۲۰۱۶، سال غیرمنتظره‌های پوپولیستی
2016سال غیرمنتظره‌ها بود؛ از برگزیت گرفته تا پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده و این اواخر ترور سفیر روسیه در ترکیه در برابر دوربین‌های رسانه‌یی.
از اواسط سال جاری میلادی بود که برخی این پرسش را مطرح کردند که «آیا قرار است 2016 بدترین سالی باشد که پشت سر می‌گذاریم؟» شاید ناظرانی که ترجیح می‌دهند نیمه خالی لیوان را ببینند با اشاره به جنگ‌ها و خشونت‌های فزاینده در اقصی نقاط جهان، محکم‌تر از گذشته بر طبل ناامیدی بکوبند؛ اما اگر بخواهیم خوشبین باشیم می‌توان نشانه‌هایی برای امیدواری هم پیدا کرد. واقعیت این است که 2016 نه در یک قرن گذشته که حتی بدترین سال در نیم قرن گذشته هم نبوده است. در سال جاری میلادی دولت کلمبیا و شورشیان فارک پس از نیم قرن درگیری پیمان صلح امضا کردند و پس از نیم قرن انزوا، روابط میان کوبا و ایالات متحده امریکا به کلی دگرگون شد. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به برخی مهم‌ترین تحولات در چهار گوشه جهان.
روزهای ناآرام و پرآشوب خاورمیانه
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، خاورمیانه شبیه هیچ یک از دیگر مناطق جهان نیست. این منطقه همیشه ناآرام سال 2016 نیز روزها و ماه‌های بسیار پرتلاطمی را پشت سرگذاشت. تجاوزهای نظامی، حملات تروریستی، کودتا، سرکوب مخالفان، بن‌بست‌های سیاسی ـ اقتصادی و این اواخر هم ترور سفیر روسیه در برابر نگاه رسانه‌های خبری از مهم‌ترین تحولات خاورمیانه در سالی بود که گذشت. در اینجا نگاهی داریم به برخی مهم‌ترین تحولات کشورهای خاورمیانه در 2016.
ترکیه: سال کودتا
سال 2016 میلادی در ترکیه سال کودتا، حملات تروریستی، التهابات سیاسی حول محور گذار به نظام ریاستی و سال چالش‌های جدی در سیاست خارجی و رکود اقتصادی بود. در 2016 چهار تحول اساسی در ترکیه صورت گرفت؛ معادلات سیاسی ناشی از آخرین تحولات در مساله کردی که نظام و هم‌پیمانی‌های سیاسی آن را عمیقا تحت تاثیر قرار داد، بازتاب سیاست‌های خاورمیانه‌یی دولت آنکارا بر مولفه‌های سیاست داخلی، بحث گذار به نظام ریاستی و کودتای نافرجام 15 جولای.
به دنبال انتخابات ژوئن 2015 و شکست غیرمنتظره حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه شاهد تحولات مهمی در مساله کردی شد. پ. ک. ک با اعلام خودمختاری در برخی مناطق برای نخستین‌بار در تاریخ مبارزات مسلحانه خود علیه دولت ترکیه در جولای سال گذشته جنگ شهری را شروع کرد. آنکارا در پاسخ به این اقدام یورش همه‌جانبه‌یی را به شهرهای کردنشین شرق و جنوب شرق انجام داد. با تشدید درگیری‌ها و تلفات نیروهای دولتی، تدابیر قهرآمیز دولتی نیز تشدید شد که این امر در جبهه سیاسی نیز خود را نشان داد. مصونیت سیاسی نمایندگان مخالف به ویژه نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها (ح. د. پ) خلع و آزادی‌ها محدود شد. حزب کردی ح. د. پ از سوی دولت آنکارا به همدستی با پ‌ک‌ک متهم و رهبران این حزب به همراه هشت نفر از نمایندگان آن دستگیر و روانه زندان شدند. تقریبا تمام شهرداران منتسب به حزب ح. د. پ شهرهای کردنشین که منتخب مردم بودند، دستگیر و زندانی شدند و به جای آنها از وزارت کشور سرپرست تعیین شد.
پس از انتخاب اردوغان به ریاست‌جمهوری که در پی اصلاح قانون اساسی با یک همه‌پرسی صورت گرفت، عملا وضعیت نامتقارنی در نظام پارلمانی ترکیه ایجاد شد. در حالی که رییس‌جمهوری در نظام پارلمانی از سوی پارلمان ترکیه انتخاب می‌شد، با این اصلاحات، به‌طور مستقیم از سوی مردم انتخاب شد.
اردوغان پیش از انتخاب به ریاست‌جمهوری، احمد داوداوغلو را به عنوان رهبر و نخست‌وزیر آتی معرفی کرد. داوداوغلو از انتخابات نوامبر 2015میلادی با موفقیت بزرگی بیرون آمد. اما این پیروزی در همین حال موجب افزایش اعتماد به نفس داوداوغلو شده و به استفاده از اختیارات خود به عنوان راس قوه مجریه منجر شد که لاجرم موجب تنش با اردوغان شد. در نتیجه یک‌سری تنش‌های جدی بین این دو ایجاد شده، در نهایت داوداوغلو در کمتر از 14ماه، رهبری حزب و نخست‌وزیری را رها کرده و مجبور به استعفا شد. اردوغان به جای او بینالی ییلدریم وزیر وقت ارتباطات، حمل و نقل و دریانوردی را به رهبری حزب حاکم و مقام نخست‌وزیری رساند. با این عملیات در حزب، عملا اردوغان دوباره موضع خود در حزب حاکم و قوه مجریه را به عنوان یک قدرت بلامنازع سیاسی تحکیم بخشید. اما بالاخره باید به نوعی به این تناقض ایجاد شده در نظام ریاستی ترکیه راه‌حلی پیدا می‌شد. در نهایت عدالت و توسعه برای حل این گره سیاسی طرحی را برای اصلاح محدود قانون اساسی به پارلمان فرستاد. موضوع اصلاح قانون اساسی که در واقع حذف پست نخست‌وزیری و گذار به نظام ریاستی است که با همکاری حزب حاکم عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی (م. ح. پ) در مجلس ملی در دست بررسی است. این طرح با مخالفت دو حزب سیاسی دیگر حاضر در مجلس یعنی حزب جمهوری‌خواه خلق (ج. ح. پ) به عنوان بزرگ‌ترین حزب مخالف در مجلس و حزب دموکراتیک خلق‌ها (ح. د. پ) رو‌به‌روست.
در بحبوحه درگیری‌های شدید در مناطق کردنشین و انفجارهای پی در پی خونین در شهرهای بزرگ و رکود اقتصادی سخت و تنش جدی در سیاست خارجی ترکیه، ترکیه جمعه شب 15 جولای با کودتای تعدادی از سران ارتش و نظامیان ناراضی روبهرو شد. یکی بحران حکومتی بزرگ که نیمی از سران ارتش به اتهام دست داشتن در کودتا از ارتش اخراج شدند. بخش اعظمی از افسران ارتش به ظن و اتهام ارتباط با فتح‌الله گولن از کار برکنار شدند. پاکسازی گسترده در ارتش، وضعیت بسیار خطرناکی را در فرماندهی ارتش به وجود آورد. وضعیت مشابهی نیز در نیروهای امنیتی و دستگاه پلیس، قوه قضاییه (حدود 40درصد قضات و دادستان‌ها)، وزارت آموزش ملی (بیش از 35هزار معلم)، موسسات آموزشی و خلاصه همه نهادهای دولتی رخ داد که بر اساس آخرین داده‌ها، قریب به 150هزار نفر از دستگاه‌های دولتی پاکسازی شدند. در ایام پس از کودتا و حالت فوق‌العاده، فشار بسیار زیادی از طرف دولت به رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران وارد شد.
ترکیه همانند سیاست داخلی، سال بسیار پرالتهابی را در صحنه سیاست خارجی سپری کرد. تنش با روسیه به دلیل سرنگونی جنگنده روسی توسط ترکیه در مرز سوریه در نوامبر 2015، تنش با ایالات متحده به‌دلیل عدم حمایت واشنگتن از دولت اردوغان در جریان کودتا و برنگرداندن فتح‌الله گولن به ترکیه از پنسیلوانیا، تنش با اتحادیه اروپا و حتی همسایگان از جمله چالش‌هایی بود که آنکارا تلاش کرد تا طول 2016 آنها را مدیریت کند.
