معیشت جنگل نشینان را نجات دهیم

 به گونه‌ای که بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری، این بخش سالانه در جهان بین 30 تا 40 درصد رشد داشته است. گر چه نام ایران در ردیف ۵ کشور برتر دنیا به لحاظ جاذبه‌های طبیعی دیده می‌شود، ولی از اکوتوریسم در ایران به عنوان حلقه مفقوده صنعت توریسم یاد می‌شود و در فهرست ۱۰۰ کشور اول جهان از نظر تعداد گردشگران اکوتوریسم، نامی از ایران به چشم نمی‌خورد. بر اساس گزارش «سازمان جهانی گردشگری» در سال 2015 ایران از نظر درآمد ناخالص ملی حاصل از توریسم، در بین 184 کشور دنیا در مقام 137 قرار گرفته است.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، تعریف «جامعه بین‌المللی اکوتوریسم» (TIES)؛ اکوتوریسم را نوعی از سفر مسئولانه به محیط طبیعی معرفی می کند که در آن از محیط‌زیست حفاظت می‌شود و نسبت به روش زندگی مردم محلی احترام گذاشته می‌شود. این نوع توریسم همراه با تفسیر فضا و آموزش هر دو طرف گردشگران و ساکنان محلی خواهد بود. این نوع توریسم حداقل تاثیر فیزیکی، رفتاری، اجتماعی و روانی بر روی محیط‌زیست طبیعی دارد و به آگاهی عمومی و احترام در مورد محیط‌زیست و فرهنگ محلی منجر می‌شود.

نابودی جنگل ها در گرو بی‌توجهی به اکوتوریسم

متاسفانه یکی از دلایل از دست رفتن جنگل های هیرکانی نیز همین بی‌توجهی به اصول علمی و قواعد صحیح اکوتوریسم در این منطقه است که منجر به تخریب جنگل‌های هیرکانی شده است. هر نوع فعالیت توسعه‌ای انسان خارج از چهارچوب و قواعد علمی منجر به تخریب محیط زیست می‌شود. در شرایطی که در بسیاری از نقاط دنیا تقاضای بازار برای توریسم با توان اکولوژیک مناطق جنگلی، انطباق داده می‌شوند اما همگان می دانند که تقاضای بیش از توان، باعث تخریب جنگل‌ها و تقاضای کمتر از توان، گویای عدم استفاده از ظرفیت‌های طبیعی خواهدشد. مصطفی پناهی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران  می گوید: «نبود رویکرد علمی به اکوتوریسم و نبود زیرساخت‌های موردنیاز برای توریسم پایدار، نتیجه‌ای جز خرابی بیشتر برای عرصه‌های طبیعی به بار نخواهد آورد». پناهی ادامه می دهد: «از نقطه نظر اقتصادی، برای پاسخ‌گویی صحیح به تقاضای رو به فزونی گردشگری و اکوتوریسم در جامعه صنعتی و شهرزده امروز، ساماندهی و مدیریت موردنیاز است. باید ارزیابی کرد که در هر منطقه، به چه میزان و با چه مشخصاتی تقاضا برای توریسم وجود دارد و چگونه می‌توان چنین تقاضایی را رفع کرد، بی آنکه موجودی و بقای عرصه‌های طبیعی، به خطر افتد». مشاور ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی پروژه مدیریت چندمنظوره جنگل‌های هیرکانی می افزاید: «متاسفانه تاکنون برای هیچ‌کدام از چنین پرسش‌های مهمی، مطالعه و بررسی حساب شده و سنجیده‌ای صورت نگرفته است».این استاد دانشگاه با تاکید بر اهمیت توریسم برای مناطق جنگلی هیرکانی می افزاید: «تاکنون توسعه توریسم در شمال کشور، علاوه بر ایجاد فواید مهمی برای اقتصاد ملی، ساختار اقتصاد محلی را نیز دگرگون ساخته است. اما برای پایدارسازی و ادامه رشد آن، باید برنامه‌ریزی صورت بگیرد. درصورت فقدان پتانسیلی به نام توریسم در مناطق ساحلی شمال که ازتوسعه زیادی در طی زمان برخودار بوده و علی‌رغم همه کاستی‌ها و پیامدهای مخربی که چنین الگویی از توسعه دربر داشته، مسلما تامین هزینه های موردنیاز برای گسترش زیربناهای اقتصادی و اجتماعی در شمال و رسیدن به سطح کنونی توسعه از سوی دولت و از محل منابع عمومی، با دشواری های زیادی مواجه می شد. البته امروز وقتی متخصصین، اشکال جدیدتری از توریسم را تجویز می‌کنند، -مثل اکوتوریسم، گردشگری نزدیک به طبیعت و یا گردشگری طبیعی - نظرات موافق و یا مخالفی مطرح می‌شود. شاید بتوان این راهکار را به داروی شفابخشی تشبیه کرد که درصورت رعایت دستورالعمل پزشک، نتایج موردانتظار را از نظر رفع عوارض سلامتی، به بار خواهد آورد. بدیهی است که بی توجهی به جزییات دستورالعمل، از نظر مقدار و نحوه استفاده داروی تجویزشده از سوی پزشک، نه تنها باعث درمان نخواهد شد، بلکه حتی ممکن است وخامت حال بیمار را به دنبال داشته باشد».

اکوتوریسم راهی برای تامین معیشت جنگل نشینی

پناهی در ارتباط با مشکل بزرگ جنگل های هیرکانی می افزاید: «مشکل بزرگ این است که هنوز برای مناطق مختلف جنگل‌های هیرکانی، مطالعه جامعی از نظر سنجش پتانسیل‌های جدید و ابعاد کمی و کیفی نیازهای موجود درمورد توسعه توریسم، انجام نشده‌است. انجام مطالعات پراکنده دراین زمینه، کافی نبوده و نیازی مبرم از نظر داشتن نگاهی یکپارچه و جامع نگر، درجامعه احساس می‌شود. دراین جامع نگری است که اکوسیستم‌های جنگلی هیرکانی، در تعامل با کوهستان‌ها، سواحل، مناطق مسکونی شهری و روستایی و غیره دیده می‌شوند و اثرات متقابل آن‌ها، قابل سنجش و اندازه گیری می‌شود. در دنیای معاصر، توریسم یکی از چندین خدمتی است که از اکوسیستم‌های طبیعی به دست می‌آید».

پناهی در پاسخ به پرسشی درمورد جایگاه اکوتوریسم و حفظ جنگل ها و همچنین استفاده از آن در بهبود معیشت ساکنان مناطق جنگلی هیرکانی می گوید: «توسعه اکوتوریسم مبتنی بر موازین فنی و اصول صحیح، زمینه رفع تعارضات بین جوامع محلی، نهادهای مدیریتی و منابع جنگلی را فراهم ساخته و هزینه‌های حفاظت از جنگل‌ها را کاهش خواهد داد. هدایت تقاضای گردشگران به سوی جذابیت‌های طبیعی و فوق‌العاده عرصه‌های جنگلی، زمینه آشنایی با فرهنگ بومی و غنی جوامع جنگل نشین را فراهم کرده و روند وابستگی به درآمدهای حاصل از تخریب جنگل را به وابستگی به درآمدهای حاصل از حفاظت جنگل تبدیل خواهد کرد. در نبود جنگل، جنگل نشینی وجود نخواهد داشت و درنبود جنگل نشین و جنگل، جذابیتی برای دیدن و پرداخت هزینه از سوی گردشگران وجود نخواهد داشت».