عراق دیدگاه‌های مشابهی دارند. با توجه به اینکه یکی از جنبه‌های مهم سفر اردوغان به ریاض اقتصادی است، سفیر عربستان در آنکارا در این باره می‌گوید: سطح رابطه تجاری میان دو طرف به ٥ میلیارد دلار رسیده است و تعداد توریست‌های سعودی که به ترکیه سفر می‌کنند رشد فاحشی یافته و به ٢٥٠ هزارنفر در سال رسیده است. رابطه تجاری و اقتصادی میان دو طرف از زمان امضای توافقنامه همکاری‌های مشترک در سال ١٩٧٣ هر سال سیر صعودی خود را طی کرده است. سفیر عربستان در آنکارا که به تازگی به این عنوان منصوب شده است همچنین می‌گوید که سفر ملک سلمان پادشاه سعودی به ترکیه فصل جدیدی در رابطه دو کشور گشوده است.
سال گذشته میلادی بود که آنکارا و ریاض چهارتوافقنامه در حوزه‌های فرهنگی و همچنین همکاری‌های رسانه‌ای با هم امضا کردند. سفر محمد بن نایف، ولیعهد سعودی به آنکارا در سال ٢٠١٦ نیز از اهمیت فوق‌العاده‌ای در توسعه و تعمیق رابطه دوجانبه برخوردار بود. یک هفته قبل از راهی شدن اردوغان به ریاض، نخستین شورای همکاری میان دو کشور در آنکارا و با حضور عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان شکل گرفته بود. در قالب جلسات این کمیسیون دو طرف قرار است با هم درباره راه‌های توسعه رابطه دوجانبه چه از حیث اقتصادی چه امنیتی و چه سیاسی رایزنی کنند. سفیر عربستان در آنکارا در این باره می‌گوید: این شورا بر توسعه رابطه تجاری ایران و ترکیه متمرکز شده است و مساله تازه در این رابطه تمایل دو طرف به توسعه رابطه در حوزه انرژی است.
سعودی از حیث انرژی جایگاه و ظرفیت ویژه‌ای دارد و همزمان ترکیه نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک می‌تواند واسطه خوبی برای استفاده بهینه از این ظرفیت سعودی باشد. همکاری‌های نظامی نیز اخیرا پای خود را به رابطه دوجانبه ترکیه و عربستان بازکرده است. این دو کشور در سال ٢٠١٦ میلادی چهارمانور مشترک نظامی برگزار کردند. سفیر عربستان در آنکارا با توجه به سفر اخیر وزیر دفاع ترکیه به ریاض می‌گوید: ترکیه و عربستان تلاش می‌کنند برحجم همکاری‌های نظامی و دفاعی بیفزایند. این دیدارها نشان می‌دهد که دو کشور تمایل زیادی به همکاری در حوزه‌های امنیتی و برقراری ثبات در منطقه دارند.
یکی از مسائلی که به نظر می‌رسد در جریان سفر اردوغان به سه کشور حوزه خلیج فارس مطرح شود مساله وضعیت تجارت آزاد میان ترکیه و کشورهای شورای همکاری است. نسخه‌ای که ترکیه اعتقاد دارد می‌تواند به توسعه منطقه‌ای منتهی شود و همچنین بابی را برای سرمایه‌گذاری‌های عربی در ترکیه باز کند. سرمایه‌گذاری‌های کشورهای شورای همکاری در ترکیه که می‌تواند خرید مستقلات در این کشور را هم شامل شود می‌تواند تاثیر بسزایی برای وضعیت اقتصادی ترکیه بگذارد. درحال حاضر ترکیه به پول‌هایی که قابل واریز به بازاراین کشور از سوی کشورهای حاشیه خلیج فارس است به عنوان جایگزینی برای سرمایه‌گذاری‌های غرب نگاه می‌کند.
ریاض و آنکارا در تقلای رابطه استراتژیک
صبح روز گذشته مولود چاووش اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه در حالی در توییتر خود خبر سفر به همراه رییس‌جمهور به بحرین، عربستان و قطر را منتشر کرد که ترکیه تلاش وسیعی را برای نزدیکی راهبردی به عربستان آغاز کرده است. در این میان مولود چاووش اوغلو بیش از سایر چهره‌های ترک به سمت عربستان سعودی گرایش پیدا کرده و حتی در جمله‌بندی‌های خود درباره رابطه آنکارا و ریاض هم تلاش می‌کند که واژه‌های سنگین و پرمعنایی را برای تعریف این رابطه به کار ببرد. چهارشنبه هفته گذشته در جریان سفر عادل الجبیر به آنکارا، چاووش اوغلو تاکید کرد که امنیت و ثبات ترکیه امنیت و ثبات شورای همکاری خلیج فارس است و برعکس این معادله نیز دررابطه آنکارا با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برقرار است.
چاووش اوغلو حتی در بخش‌هایی از این کنفرانس خبری ادعا کرد که آنکارا و ریاض در پرونده‌های مهم منطقه‌ای مانند سوریه، ایران، یمن و مبارزه با تروریسم نگاه نزدیک به هم دارند. در حالی که عربستان سعودی مدتی است نقش واضح و مبرهنی در مساله سوریه ایفا نمی‌کند اما ترکیه هم در حوزه برقراری آتش‌بس و هم در مساله مذاکرات آستانه نقش ضامن شبه نظامیان مخالف بشار اسد را بازی می‌کند. چاووش اوغلو اخیرا تاکید کرده است که ریاض و آنکارا می‌توانند با همکاری با گروه‌های مخالف میانه رو در سوریه سایر مناطق در سیطره داعش را آزاد کنند.