ترکیه سال 2016 پس از کش و قوس‌های فراوان روابط خود را با تل‌آویو و مسکو تاحدی عادی‌سازی کرد و از شدت تنش‌ها با عراق کاست. با این حال روابط ترکیه با امریکا که بر سر تامین سلاح برای کردهای سوریه و همکاری‌های راهبردی با حزب اتحاد دموکراتیک سوریه و یگان‌های مدافع خلق که از سوی دولت آنکارا به عنوان ادامه سازمان تروریستی پ‌ک‌ک شناخته می‌شوند، همچنان ملتهب است. تحول مهم دیگر در حوزه سیاست خارجی ترکیه، مداخله نظامی آنکارا در سوریه است. این امر تحت عنوان عملیات سپر فرات دنبال شده و در جریان آن، منطقه‌یی به وسعت 100 کیلومتر در طول مرز ترکیه با سوریه و عمقی حدود 50کیلومتر پاکسازی می‌شود. ترکیه تاکنون حدود 2هزار کیلومتر از 5هزار کیلومتر منطقه را پاکسازی کرده و اردوغان مدعی است که با پاکسازی الباب، به سوی منبچ و رقه خواهند رفت. در پی آزادسازی حلب و شکست تروریست‌ها، دیپلماسی تلفنی فشرده ایران، روسیه و ترکیه موجب شد که آنکارا به نشست سه جانبه‌یی با ایران و روسیه برای حل بحران حلب و راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه تن در دهد. اما اواسط دسامبر آندری کارلوف، سفیر روسیه در آنکارا، توسط یک پلیس مامور خدمت در نیروی ضربتی این کشور و درست یک روز مانده به نشست سه‌جانبه ترور شد.
ترکیه در سالی که گذشت بارها شاهد وقوع حملات تروریستی بود. گفته شده، در یک‌سال اخیر ۱۸ حمله تروریستی در شهرهای مختلف ترکیه انجام گرفته که منجر به کشته شدن ۴۰۰ نفر و زخمی شدن نزدیک به 2هزار نفر شده است.
عراق: تلاطم سیاسی و پیروزی بر تروریسم
عراق در سال 2016 سالی پر تنش را پشت سر گذاشت که در حوزه سیاسی این کشور را در آستانه یک فروپاشی برد. عراق گرچه سالی که گذشت را با طعم شیرین پیروزی بر داعش در الانبار و صلاح‌الدین آغاز کرده بود، اما حضور صدها نظامی ترکیه در پادگان «بعشیقه» در شمال عراق در طول این سال، این کشور را با چالشی فرسایشی و نگرانی جدی روبهرو کرد که سرانجام تا حدودی فروکش کرد. تنش در روابط عراق و عربستان سعودی به دلیل اتهامات وزیر خارجه سعودی علیه الحشد الشعبی و مواضع سفیر عربستان در بغداد علیه ایران از مهم‌ترین موضوعات در روابط خارجی عراق بود. امسال همچنین عراق یکی از جدی‌ترین تنش‌های سیاسی خود را پشت سر گذاشت که تا آستانه فروپاشی نظام سیاسی در این کشور پیش رفت، اما با توافق جریان‌های سیاسی توانست از این بحران نیز به سلامت عبور کند.
آزادی‌سازی فلوجه مهم‌ترین دژ داعش پس از دو سال و قتل صدها تروریست مهم‌ترین دستاورد عراق در این سال است. آغاز عملیات آزادسازی موصل نیز با حضور نیروهایی از کشورهای مختلف گامی بزرگ در مبارزه با داعش بود. در جریان این عملیات که همچنان ادامه دارد مخالفت بغداد با حضور نیروهای ترکیه‌یی، آن هم با وجود اصرار آنکارا، از وخامت رابطه دو کشور و بی‌اعتمادی عراقی‌ها به ترکیه حکایت دارد. اما در حوزه اقتصادی، عراق امسال با بحران جدی کاهش قیمت‌های نفت مواجه شد و بر همین اساس یک بودجه ریاضتی 70میلیارد دلاری را در روزهای اخیر در پارلمان به تصویب رساند که با کسری 18میلیارد دلاری مواجه است و به نظر نمی‌رسد این کشور در سال 2017 به راحتی از این بحران خارج شود. با این حال در حوزه اجتماعی، عراقی‌ها بار دیگر اربعینی باشکوه را برگزار کردند که در آن میلیون‌ها زائر از عراق و سراسر جهان به زیارت سالار شهیدان رفتند.
حملات تروریستی به شهروندان عراقی در سال 2016 نیز ادامه یافت و جان بسیاری از غیرنظامیان در بغداد و شهرهای مختلف این کشور را گرفت. بغداد در راس اصلی‌ترین هدف تروریست‌ها بیشترین تلفات انسانی را داشت. انفجار تروریستی در سامرا علیه زائران ایرانی که 7شهید و 16 زخمی به دنبال داشت و همچنین انفجار تروریستی علیه زائران ایرانی و عراقی در حله با بیش از 80 شهید و ده‌ها زخمی واکنش‌های بین‌المللی گسترده داشت. بنا بر اعلام سازمان ملل متحد، در نتیجه انفجار، رفتارهای خشونت‌آمیز و درگیری‌های بی‌وقفه عراق 12 هزارنفر کشته و بیش از 14 هزارنفر دیگر زخمی شده‌اند.
عربستان: شکستی تمام‌عیار
بررسی عملکرد حاکمیت ریاض در سال ۲۰۱۶ مجموعه‌یی از شکست‌ها را در عرصه‌های سیاست داخلی و خارجی برای این کشور نشان می‌دهد؛ از جنگ پرهزینه یمن گرفته تا مداخله در تحولات بحرین و نقش‌آفرینی‌های منفی در عراق و سوریه و لبنان و حتی لیبی و مصر. دیگر مناسبات عربستان با سایر کشورها نظیر ایالات متحده نیز در سال 2016 تعریف چندانی نداشت. مناسبات متزلزل و متشنج عربستان ـ امریکا، انتقادات و حملات گسترده امریکایی‌ها از ریاض و اتهام‌زنی به عربستان در حمایت سعودی‌ها از تروریسم و درز اطلاعاتی از مسوولیت مقامات سعودی در انفجارهای 11 سپتامبر به علاوه تصویب قانون موسوم به «جاستا» مبنی بر اجازه دادن به محاکمه دولت و مسوولان سعودی در برابر دادگاه‌های امریکا که قانونی بی‌سابقه در قوانین بین‌المللی به شمار می‌رود از جمله تحولات سیاست خارجی عربستان در سال 2016 است.
شکست عربستان در مناسبات با مصر با وجود تمامی کمک‌های عربستان به طرف مصری و سفر ملک سلمان پادشاه عربستان به قاهره و امضای توافق نامه‌های متعدد با عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهور این کشور از دیگر ابعاد شکست سیاست‌های عربستان در سال 2016 است. با وجود تمام اقدامات عربستان در این زمینه، امروز مصر سیاست باز گسترده‌یی را در قبال روسیه ایجاد کرده و دنبال همگرایی با دولت سوریه و حاکمیت عراق بوده و این مواضع قاهره را از عربستان سعودی دور کرده است.
در سیاست داخلی نیز گذشته از اخبارهای جسته و گریخته درباره درگیری‌های داخلی و جنگ قدرت در خاندان سلطنتی، شکست طرح‌های اقتصادی محمد بن سلمان بن عبدالعزیز موسوم به «دیدگاه 2030» و کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی شرایط بسیار دشواری را پیشروی دولتمردان عربستانی قرار داد. آن هم در شرایطی که باید هزینه‌های سنگین جنگ یمن را نیز تامین می‌کردند. این شرایط شرکت‌های بزرگی چون «سعودی اوژه» و «آرامکو» را به سوی ورشکستگی سوق داد. همچنین بازداشت‌ها و اعدام‌های گسترده شخصیت‌های برجسته طوائف و جریان‌های مختلف به‌ویژه شیعیان باعث شد که جنگ پاکسازی نژادی علیه شیعیان در عربستان آغاز شود.
لبنان: خوش‌بینی محتاطانه
لبنانی‌ها سال 2016 را توام با یک خوش‌بینی محتاطانه ناشی از تکمیل شدن پازل نهادهای رسمی با پایان خلأ دو سال و نیمه ریاست‌جمهوری و تشکیل نسبتا سریع دولت جدید در سایه یک توافق سیاسی متعادل به پایان می‌رسانند. در این میان کارشناسان امیدوارند که در کنار پایبندی گروه‌های مختلف به توافق سیاسی، حل سیاسی بحران سوریه که نشانه‌های اولیه آن در حال آشکار شدن است، تاثیر مثبتی بر اقتصاد لبنان داشته باشد. لبنانی‌ها در سال 2016 سرانجام پس از ماه‌ها کشمکش سیاسی موفق شدند که رییس‌جمهور خود را انتخاب کنند. میشل عون 31 اکتبر با کسب 83 رای از میان 127 رای نمایندگان پارلمان به عنوان سیزدهمین رییس‌جمهوری لبنان انتخاب شد و بعداز ادای سوگند کار خود را آغاز کرد. او دو روز بعد سعد حریری، رییس حزب جریان المستقبل، را به عنوان نخست‌وزیر معرفی و مامور تشکیل دولت جدید لبنان کرد. بسیاری انتخاب میشل عون، سیاستمدار نزدیک به جریان حزب‌الله را به عنوان رییس‌جمهور لبنان، پیروزی ایران و شکست عربستان در منطقه تعبیر کردند. دولت جدید لبنان علاوه بر ساماندهی امور کشور دو ماموریت مهم پیگیری تصویب قانون جدید انتخابات و برگزاری انتخابات پارلمانی در ماه مه 2017 و تصویب بودجه سالانه لبنان را برعهده دارد و عمر آن تا تشکیل پارلمان جدید حدود 6ماه است.
