شاخص بهای تولیدکننده رکورد شکست

در میان شاخص هایی که بانک مرکزی از اقتصاد ایران منتشر می کند، شاخص «بهای تولیدکننده» شاخص خاصی است. این شاخص که تغییرات قیمت کالاها و خدمات تولید و عرضه شده به عمده فروشان، مصرف کننده نهایی یا صادرکننده به کشورهای خارجی توسط تولیدکننده را نشان می دهد؛ در سه گروه کشاورزی، صنعت و خدمات مورد ارزیابی بانک مرکزی قرار می گیرد و تغییرات قیمت کالاها و مواد خام خریداری شده توسط کارخانه ها را نشان می دهد. از آنجا که این شاخص زودتر از شاخص قیمت مصرف کننده منتشر می شود، یک شاخص «پیشرو» است. افزایش شاخص قیمت تولیدکننده منجر به افزایش شاخص تورم می شود و افزایش تورم نیز به طور خودکار بر تصمیمات بانک مرکزی تاثیر مستقیمی دارد؛ بنابراین هر چقدر شاخص بهای تولیدکننده نسبت به پیش بینی ها افزایش پیدا کند، انتظار تقویت قیمت ها هم وجود دارد. به عبارت دیگر، نوسان شاخص قیمت تولیدکننده در آینده ای نه چندان دور تاثیر خود را در شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (نرخ تورم) نشان خواهد داد. با توجه به آنچه گفته شد، طبیعی است که پس از اجرای هدفمندی یارانه ها، هزینه های تولید نیز افزایش پیدا کند. چرا که نهاده های اصلی تولید یعنی حامل های انرژی با افزایش قیمت روبه رو شده و شوک قیمتی در یک حوزه، به طور خودکار به افزایش هزینه های بخش تولید منجر خواهد شد. عدد شاخص بهای تولیدکننده در آذر ماه 89، که هنوز هدفمندی یارانه ها آغاز نشده بود، 208.4 بوده است. اما در دی ماه با شوک قیمتی حامل های انرژی، عدد این شاخص به ناگهان با رشد شدیدی مواجه می شود و با 15 درصد افزایش طی یک ماه به 240.3 می رسد. دی ماه 89، زمانی است که نخستین تکانه ها در بازار ارز رخ داده است. قیمت دلار که تا پیش از این به روش آنچه «شناور مدیریت شده» خوانده می شود، در سطح 980 تومان نگه داشته شده است؛ به یکباره با نوسان های متعدد و فعالیت های سوداگرانه در بازار آزاد، به بیش از هزار و 100 تومان می رسد و این خبر بدی برای بنگاه های ایران است که به واسطه نزدیک به یک دهه درآمدهای بالای نفتی، با ارز در دسترس و ارزان، به واردات مواد اولیه برای تولید روی آورده و حالا با دلاری روبه رو است که هم روز به روز - به واسطه تشدید محدودیت های تجاری- از میزان آن کاسته می شود و هم با افزایش تقاضا، قیمت آن افزایش پیدا می کند. از این رو، شاخص بهای تولیدکننده در ماه های پس از اجرای هدفمندی یارانه ها و تکانه های ارزی در بازار تا همین مهرماه سال جاری (یعنی آخرین آماری که بانک مرکزی اعلام کرده است) همواره رو به بالا حرکت کرده است و هیچگاه از سربالایی صعودی خود کوتاه نیامده است. شاخص بهای تولیدکننده در ایران طی 23 سال گذشته سه رکورد ماهانه را جابه جا کرده است. اولی در اردیبهشت ماه 74 که نسبت به فروردین ماه، بیش از هشت درصد رشد کرد. دومی در همین دیماه 1389 که بیش از 15 درصد نسبت به آذرماه رشد داشت و سومین رکورد متعلق به مهرماه نسبت به شهریورماه سال 1391 است که8.3 درصد افزایش یافته است. این عدد در 10 سال گذشته نیز بی سابقه است؛ چنان که رشد ماهانه این شاخص در مهرماه رکورد افزایش هزینه های ماهانه تولید را در کل سال جابه جا کرده است. بر اساس آنچه بانک مرکزی اعلام کرده است؛ شاخص بهای تولیدکننده در هفت ماه اول امسال نسبت به هفت ماه اول سال گذشته، بیش از 22 درصد رشد کرده است. این در حالی است که در شهریورماه سال گذشته، این میزان20.5 درصد بوده است. اقلام مورد استفاده در شاخص بهای تولیدکننده بانک مرکزی، به هفت