ترکیه نیازمند حمایت عربستان در سوریه
به نظر می‌رسد که سوریه یکی از اصلی‌ترین سوژه‌های روی میز مذاکرات اردوغان با مقام‌های سعودی به خصوص ملک سلمان باشد. شبه نظامیان مخالف اسد به همراه ترکیه در حال تلاش برای آزادسازی شهر الباب در شمال شرقی حلب از دستان داعش هستند و این در حالی است که ارتش سوریه نیز از جنوب عملیات‌های خود علیه داعش در این منطقه را پیش می‌برد. از سوی دیگر آتش‌بس نیز هرچند پرفراز و فرود در سوریه برقرار است و مذاکرات آستانه نیز در دو سطح متفاوت اما در دو نوبت تا به امروز با محوریت مساله سوریه برگزار شده است. ترکیه یک عضو اصلی در این رایزنی‌هاست و به همین دلیل به اعلام حمایت متحدان سیاست‌های خود در سوریه یعنی عربستان و قطر از سیاست‌های اخیرش نیاز مبرم دارد. نگاه سعودی و قطر درباره تحولات اخیر پرونده سوریه از اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ترکیه برخوردار است چرا که عربستان بر بخش‌هایی از جریان معارضه تسلط دارد. هرچند که عربستان از گعده کشورهای مذاکره‌کننده در آستانه بیرون مانده است اما جلسات معارضه در ریاض به شکل مرتب ادامه دارد و محمد علوش که سخنگویی جریان معارضه در نشست آستانه را بر عهده داشت نیز ارتباط‌های نزدیکی با ریاض داشته و دارد.
مساله دیگر این است که منافع ترکیه در منطقه خلیج فارس درچندسال اخیر تعمیق بیشتری پیدا کرده است. ترکیه هم انگیزه‌های سیاسی و هم منافع اقتصادی در پشت پرده رابطه با کشورهای عضو شورای همکاری دارد. علاوه بر مسائل سیاسی به نظر می‌رسد که مسائل اقتصادی هم سهم کمی در سیاست ورزی‌های ترکیه در منطقه خاورمیانه ندارند. شرکت‌های سعودی سرمایه‌گذاری‌های مهمی در صنعت دفاعی عربستان داشته‌اند و این در حالی است که ترکیه به دلیل مشکلات امنیتی اخیر ناشی از عملیات‌های تروریستی با مشکلات اقتصادی و کاهش در سطح حضور توریست‌ها روبه رو شده است.
قطر و ترکیه دلخوری‌های مصر را فراموش می‌کنند
تعمیق رابطه ترکیه با عربستان سعودی به معنای نزدیک شدن کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به آنکارا است و این همان ایده آلی است که دولت اردوغان در حوزه جذب سرمایه‌های خارجی به دنبال تحقق آن است. هفته گذشته بود که هیات اقتصادی و تجاری از امارات متحده عربی با مقام‌های ترکیه در آنکارا دیدار کردند. سوژه این رایزنی‌های فشرده نیز گسترش رابطه تجاری و اقتصادی میان دو کشور بود. ترکیه و امارات در حالی تلاش می‌کنند به هم نزدیک شوند که رابطه این دو کشور از زمان کودتای نظامی در مصر در سال ٢٠١٣ میلادی و کنار رفتن دولت اخوان المسلمین تیره و تار شده بود. بسیاری از تحلیلگران مسائل منطقه‌ای می‌گویند که رابطه ترکیه و عربستان سعودی در سایه دولت ملک سلمان در ترکیه گسترش شایانی پیدا کرده و دلیل آن هم دوستی قدیمی پادشاه سعودی با رییس‌جمهور ترکیه است. برخی منابع نزدیک به آنکارا می‌گویند که اردوغان و ملک سلمان عمدتا با هم تلفنی صحبت می‌کنند و دیدگاه‌های شخصی آنها در بسیاری از مسائل منطقه‌ای به هم شباهت شایانی دارد.
قطر در حالی به سومین و آخرین مقصد اردوغان در این تور خلیج فارس بدل شده است که رفت و آمدها میان دوحه و آنکارا در فاصله زمانی بسیار نزدیک به هم صورت می‌گیرد. شیخ تمیم بن احمد آل ثانی تقریبا ماهی یک بار به ترکیه رفت و آمد دارد و در این دیدارها با مقام‌های عالیرتبه ترکیه در مشورت کامل و مداوم قرار دارد. هر روز بر حجم قراردادها و توافق‌های میان ترکیه و قطر افزوده می‌شود و همین مسائل نشان می‌دهد که شراکت راهبردی میان دو کشور تاچه اندازه در حوزه‌های مختلف جدا از مسائل سیاسی رشد پیدا کرده است. قطر یکی از نخستین کشورهایی بود که در نخستین ساعات شکل‌گیری کودتای نظامی در ترکیه در جولای سال ٢٠١٦ از دولت اردوغان حمایت کرد و این در حالی بود که بسیاری از اروپایی‌های هم عضو ترکیه در ناتو ترجیح دادند با فاصله این کودتا را محکوم کنند. از سوی دیگر درحالی که واشنگتن همچنان از استرداد فتح‌الله گولن، روحانی در تبعید خودخواسته در خاک امریکا به ترکیه سرباز می‌زند، شورای همکاری خلیج فارس نخستین نهاد بین‌المللی بود که جنبش گولن را به عنوان سازمانی تروریستی شناخت. غیبت مدارس متعلق به جریان گولن در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای اردوغان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