سوریه: چرخش‌های بزرگ
بحران سوریه در سال ۲۰۱۶ دو تحول بزرگ به خود دید. از یک سو ورود نظامی روسیه به مناقشه تغییری اساسی در توازن قوا به وجود آورد و تسلط حکومت بر حلب را رقم زد و از سوی دیگر ورود ترکیه به این مناقشه پیچیدگی آن را بیشتر کرد.
ناظران غربی معتقدند، گرچه هدف اصلی دخالت نظامی روسیه در سوریه کمک به بشار اسد در مقابله با داعش اعلام شد، ولی سهم عمده تحرکات نظامی روسیه بر مناطق تحت تسلط نیروهایی بود که ربطی به داعش ندارند و خود از نیروهای افراطی یا نیروهای میانه‌رو مسلح مخالف اسد به شمار می‌روند. بازپس‌گیری پالمیرا در مارس ۲۰۱۶ از سوی نیروهای ارتش سوریه با کمک آتش هوایی روسیه از مواردی بود که تمرکز حملات نیروهای نظامی دو کشور روی داعش مستقر شد. همزمان با ادامه این درگیری‌های نظامی، ارتش ترکیه نیز از آگوست سال ۲۰۱۶ تحت عنوان احیای ثبات در مرزهای مشترک با سوریه و مهار داعش، در چارچوب عملیات موسوم به «سپر فرات» وارد شمال سوریه شد.
حضور نظامی فعال روسیه در مناقشه سوریه و تشدید عملیات نظامی مانع از شکل‌گیری تلاش‌های مشترک برای دستیابی به آتش‌بس و به جریان‌انداختن احتمالی روند صلح نشد. با این به‌دلیل کارشکنی طرفین مذاکرات صلح در همان گام‌های اول به شکست انجامید. آتش‌بس‌ها هم محکوم به شکست شدند زیرا هر دو طرف آن را در خدمت احیای نیرو و روحیه و بازآرایی موثر خود می‌دیدند. با انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری امریکا، مواضع مثبت او در قبال روسیه و حتی همسو دانستن حکومت اسد با اهداف امریکا در سرکوب داعش عملا زمینه‌های مساعدتری برای تحرکات نظامی دولت سوریه و متحدان آن فراهم شد. به این ترتیب جنگ قطعی برای بازپس‌گیری یکی از کانون‌های حساس و مهم نبرد یعنی حلب وارد مرحله نهایی شد و خروج نیروهای مخالف و افتادن کامل حلب به دست نیروهای اسد بزرگ‌ترین رویداد سال ۲۰۱۶ در مناقشه سوریه را رقم زد.
آسیا از شرق تا غرب: ناآرامی زیر پوست ثبات
آسیا با وجود ثبات نسبی سیاسی ـ امنیتی سال پر تلاطمی را پشت سر گذاشته است. از صدور رای دادگاه لاهه علیه چین که با شکایت دولت وقت مانیل و حمایت امریکا به بار نشست تا دو آزمایش هسته‌یی کره شمالی و همچنین تحولات و بحران‌های سیاسی در کره جنوبی، تنش‌های منطقه‌یی هند و پاکستان و ادامه ناآرامی‌های امنیتی و کشمکش‌های سیاسی در افغانستان از جمله اتفاقات مهم سال 2016 در شرق و جنوب آسیا به شمار می‌رود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین تحولات این قاره را می‌پردازیم:
چین: چالش‌های یک ابرقدرت
چین در بخش داخلی و خارجی سال پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است؛ از مناقشه‌های منطقه‌یی و بین‌المللی بر سر دریای جنوبی چین گرفته تا تلاطم‌های شدید اقتصادی. علاوه بر چالش‌های پکن در مبارزه با مفسدان اقتصادی، سقوط بی‌سابقه ارزش سهام در بازارهای بورس چین سال پرالتهابی را برای دولتمردان در پکن رقم زد به‌طوری که دولت را واداشت تا چهارم ژانویه 2016 برای نخستین‌بار بورس‌های مهم شانگهای و شن‌ژن را تعطیل کند. در آن زمان کاهش بی‌سابقه و ناگهانی هفت درصدی ازرش سهام در چین موجب شد تا دولت با راهکاری موسوم به «موج‌شکن» دست به چنین اقدامی بزند. افزایش موج نگرانی‌ها نسبت به ادامه این بحران در چین و تحت تاثیر قرار گرفتن دیگر بازارهای اقتصادی منطقه‌یی و حتی بین‌المللی، پکن را واداشت تا با دخالت گسترده جلو خسارت‌های تریلیونی را سد کند. ارزش یوان نیز در این زمان به پایین‌ترین حد از مارس سال 2011 در برابر دلار امریکا رسید. در سیاست خارجی نیز دریای جنوبی چین و ایالات متحده را در آستانه رویارویی نظامی قرار داد. منطقه دریای جنوبی چین از آن جهت برای پکن حایز اهمیت است که چین با برخی همسایگان خود از جمله ویتنام، فیلیپین، مالزی و برونئی بر سر مالکیتش که ارزش تجارت دریایی سالانه آن پنج هزار میلیارد دلار برآورد شده، اختلاف نظر دارد و همین موضوع امریکا را واداشته تا مدرن‌ترین جنگ‌افزارهای پیشرفته خود را روانه این آبراه کند. ایالت متحده دو هفته پیش نیز یک زیردریایی هدایت شونده از راه دور خود را روانه این منطقه کرد که در نهایت توسط نیروی دریایی چین توقیف شد. این اقدام جنجال دیپلماتیک جدی را میان دو کشور ایجاد کرد که در نهایت با بازگردانده شدن زیردریایی به امریکا پایان یافت. ارتباط تلفنی دونالد ترامپ با تسای اینگ ون، نخستین رییس‌جمهوری زن تایوان به عنوان عبور ایالات متحده از خطر قرمز چین تلقی شد. تبعات این تماس به قدری گسترده بود که باعث شد روابط دیپلماتیک دو کشور که همواره به دلیل مساله تایوان تیره بوده، در آستانه خطر جدی قرار گیرد. ترامپ در اظهاراتی جنجالی اعلام کرده که دولتش شاید به سیاست «چین واحد» متعهد نباشد. اظهاراتی که با شدیدترین واکنش از جانب پکن همراه شد و حتی اعلام کرد که ادامه این ارتباطات می‌تواند روابط پکن - واشنگتن را به بن‌بست بکشاند. میزبانی اجلاس سران جی 20 توسط چین نیز گرچه از مهم‌ترین تحولات 2016 به شمار می‌رود اما بدون آنکه دستاوردی درباره پیشبرد فرآیند جهانی شدن اقتصاد و برقراری برابری اقتصادی و برون‌رفت از رکود در بازارهای صادراتی و مالی، داشته باشد، به کار خود خاتمه داد.
ژاپن: فراز و فرودهای «شینزو آبه»
شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن در سال 2016 فراز و فرودهای بسیاری داشت. او برای سومین بار از زمانی که قدرت را به دست گرفته تغییرات زیادی را در کابینه خود ایجاد کرد. تابستان بود که آبه 10 وزیر جدید منصوب کرد. انتخابات مجلس سنا در جولای هم یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی ژاپن در 2016 بود که با پیروزی حزب حاکم لیبرال دموکرات به رهبری شینزو آبه به پایان رسید.