گروه اصلی و سه گروه اختصاصی تقسیم می شود. گروه های اصلی شامل کشاورزی، شکار و جنگلداری، ماهیگیری، ساخت (صنعت)، هتل و رستوران، حمل ونقل، انبارداری و ارتباطات، آموزش، بهداشت و مددکاری اجتماعی و در آخر سایر فعالیتهای خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی است. گروه های اختصاصی نیز از کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری، ساخت (صنعت) و خدمات تشکیل شده است. در بین گروه های اختصاصی، بیشترین رشد ماهانه مربوط به گروه صنعت (ساخت) است که در مهرماه نسبت به شهریورماه امسال بیش از 10 درصد رشد کرده است. شاخص قیمت این گروه، حدود 35 درصد نسبت به مهرماه پارسال رشد داشته است. پس از آن بخش خدمات نیز در یک ماه شهریور تا مهرماه امسال 7.4 درصد رشد شاخص قیمت تولیدکننده رخ داده است. همچنین شاخص قیمت تولیدکننده در گروه کشاورزی، شکار و جنگلداری نیز در مهرماه امسال نسبت به مهرماه سال گذشته حدود 43 درصد افزایش پیدا کرده است. با اینکه در 20 ماه آمار موجود در این گزارش، دو عامل افزایش قیمت حاملهای انرژی و ارز به عنوان عوامل «عمومی» رشد شاخص تولیدکننده مطرح شده است، اما در گروه های مختلف، دلایل جزیی تری برای افزایش شاخص بهای تولیدکننده ارائه شده است. از جمله اینکه افزایش شاخص قیمت ماهانه گروه «کشاورزی، شکار و جنگلداری» به دلیل افزایش شاخص بهای کالاهایی مثل برنج، نباتات علوفهای، حبوبات، میوه های نیمه گرمسیری، شیر، تخم مرغ و ماهیگیری بوده است. بانک مرکزی در آخرین گزارش خود در این باره عنوان کرده است که شاخص بهای انواع برنج در مهرماه نسبت به شهریورماه امسال بین1.4 تا24.3 درصد نوسان رشد داشته است. در یک ماهه شهریور تا مهر امسال هم شاخص بهای اقلامی مانند حبوبات بیش از 12 درصد، شیر 6.4 درصد، تخممرغ 8.3 درصد و ماهیگیری به میزان13.3 درصد رشد کرده است. یا در گروه «صنعت» که بالا رفتن شاخص بهای کالاهایی مثل مواد اولیه ساخت محصولات لبنی به میزان 8.2 درصد، مواد اولیه ساخت قند و شکر تا سطح 7.5 درصد، روغن ها و روانکارهای صنعتی تا میزان6.7 درصد، مواد شیمیایی حاصل از فرآیندهای شیمیایی صادراتی تا میزان103.7 درصد، رنگ و حلال رنگ تا بیش از 20 درصد و ساخت وسایل و ابزار پزشکی تا سطح بیش از 30 درصد موجب افزایش این شاخص شده است. در میان این آماری که بانک مرکزی در بیان دلایل رشد شاخص بهای تولیدکننده در بخش «صنعت» ارائه کرده است افزایش بهای ساخت انواع آشامیدنی ها تا میزان 23.7 درصد، پلاستیک مصنوعی صادراتی تا میزان بیش از 50 درصد و محصولات پلاستیکی تا نزدیک 28 درصد قابل توجه است. نگاهی به روند 14ساله شاخص بهای تولیدکننده نیز حاکی از افزایش شدید هزینه های تولید در سال گذشته است. این شاخص در سال 76 به عدد34.7 واحد رسیده است. این رقم نسبت به سال ماقبل خود15.6 درصد افزایش یافته است. طی دو سال بعد از آن شاخص بهای تولیدکننده بالاتر رفته و تا سال 1380 که این شاخص به 65.3 واحد رسیده و نزدیک به 11 درصد رشد کرده است. در دهه 80 نیز پایین ترین رشد هزینه های تولید مربوط به سال 1388 است. پس از آن، سال 84 با 8.8 افزایش در رده دوم قرار دارد. نکته جالب توجه در آمار بانک مرکزی از این بخش، رشد34.2 درصدی شاخص بهای تولیدکننده در سال 1390 نسبت به سال 1389 است. سال 1389 این شاخص 16.6 درصد نسبت به سال ماقبل خود افزایش یافته است اما در سال بعد همزمان با افزایش هزینه های تولیدی ناشی از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها، شاخص بهای تولیدکننده نیز رشد بالایی را تجربه می کند.