نخست‌وزیر ژاپن در 2016 تلاش داشت در کنار توسعه و تقویت مناسبات نظامی خود با امریکا، برنامه‌های اصلاحات اقتصادی‌اش موسوم به «آبه نومیکس» را هم پیش ببرد. آبه گرچه در انتخابات به پیروزی رسید اما طرح‌های اصلاحی اقتصادی او موسوم به آبه‌نومیکس در 2016 نیز موفقیت چندانی نداشت. طرحی که حول سه محور «اعتبارات بیشتر برای بخش خصوصی»، «محرک مالی کوتاه‌مدت و متعاقب آن تقویت اقتصاد برای کاهش کسری بودجه» و «تثبیت بدهی‌های دولتی و اجرای اصلاحات ساختاری برای تقویت عرضه و رشد بالقوه» در دستور کار دولت قرار داد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که مردم ژاپن اعتمادی به طرح اقتصادی نخست‌وزیرشان ندارند و نزدیک به 62 درصد از ژاپنی‌ها سیاست‌های مذکور را غیرموثر می‌دانند. سفر باراک اوباما به هیروشیما، انتخاب نخستین فرماندار زن ژاپن، سفر شینزو آبه به پرل هاربر که گفته شده در پاسخ به سفر اوباما به هیروشیما بوده از جمله دیگر مهم‌ترین تحولات داخلی و خارجی ژاپن در سال 2016 بوده است.
کره جنوبی: سالی هولناک برای «پارک»
2016 سالی فاجعه‌بار برای پارک گئون‌هه، رییس‌جمهوری کره جنوبی بود. علاوه بر شکست حزب حاکم «سائه نوری» در انتخابات، رسوایی فساد مالی یکی از نزدیکان پارک گئون‌هه با استفاده از ارتباطات دفتر ریاست‌جمهوری اعتراض‌های گسترده‌یی را علیه رییس‌جمهوری در پی داشت.
شکست حزب حاکم سائه نوری در جریان بیستمین دوره انتخابات پارلمانی کره جنوبی در ماه مارس را باید نخستین تغییر و تحولات در حاکمیت سیاسی کره جنوبی دانست که در روزهای پایانی سال جاری میلادی به اوج خود رسیده است. در این انتخابات حزب مخالف مینجو 123 کرسی به دست آورد و حزب حاکم را با 122 کرسی کنار زد. تنش‌های سیاسی 2016 کره‌جنوبی در نهایت به استیضاح پارک گئون‌هه منجر شد. این تنش‌ها از جایی آغاز شد که موضوع دخالت و دست داشتن دوست نزدیک پارک گئون‌هه در مسائل حکومتی رسانه‌یی شد. پس از آن بود که اعتراض‌های مردمی و مخالفت نمایندگان احزاب مخالف در کره جنوبی سراسری شد. مشخص شده بود که «چوی سون سیل» که پدرش سال‌ها پیش استاد رییس‌جمهوری کره بوده توانسته در دستگاه مهم دولتی و نهاد ریاست‌جمهوری رخنه کند. 10نفر از مشاوران رییس‌جمهور برکنار شدند اما موضوع به اینجا ختم نشد تا اینکه پارلمان کره جنوبی نهم سامبر طرح استیضاح «پارک» را تصویب و تمام اختیارات دولتی را از او سلب کرد. پس از رسوایی سیاسی که در دستگاه اجرایی این کشور به وجود آمد بیشتر شهروندان کره‌یی از وضع به وجود آمده اعتراضات گسترده‌یی در سئول پایتخت این کشور و دیگر شهرهای آن به راه انداخته و خواهان برکناری خانم پارک شده بودند.
استقرار سامانه موشکی امریکا موسوم به «تاد» در شبه جزیره کره و توافق کره‌جنوبی و امریکا برای اجرایی شدن این طرح در سال 2017 هم یکی از تحولات مهم این کشور در 2016 بود.
فیلیپین: نگاه به شرق، تنش با غرب
فیلیپین در سال میلادی 2016 با پایان یافتن دوره ریاست‌جمهوری «بنیگنو آکینو» و روی کار آمدن رودریگو دوترته فصل جدیدی از مناسبات خود را آغاز کرد. روی کار آمدن دوترته از روزهای نخست کاری، رویه متفاوتی در روابط خارجی فیلیپین و همچنین حوادث داخلی این کشور رقم زد. این سیاستمدار جنجالی که در اظهاراتی غیردیپلماتیک باراک اوباما را «حرام‌زاده» و بان کی مون را «» خوانده بود از سویی خواستار نزدیکی بیش از پیش کشورش با چین شده و از طرف دیگر نیز حضور نیروهای امریکایی که بر اساس توافقنامه‌های دولت پیشین در فیلیپین حضور داشتند، بر نمی‌تافت. دوترته برای نشان دادن اراده خود به همکاری نزدیک با چین، با وجود اینکه دادگاه بین‌المللی لاهه رای خود پیرامون دریای جنوبی چین را به نفع مانیل صادر کرده بود، روابط خود را با پکن نزدیک کرد و واشنگتن را به خشم آورد. نوع روابط فیلیپین در مقابل امریکا، اگرچه باعث شد بسیاری از شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران امریکا مقصد فعالیت خود را به سوی دیگر کشورهای منطقه از جمله ویتنام تغییر دهند، اما چین توانست از روی کار آمدن دوترته به نفع خود استفاده کند. روی خوش نشان دادن مرد شماره یک فیلیپین به پکن، باعث شد امریکا و متحدانش از جمله ژاپن و استرالیا روابط خود را با فیلیپین کاهش دهند و از طرف دیگر به منتقد اصلی سیاست‌های داخلی دوترته به‌ویژه برنامه‌های سخت‌گیرانه او برای مقابله با قاچاقچیان مواد مخدر تبدیل شوند. (گفته شده قاچاقچیان مواد مخدر در فیلیپین توسط گروهی زیرزمینی که تنها به دوترته پاسخگو هستند شبانه و بدون محاکمه کشته می‌شوند.) رییس‌جمهوری فیلیپین اواخر سال جاری میلادی اعتراف کرد زمانی که شهردار «داوائو» بوده شخصا برای تبدیل شدن به الگویی برای پلیس چندین تن را به قتل رسانده است.
هند: قمار اصلاحات «نارندرا مودی»
اصلاحات‌های دشوار مالی و اقتصادی دولت هند و تنش‌های دهلی با اسلام‌آباد به‌ویژه بر سر کشمیر از مهم‌ترین تحولات داخلی و خارجی هند در سال 2016 بوده است. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در شرایطی بر ادامه اصلاحات مالی خود تاکید دارد که نارضایتی‌های عمومی و اعتصاب‌های گسترده از دامنه محبوبیت او در کشورش تاحدی کاسته است بطوری که چند هفته پیش ان. چاندرابائو نایدو، سروزیر استان جنوبی «آنثرا پاردش» و یکی از متحدان کلیدی مودی آشکارا از وی فاصله گرفت. دولت مودی در اقدامی جنجالی بیش از 80 درصد از پول رایج این کشور را از چرخه مالی خارج کرد. خروج حجم قابل توجهی از اسکناس‌های قدیمی از سبد پولی این کشور، موجب شد ناگهان صدها میلیون نفر بدون هرگونه وسیله‌یی برای انجام مبادلات روزانه خود از قبیل خرید مایحتاج روزمره روبرو شوند؛ ضمن اینکه شماری از شرکت‌ها هم بدون سازوکار مناسبی برای خرید کالا و نیز پرداخت حقوق به کارمندان خود رها شده‌اند. دولت هند مهم‌ترین هدف خود را از اجرای این طرح را مبارزه با فساد اعلام کرده است. زنگ خطر برای دولت هند نخستین‌بار با شکست این حزب در انتخابات ایالتی به صدا درآمد. افزایش ناآرامی‌ها در کشمیر و تبادلات نظامی نیروهای هند و پاکستان در نواحی مرزی مورد مناقشه نیز از جمله مهم‌ترین تحولات جنوب آسیا در 2016 بود. تنش بین هند و پاکستان به دنبال کشته شدن «برهان وانی» فرمانده شبه نظامی حزب المجاهدین توسط هندی‌ها و حمایت پاکستان از وی و چندین حمله شبه‌نظامیان به پایگاه‌های ارتش هند در کشمیر به‌شدت بالا گرفت. کشمیر در اغلب ماه‌های 2016 شاهد اعتراض‌های گسترده‌یی بود که توسط نیروهای هندی سرکوب شد. گروه‌های حقوق بشری بارها نسبت به بی‌توجهی جامعه جهانی به تحولات کشمیر و سرکوب شدید ساکنان تحت کنترل هند اعتراض کردند.
پاکستان: همسایه‌ای نامطلوب
پاکستان در سال 2016 شاهد افت و خیزهای زیادی در روابط با کشورهای مختلف بود. تشدید تنش‌ها در روابط اسلام‌آباد با افغانستان، هند و ایالات متحده و از سوی دیگر نزدیک‌تر شدن آن به چین و روسیه، از جمله اتفاق‌های مهم در روابط پاکستان با کشورهای مختلف جهان بود. پاکستان همچنین در این سال شاهد حملات تروریستی متعدد و مرگبار در مناطق مختلف این کشور بود. در کنار بالا گرفتن تنش‌های منطقه‌یی با هند و افغانستان، ایالات متحده نیز در انتقاد از جدی نبودن اسلام‌آباد در مبارزه با تروریسم اعلام کرد که طرح فروش جنگنده‌های اف-16 به پاکستان را متوقف کرده است. در تحولات داخلی نیز گذشته از بالا گرفتن اختلافات سیاسی و تظاهرات‌های گسترده در شهرهای مختلف پاکستان، اسلام‌آباد برای نخستین‌بار اعتراف کرد که رهبران طالبان افغانستان در این کشور حضور دارند. پاکستان ماه مارس صراحتا اعلام کرد که از این افراد به عنوان اهرم فشار برای متقاعد کردن طالبان به حضور در پای میز مذاکره با دولت کابل استفاده می‌کند. افشای رسوایی فساد مالی خانواده نواز شریف، نخست‌وزیر پاکستان در جریان موسوم به «پاناماگیت»، اعتراض‌های گسترده خیابانی به رهبری عمران خان رهبر مخالفان دولت نواز شریف، لغو اجلاس سران سارک به میزبانی پاکستان به دلیل مخالفت هند با میزبانی اسلام‌آباد و انتخاب'قمرجاوید باجوا' به عنوان فرمانده جدید ارتش پاکستان از جمله تحولات مهم این کشور در 2016 بود.
افغانستان: سالی سراسر اختلاف و تنش
افغانستان در سال ۲۰۱۶ میلادی در عرصه داخلی، شاهد تحولات و مشکلاتی در عرصه‌های مختلف بود. اختلافات میان رهبران حکومت وحدت ملی، انتقادها نسبت به تمرکز قدرت، ادامه گفت‌وگوهای صلح با طالبان، برکناری هفت وزیر کابینه توسط مجلس، امضای توافق نامه صلح با حکمتیار و معرفی اعضای جدید کمیسیون‌های انتخاباتی از مهم‌ترین رویدادهای داخلی افغانستان بود.
در سال جاری اختلافات غنی و عبدالله بارها رسانه‌یی شد؛ بطوری که در محافل سیاسی از به بن‌بست رسیدن دولت وحدت ملی و جست‌وجوی بدیل سیاسی صحبت شد. یکی دیگر از موضوعاتی که اختلاف را تشدید کرد، اعتراض به انحصارگرایی و قوم‌گرایی بود. ژنرال دوستم معاون اول ریاست‌جمهوری و احمد ضیا، مسعود نماینده خاص رییس‌جمهور در امور حکومتداری خوب، با اظهارنظرهایی بی‌سابقه غنی و عبدالله را به قوم‌گرایی متهم کردند. در همین تلاش‌های دولت افغانستان برای ادامه گفت‌وگوهای صلح با طالبان در سال جاری هم ادامه یافت که نتیجه ملموسی نداشت. یکی از موضوعات جنجالی در سال جاری، استیضاح وزیران و برکناری هفت وزیر توسط مجلس به دلیل ناتوانی در مصرف بودجه بود. وزیران خارجه، فواید عامه، کار و امور اجتماعی، معارف، حمل و نقل، تحصیلات عالی و مخابرات هفت وزیری هستند که مجلس، رای به برکناری آنان داد. اما دولت این تصمیم مجلس را نپذیرفت و اعلام نظر نهایی را به دادگاه عالی واگذار کرد. حالا با گذشت یک ماه از این ماجرا، نه دادگاه عالی اعلام نظری کرده و نه اختلاف حکومت و مجلس در این زمینه حل شده است.
کشته شدن رهبر طالبان افغانستان، امضای توافق نامه صلح با گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی که سال‌ها با دولت و نیروهای امنیتی افغانستان در جنگ بود، معرفی اعضای جدید کمیسیون‌های انتخاباتی، متهم شدن ژنرال دوستم، معاون اول رییس‌جمهور به آزار یکی از مخالفانش از مهم‌ترین تحولات افغانستان در سال 2016 بود. در ماه می2016 میلادی ملا اختر منصور، رهبر طالبان افغانستان در حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا به خاک پاکستان، کشته شد. طالبان چندی پس از تایید کشته شدن ملا منصور، هیبتالله آخوندزاده را به عنوان رهبر جدید این گروه معرفی کرد.
آفریقا با انتخابات پر فرازونشیب
بیشتر کشورهای آفریقایی عموما فقر، ناآرامی، درگیری‌ها و مشکلات اقتصادی را شاهد هستند و در بسیاری از این کشورها، دموکراسی هنوز به معنای واقعی آن به اجرا گذاشته نشده است. سال 2016 هم بسیاری از این کشورها در تلاش دیگری برای دستیابی به ارزش‌های دموکراتیک انتخابات برگزار کردند که در برخی موارد مسالمت‌آمیز و موفق بود و در برخی کشورها هم جنجال‌ها به سال جدید میلادی کشیده می‌شود.
در اوگاندا کمپین مخالفان برای برکناری یووری موسونی از ریاست‌جمهوری تلاش کردند؛ اما در نهایت طبق اعلام کمیسیون انتخاباتی این کشور، موسونی 71 ساله با پیروزی در انتخابات ماه فوریه این کشور توانست برای پنجمین دور، رییس‌جمهور شود. مخالفان و حامیان کیزا بسیگیه، رقیب انتخاباتی وی، اعلام کردند که این پیروزی با تقلب صورت گرفته است. همزمان با اعلام نتایج انتخابات انبوهی از سربازان و نیروهای امنیتی اوگاندا در خیابان‌های شهر کامپالا، پایتخت این کشور مستقر شدند و جان کری، وزیر امور خارجه امریکا، از موسونی خواست مانع اقدامات نیروهای امنیتی علیه مخالفان شود. در نهایت حزب جنبش مقاومت ملی اوگاندا، حزب موسونی با صدور بیانیه‌یی این پیروزی را جشن گرفت.
در جمهوری کنگو، انتخابات ریاست‌جمهوری که قرار بود در ماه اوت برگزار شود، به تعویق افتاد که این شرایط امکان باقی ماندن جوزف کابیلا، رییس‌جمهور کنگو را پس از پایان رسمی دوره ریاست‌جمهوری‌اش فراهم آورد. البته تاخیر در زمان برگزاری انتخابات با ناآرامی‌های شدیدی در کنگو همراه بود و در جدیدترین درگیری‌ها در ماه دسامبر در میان نیروهای امنیتی و معترضان در شهر کینشاسا، پایتخت جمهوری کنگو، 20نفر از معترضان کشته شدند. جوزف کابیلا پیشتر بر برگزاری انتخابات سراسری در سال 2018 تاکید کرده و گفته بود که در صورت به تعویق نیفتادن انتخابات، بیش از 10 میلیون نفر از مردم کنگو، فرصت رای دادن را از دست می‌دهند. در این حال احزاب مخالف تداوم فعالیت سیاسی کابیلا را نشان از نبود آزادی‌های سیاسی در کشور و بی‌توجهی به درخواست عمومی مردم می‌دانند. درگیری‌های شدید معترضان و نیروهای پلیس در کنگو همچنان ادامه دارد و اقدامات اخیر دولت کابیلا به تشدید خشونت‌های شهری و حمله مردم خشمگین به ساختمان‌های دولتی منجر شده است.
پیروزی نیجریه در نبرد با «بوکوحرام»
دختران آزاد شده به دامان خانواده بازگشتند محمد بوهاری، رییس‌جمهور نیجریه، روز یک‌شنبه 5 دی ماه از فتح یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های گروه تروریستی بوکوحرام در جنگل سامبیسا خبر داد. فتح این پایگاه یک گام کلیدی در مبارزه طولانی مدت دولت نیجریه با بوکوحرام محسوب می‌شود، چرا که ایالت بورنو آخرین پایگاه اصلی این گروه تروریستی است و فتح یکی از پایگاه‌های این گروه در این ایالت می‌تواند روند مبارزه با بوکوحرام را وارد مرحله جدیدی کند. اگرچه در ابتدا شک و تردیدهایی در مورد اظهارات بوهاری وجود داشت، اما ارتش نیجریه هم با انتشار بیانیه‌یی مشابه اعلام کرد که اجازه بازگشت بوکوحرام به کشور را نمی‌دهد. ژنرال توکور بوراتی، رییس ستاد کل ارتش نیجریه، با اشاره به تصرف پایگاه بوکوحرام در جنگل سامبیسا در شمال شرق این کشور با تاکید بر رصد دقیق هرگونه تحرک تروریستی و ضرورت مقابله با تروریسم گفت: «از مناطق آزاد شده برای انجام رزمایش‌های نظامی و آزمایش سلاح‌های سازمانی ارتش بهره خواهیم برد.»
گروه‌های حقوق بشری می‌گویند که بوکوحرام تاکنون هزاران زن و دختربچه از جمله بیش از 200 دانش‌آموز را در نیجریه ربوده است. اگرچه نیجریه در ماه‌های اخیر دستاوردهای مهمی در مبارزه با این گروه تروریستی داشته است، اما تحلیلگران معتقدند که با توجه به حمله‌های انتحاری گاهگاهی، تهدید این گروه تروریستی همچنان باقی است.
در این حال ۲۱ دختر ربوده شده توسط بوکوحرام در اکتبر گذشته، به دنبال توافق دولت سویس و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ با بوکوحرام آزاد شدند و تعطیلات کریسمس را در کنار خانواده‌هایشان گذراندند. این دختران در ماه آوریل سال ۲۰۱۴ از مدرسه‌یی در چیبوک ربوده شدند. این دختران در ماه اکتبر از بوکوحرام رهایی یافتند، اما از آن زمان تاکنون دولت نیجریه آنها را برای انجام تحقیقات، در محلی مخفی نگه داشته بود. این در حالی است که شمار دختران ربوده شده در سال 2014، ۲۷۶ نفر بود و سرنوشت ۱۹۷نفر از آنها هنوز مشخص نیست و مذاکرات برای رهایی آنها همچنان ادامه دارد. بسیاری از این دختران مسیحی بودند، اما بوکوحرام آنها را مجبور کرد تا اسلام را بپذیرند و با رباینده‌ها ازدواج کنند.
اتحادیه اروپا در سایه پوپولیسم و تروریسم
اروپا در حالی سال 2016 میلادی را پشت سر می‌گذارد که با بحران‌ها و مسائل مختلفی از جمله بحران آوارگان و مهاجرت، تروریسم، برگزیت و رشد سیاستمداران عوام‌گرا (پوپولیسم) مواجه بوده است. صورت جلسات و موضوع‌های مطرح شده در جریان نشست‌های اعضای اتحادیه اروپا در سال 2016 میلادی در بروکسل، بیانگر دل‌نگرانی‌های این اتحادیه نسبت به تحولات محیطی و بین‌المللی از جمله مسائل مرتبط با شرق اروپا، بحران‌های سوریه و لیبی، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، موج آوارگان و نیز تروریسم است. در اینجا به مهم‌ترین تحولات برخی از اعضای کلیدی این اتحادیه اشاره می‌کنیم:
ایتالیا: پیروزی پوپولیسم
ایتالیا در سال 2016 میلادی شاهد فراز و نشیب‌های سیاسی زیادی بود تا جایی‌که بلندپروازی‌های ماتئو رنتزی، نخست‌وزیر سابق به شکست در همه‌پرسی اصلاحات قانون اساسی و کناره‌گیری وی از دنیای سیاست منجر شد.
چهارم دسامبر بود که بیش از 47 میلیون ایتالیایی واجد شرایط برای شرکت در همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی پای صندوق‌های رای فراخوان شدند که سرانجام تبدیل به یک همه‌پرسی در قبال شخص رنتزی شد. حدود 60درصد از رای‌دهندگان در مخالفت با رنتزی رای خود را به صندوق‌ها ریختند و همین باعث کناره‌گیری فوری وی شد. ناظران شکست رنتزی را پیروزی بزرگ پوپولیسم در ایتالیا خواندند. درپی این استعفا، رییس‌جمهوری ایتالیا پائولو جنتیلونی وزیر خارجه را به عنوان شصت‌وچهارمین نخست‌وزیر ایتالیا منصوب کرد. درپی انتصاب جنتیلونی، احزاب اپوزیسیون مانند جنبش 5 ستاره، حزب پیوند شمال و حزب برادران ایتالیا که خواستار برگزاری سریع انتخابات هستند، اعتراض کرده و آن را پایمال شدن حقوق مردم خواندند و دولت جدید را فتوکپی دولت رنتزی خواندند. تهدیدهای تروریستی و بحران مهاجرت نیز از جمله چالش‌های جدی ایتالیا در 2016 بود. بنابر اعلام وزارت کشور ایتالیا، از آغاز 2016 بیش از 170 هزار پناهجو وارد این کشور شده‌اند که رکورد جدیدی به شمار می‌رود. از طرف دیگر، سرویس‌های اطلاعاتی هشدار داده‌اند که رم به دلیل روابط با واشنگتن و تل‌آویو در معرض حمله‌های تروریستی قرار دارد. براساس این گزارش‌ها در تبلیغات افراط‌گرایان، همواره به ایتالیا به خاطر روابط با امریکا و برای تعهد ضدتروریسم به عنوان دشمن اشاره می‌شود.
اسپانیا: بن‌بست سیاسی
در اسپانیا سال 2016 را می‌توان سال بن‌بست سیاسی نامید. ماریانو راخوی، نامزد حزب دولت مردمی اسپانیا 29 اکتبر در مجلس نمایندگان اسپانیا رای اعتماد گرفت تا چهار سال دیگر نخست‌وزیر این کشور باشد. راخوی در حالی نخست‌وزیر شد که اسپانیا به دلیل اینکه احزاب نتوانسته بودند برای تشکیل دولت به توافق برسند، 314 روز در بن‌بست سیاسی قرار داشت. فیلیپ ششم، پادشاه اسپانیا، راخوی را به دلیل کسب آرای بیشتر به عنوان نخست‌وزیر به دیگر احزاب پیشنهاد کرد اما هیچکدام از سه حزب سوسیالسیت، پودموس و شهروندان که پس از راخوی بیشترین آرا را کسب کردند، حاضر به تشکیل دولت ائتلاف و انتخاب وی به عنوان نخست‌وزیر نشدند. این امر باعث شد که پادشاه اسپانیا پدرو سانچز، دبیرکل وقت حزب سوسیالیست را به عنوان نامزد برای تشکیل دولت آینده پیشنهاد دهد اما پارلمان به او رای اعتماد نداد و در نهایت فیلیپ ششم پارلمان را منحل کرد. در انتخابات 26 ژوئن، حزب حاکم «مردمی» به رهبری راخوی پیروز انتخابات نخست‌وزیری اسپانیا شد. راخوی این‌بار با پذیرش شروط حزب شهروندان به پارلمان رفت. دولتی که امروز ماریانو راخوی آغاز کرده، چندین چالش پیشروی خود دارد که نخستین آن تشکیل یک دولت بدون داشتن اکثریت مطلق در مجلس نمایندگان است که می‌تواند آینده برنامه‌های سیاسی و اقتصادی او را با چالشی جدی روبرو کند.
آلمان: سالی بد برای «مرکل»
سال 2016 سال بدی برای آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان بود. همزمان با ورود صدها هزار پناهجو به آلمان، این کشور شاهد چند حمله تروریستی هم بود که هر چند برخی از این حملات ارتباطی با ورود پناهجویان نداشت و حتی مرکل نیز تاکید کرد که مشکل تروریسم با پناهجویان وارد آلمان نشده، اما حزب دست راستی و پوپولیستی «آلترناتیو برای آلمان» با دامن زدن به هراس عمومی، توانست به پیروزی‌هایی در انتخابات محلی دست یابد. آلمان در سال 2016 شاهد هفت حمله تروریستی با ابزارهای مختلف از مواد منفجره گرفته تا چاقو و تبر و کامیون بود که در آنها 22 نفر کشته و حدود 112 نفر مجروح شدند. گروه تروریستی داعش مسوولیت چند مورد از این حملات را برعهده گرفته است. تحولاتی که فشارهای سیاسی را بر مرکل به دلیل سیاست‌های مهاجرپذیری‌اش تشدید کرد. با وجود این، مرکل ششم دسامبر برای نهمین بار به ریاست حزب (اتحاد دموکرات مسیحی) آلمان برگزیده شد. مرکل همچنین اعلام کرده که در انتخابات پارلمانی سال آینده برای چهارمین بار نامزد تصدی مقام صدراعظمی آلمان خواهد شد. ناظران براین باورند که با قدرت گرفتن جریان پوپولیسم و مخالفت‌های روزافزون، خانم صدراعظم این‌بار برای به حفظ کرسی قدرت مسیر بسیار دشواری در پیش دارد.
بریتانیا: کابوس برگزیت
برگزیت را مهم‌ترین تحول سیاسی ـ اقتصادی بریتانیا در 2016 می‌دانند. پس از رای غیرمنتظره بریتانیایی‌ها به خروج کشورشان از اتحادیه اروپا، دیوید کامرون، نخست‌وزیر وقت بریتانیا که از مدافعان سرسخت ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا بود از سمت خود استعفا داد. ترزا می‌رهبر جدید حزب محافظه‌کار همزمان با خداحافظی کامرون از «داونینگ استریت» به عنوان نخست‌وزیر جدید مامور تشکیل کابینه شد. ترزا می دومین بانوی نخست‌وزیر در تاریخ بریتانیا پس از مارگارت تاچر است. کشمکش‌های و اختلافات داخلی در دولت بریتانیا بر سر چگونگی خروج این کشور از اتحادیه اروپا یکی از چالش‌های جدی دولت «می» است. گزارش کمیته تحقیق «سرجان چیلکات» درباره دخالت بریتانیا در جنگ عراق 2003 نیز یکی از تحولات جنجالی بریتانیا در سال 2016 بود. این کمیته سرانجام پس از گذشت هفت سال گزارش جنجالی خود را منتشر کرد. چیلکات گفت: «ما به این نتیجه رسیدیم که قضاوت درباره شدت تهدیدی که از سوی تسلیحات کشتارجمعی عراق ناشی می‌شد، به گونه‌یی ارائه شد که توجیه قطعی نداشت. همچنین باوجود هشدارهای علنی، عواقب و پیامدهای این حمله دست‌کم گرفته شد و برنامه‌ریزی‌ها برای عراق بعد از سقوط صدام اصلا درست و مناسب نبود. دولت بریتانیا در عمل در رسیدن به اهدافش شکست خورد.»
فرانسه: کابوس تروریسم
فرانسه در 2016 بیشترین تهدیدهای تروریستی در اروپا را داشت. پیروز بزرگ این فضای امنیتی احزاب راستگرای افراطی به‌ویژه جبهه ملی رهبری مارین لوپن بود که با دامن زدن به احساسات بیگانه‌ستیزی به دنبال جلب آرای عمومی هستند. پس از شکست رنتزی و کامرون در همه‌پرسی‌های ایتالیا و بریتانیا، اغلب ناظران چشم به انتخابات فرانسه دوخته‌اند و بسیاری پیروزی پوپولیست‌ها در سال 2017 را پایان رسمی اتحادیه اروپا در قاره سبز قلمداد می‌کنند. هر چند بسیاری از نظرسنجی‌ها از پیشتازی حزب راست و میانه فرانسه به رهبری فرانسوا فیون حکایت دارد؛ اما افزایش قابل توجه هواداران گروه‌های راست افراطی فرانسه در دهه‌های اخیر، بر نگرانی‌های یادشده می‌افزاید. این در حالی است که حزب سوسیالیست فرانسه به عنوان حزب حاکم، محبوبیت بسیار پایینی در نظرسنجی‌های اخیر داشته و نتوانسته چشم‌انداز روشنی برای انتخابات 2017 ریاست‌جمهوری ترسیم کند. همین موضوع موجب شده فرانسویان در اواخر سال 2016 شاهد تکرار نشدن نامزدی فرانسوا اولاند برای انتخابات سال آتی میلادی باشند.
حمله تروریستی با کامیون به جمعیت شرکت‌کننده در آیین روز باستیل در شهر نیس فرانسه که به کشته شدن 84 نفر منجر شد از مهم‌ترین رخدادهای این کشور در سال 2016 است. چند ماه بعد نیز در جریان یک گروگانگیری 40 دقیقه‌یی با سلاح سرد، کشیش کلیسایی در شمال فرانسه به دست دو گروگانگیر کشته شد. گروه داعش مسوولیت این حمله را پذیرفت.
امریکا؛ از کمپین‌های ناجوانمردانه تا پیروزی غیرمنتظره «ترامپ»
شاید بتوان مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین اتفاق در ایالات‌متحده و حتی جهان را در سال 2016 کمپین‌های انتخاباتی و در نهایت پیروزی غیر منتظره دونالد ترامپ، نامزد حزب جمهوری‌خواه در مقابل هیلاری کلینتون، نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری ماه نوامبر دانست.
یکی از مهم‌ترین اتفاقات این رقابت‌های انتخاباتی را پرونده ایمیل‌های کلینتون از سرور شخصی دانست. در 25 ماه مه تحقیقات وزارت دادگستری امریکا نشان داد که کلینتون با نقض ضوابط وزارت خارجه امریکا، ایمیل‌هایش را از سرور شخصی ارسال می‌کرده است. در میانه تحقیقات در مورد این تهامات باراک اوباما، رییس‌جمهور امریکا، در ماه ژوئن حمایت رسمی خود را از وزیر خارجه پیشین اعلام کرد. پرونده ایمیل‌های کلینتون با جنجال‌های بسیاری همراه بود و در نهایت در آغاز ماه جولای، وزیر دادگستری امریکا با صدور مجوزی، تصمیم‌گیری در مورد پرونده نقض قوانین امنیتی توسط هیلاری کلینتون را به عهده اف‌بی‌آی گذاشت. اف‌بی‌آی با اعلام انصراف از اعلام جرم علیه کلینتون، سبب شد که وزارت دادگستری پرونده را مختومه اعلام کند؛ اما وزارت خارجه همچنان ادامه تحقیقات در این خصوص را خواستار بود. در نهایت هم همین پرونده مختومه در ماه جولای، در هفته پایانی رقابت‌های انتخاباتی کار دست کلینتون داد. در جبهه جمهوری‌خواهان، ترامپ در نیمه ماه جولایمایک پنس، فرماندار ایالت ایندیانا، را به عنوان نامزد معاونت خود معرفی کرد. در نیمه دوم همین ماه هم کنوانسیون ملی حزب جمهوری‌خواه امریکا که در ایالت اوهایو برگزار شد، ترامپ را به عنوان نامزد رسمی این حزب در انتخابات ریاست‌جمهوری پذیرفت. در همین حال، هیلاری سناتور تیم کین از ایالت ویرجینیا را نامزد معاونت خود کرد و کنوانسیون دموکرات‌ها هم که در شهر فیلادلفیا در ایالت پنسیلوانیا برگزار شد، کلینتون را به عنوان نامزد رسمی این حزب در انتخابات ریاست‌جمهوری را پذیرفت.
خبر بیماری هیلاری کلینتون هم در روند انتخاباتی بی‌تاثیر نبود و نگرانی‌های بسیاری را در میان هوادارانش ایجاد کرد. با این حال، کلینتون در اواخر ماه سپتامبر در صحت و سلامت در نخستین مناظره انتخاباتی تلویزیونی با ترامپ شرکت کرد؛ این مناظره نزدیک به 100 میلیون بیننده داشت. در ماه اکتبر پای روسیه هم به رقابت‌های انتخاباتی امریکا باز شد. در هفتم همین ماه، دولت اوباما روسیه را متهم کرد که شبکه رایانه‌یی کمیته حزب دموکرات این کشور را هک کرده است. اگرچه طبق تحقیقات پس از انتخابات مشخص شد که شبکه‌های رایانه‌یی هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه توسط عناصر روس هک شده بودند؛ اما مشخص نشد که هدف روسیه از این اقدامات چه بوده است. با این حال، عده بسیاری اعلام کردند ایمیل‌های منتشر شده از مقامات دموکرات و هیلاری کلینتون توسط پایگاه اینترنتی ویکی‌لیکس را روس‌ها در اختیار آنها قرار داده‌اند و هدفشان هم کمک به ترامپ برای پیروزی در انتخابات بوده است که با توجه به اظهارات دوستانه رییس‌جمهور منتخب در مورد کرملین، این طرز تفکر چندان هم دور از ذهن نیست. بالاخره در تاریخ 8 ماه نوامبر مردم امریکا برای انتخاب چهل و پنجمین رییس‌جمهور این کشور، به پای صندوق‌های رای رفتند و به رقم برتری حدودا 3میلیون نفری کلینتون بر ترامپ در آرای مردمی، نامزد جمهوری‌خواه موفق شد در آرای الکترال به برتری دست یابد و بدین‌ترتیب به عنوان رییس‌جمهور منتخب امریکا معرفی شد.
کوبا: قهری که پس از 50 سال پایان یافت
تلاش‌ها برای بهبود روابط امریکا و کوبا و پایان دادن به بن‌بستی 50 ساله در روابط دو کشور در با اقدام دولت اوباما در حذف کوبا از فهرست کشورهای حامی تروریسم آغاز شد. ماه مارس امسال هم باراک اوباما به عنوان نخستین رییس‌جمهوری امریکا از 1928 تاکنون، برای دیدار با رائول کاسترو، رییس‌جمهور کوبا، به هاوانا سفر کرد. در آغاز ماه مه هم برای نخستین مرتبه یک کشتی امریکایی تفریحی با 700 سرنشین عازم سواحل کوبا شد و در ماه آگوست، پس از 50 سال برای نخستین بار یک هواپیمای مسافرتی امریکایی در کوبا بر زمین نشست.
اما به نظر می‌رسد رییس‌جمهور منتخب که اعلام کرده است روز اول در کاخ سفید را به پاکسازی آثار و بقایای اقدامات اوباما می‌گذراند، روابط با کوبا را هم از این مساله مستثنی نکرده است. وی در ماه نوامبر تهدید کرد که پس از آغاز رسمی دوره ریاست‌جمهوری خود به اقدامات دولت اوباما برای عادی‌سازی روابط دوجانبه با کوبا پایان می‌دهد. ترامپ در صفحه توییتر خود نوشت: «چنانچه کوبا برای دستیابی به توافقی بهتر به نفع مردم کوبا، شهروندان کوبایی-امریکایی و امریکا رغبتی نشان ندهد، من به توافق [کنونی] پایان خواهم داد.»
این تهدید ترامپ یک هفته پس از درگذشت فیدل کاسترو، رهبر انقلابی کوبا، در سن نود سالگی مطرح شد. به نظر می‌رسد که رییس‌جمهور منتخب قصد دارد از روند انتقال سیاسی در کوبا که احتمالا به واسطه حضور رائول کاسترو با سهولت بیشتری انجام خواهد شد، به مثابه فرصتی برای مذاکرات مجدد پیرامون شرایط و چارچوب ایجاد روابط حسنه میان واشنگتن و هاوانا بهره گیرد. ترامپ در ماه اکتبر در کمپین انتخاباتی در شهر میامی مذاکرات دولت اوباما با دولت کوبا را «یک توافق بسیار ضعیف» توصیف و اعلام کرده بود در صورت عدم تحقق تقاضاهایی همچون «اعطای آزادی سیاسی و مذهبی به مردم کوبا و آزاد شدن زندانیان سیاسی»، توافق مذکور را لغو خواهد. در این حال، جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید، پس از درگذشت کاسترو اعلام کرد که مرگ رهبر انقلابی کوبا هیچ تاثیری بر تلاش دولت امریکا برای عادی‌سازی روابط دوجانبه نخواهد داشت.
برزیل: فساد مالی دامن‌گیر
برزیل امسال را با رسوایی‌های بسیار و فسادهای مالی سنگین درگیر بود. پرونده فساد مالی با زد و بندهای مربوط به شرکت نفت برزیل (پتروبراس) و رسوایی بسیاری از مقامات رده بالا در همین زمینه آغاز شد. اما مشکل در همین جا پایان نیافت و در ادامه رسوایی‌ها اتهاماتی علیه دیلما روسف، رییس‌جمهور برزیل از سال 2010 تا اوت 2016، مطرح شد در این باره که برای جلوگیری از افشای میزان حقیقی کسری بودجه و مشکلات مالی دولت، حساب‌سازی می‌کرده است. اگرچه روسف اتهامات وارده را رد کرد، اما در نهایت از مقام ریاست‌جمهوری برکنار شد و میشل تمر از حزب مخالف جای او را گرفت.
این در حالی است که مشکلات اقتصادی در برزیل همچنان ادامه دارد و پای تمر هم به پرونده فسادهای مالی مرتبط با پتروبراس باز شده است. باوجود این، رییس‌جمهور جدید برزیل در اقدامی بی‌سابقه و غیرمنتظره، برای مقابله با مشکلات اقتصادی دولت، شدیدترین برنامه ریاضت اقتصادی در جهان را با تصویب پارلمان در کشورش به اجرا درآورد که طبق آن هزینه عمومی دولت تا 20 سال آینده در سطح مخارج سال 2016 متوقف خواهند شد. تصویب این قانون به معنای فشارهای بیشتر بر طبقه متوسط جامعه و قشر ناتوان است که پیش از این قانون و فشارهای مالی هم به سختی زندگی خود را می‌گذراندند.
ونزوئلا: اسکناس‌هایی که هر روز بی‌ارزش‌تر می‌شوند
مشکلات اقتصادی در ونزوئلا سال‌ها است که عرصه را بر مردمان این کشور تنگ کرده است. بهای کالاهای مصرفی هر روز گران‌تر می‌شود و درآمد مردم دیگر حتی کفاف تهیه مایحتاج ضروری را هم نمی‌دهد. در چنین شرایطی نیکلاس مادورو، رییس‌جمهوری ونزوئلا، یک‌تنه به جنگ با مشکلات اقتصادی شتافت و در اقدامی که با مخالفت‌های جدی نمایندگان پارلمان همراه بود، با استفاده از تاییدیه دادگاه عالی این کشور بودجه سال 2017 را شخصا به تصویب رساند و به اجرا گذاشت.
وی همچنین در اقدامی ناگهانی که هدف از آن را مبارزه با قاچاقچیان در شهرهای مرزی به‌ویژه در مرز مشترک با کلمبیا اعلام کرده بود، تصمیم به حذف اسکناس‌های 100 بولیواری از چرخه پولی کشور گرفت. اما کاهش نقدینگی و هجوم مردم به بانک‌ها به غارت و خشونت انجامید و با تظاهرات گسترده همراه شد تا جایی که گفته می‌شود دست‌کم 135نفر از معترضان بازداشت شده‌اند و در برخی شهرها برای ارام کردن اوضاع گارد ملی وارد عمل شده است. صف‌های طولانی در مقابل بانک‌ها تشکیل شد و در نهایت نابسامانی‌ها دولت را بر ان داشت تا استفاده از این اسکناس‌ها را تا 2 ژانویه تمدید کند، چراکه سه هواپیمای حامل این اسکناس‌ها به گفته مادورو «قربانی عملیات خرابکارانه» شدند.
اسکناس 100 بولیواری درشت‌ترین اسکناس ونزوئلا محسوب می‌شود که ارزش آن در نتیجه تورم سه‌رقمی در این کشور در بازارهای سیاه به 2 سنت امریکا کاهش یافته است. رییس‌جمهور ونزوئلا برای مقابله با قاچاق و در پی دیدار با برخی مشاوران ارشد اقتصادی فرمان بستن مرز ونزوئلا با کلمبیا و سپس با برزیل را به مدت 72ساعت صادر کرده بود و حذف اسکناس‌های 100 بولیواری هم ظاهرا به عنوان یکی دیگر از راهکارهای مقابله با قاچاق صورت گرفت؛ اما بسیاری از ناظران می‌گویند که تبادلات مرزی نه توسط قاچاقچیان، بلکه توسط مردم عادی صورت می‌گیرد که نمی‌توانند مایحتاج روزانه خود را در کشور بیابند و به ناچار در مرزها به تامین کالاهای موردنیاز خود اقدام می‌ورزند. در حال حاضر، دولت مادورو علاوه بر تنش‌های سیاسی با بحران اقتصادی و تورم بیش از 700درصدی روبهرو است. وی حزب مخالف میز وحدت دموکراتیک را به راه‌اندازی جنگ اقتصادی با کمک قدرت‌های خارجی و برای ایجاد بی‌ثباتی در کشور متهم کرده است؛ اما مخالفان عامل بحران اقتصادی را سوءمدیریت دولت مادورو می‌دانند. کاهش بهای نفت در بازارهای جهانی سبب شد که دولت ونزوئلا برای واردات کالا با کمبود بودجه مواجه شود و این مساله به خالی شدن فروشگاه‌ها از کالاهای اساسی از جمله مواد غذایی و دارو منجر شده است.
کلمبیا: مذاکرات جنجالی صلح
پس از 5 دهه جنگ و بیش از 4 سال مذاکره و 2مراسم امضای توافقنامه، کنگره کلمبیا سرانجام شامگاه روز اول ماه دسامبر توافق صلحی را که به شورشیان چپ‌گرای این کشور اجازه ورود به عرصه سیاسی را می‌دهد، تصویب کرد. این پیمان صلح 310 برگی پس از سنای کلمبیا، در مجلس نمایندگان این کشور هم به اتفاق آرا به تصویب رسید.
توافق اول صلح که پس از مذاکراتی طولانی مدت به نتیجه رسید، در پی کمپین مخالفان در همه‌پرسی رای نیاورد. با این حال دولت کلمبیا که عزمی راسخ برای مصالحه با شورشیان فارک داشت، مذاکرات جدیدی را آغاز کرد. در توافق جدید، حدودا 50 تغییر که پیشتر مورد انتقاد مخالفان بود، اعمال شده و خوآن مانوئل سانتوس، رییس‌جمهور کلمبیا هم اعلام کرده است برای تایید آن همه‌پرسی دومی برگزار نخواهد شد. این توافق به معنای پایان 5 دهه درگیری مسلحانه با بیش از ۲۶۰ هزار کشته است. رودریگو لوندونو رهبر فارک، در این باره گفت که این توافق پایانی قطعی برای جنگ داخلی و حل اختلافات به شکلی متمدنانه است. طبق توافق جدید، گروه فارک باید دارایی‌های اعلام کند و به دولت تحویل دهد تا از آنها برای پرداخت غرامت به قربانیان درگیری‌ها استفاده شود.
