نشانه‌های توافق در مناقشه گازی ایران و ترکیه
ماه سپتامبر روز جمعه به پایان رسید. ماهی که توسط دادگاه اتاق بازرگانی بین‌الملل آخرین مهلت ایران و ترکیه برای حل و فصل مناقشه گازی خود عنوان شده بود.
دادگاه ICC در ماه فوریه در حکم اولیه خود عنوان کرده بود که آنکارا و تهران باید در ماه‌های پیش رو در مورد تخفیف صادرات گاز ایران به ترکیه، روی عددی بین 10 تا 15درصد توافق کنند و در غیر این صورت این دادگاه خود عددی را به این منظور لحاظ خواهد کرد. به این ترتیب، روز شنبه در عمل، نتیجه دادگاه ایران و ترکیه مشخص شده است. نتیجه‌یی که البته محرمانه به حساب می‌آید اما با بررسی برخی شواهد، احتمالاتی برای آن در نظر گرفته شده است. با توجه به اینکه ترکیه اعلام کرده است که از اول ماه اکتبر، گاز خود را با 10درصد تخفیف به مصرف‌کنندگان داخلی ارائه خواهد کرد، بسیاری اعتقاد دارند ایران در ارائه گاز خود به ترکیه این تخفیف را در نظر گرفته و زمینه‌ساز کاهش قیمت گاز برای مصرف‌کنندگان داخلی این کشور شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، محمدصادق جوکار، کارشناس اقتصاد انرژی در گفت‌وگویی اما رد پای ایران در کاهش قیمت‌های گاز ترکیه را کمرنگ می‌داند و توجه‌ها را به سایه روس‌ها در این کاهش قیمت جلب می‌کند. قطار مباحث ایران و ترکیه در حال رسیدن به مقصد است. در سوت و کور نتیجه دادگاه، روز پنج‌شنبه وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه از کاهش 10درصدی قیمت گاز مصرفی خانگی و صنعتی از ابتدای ماه اکتبر خبر داد. خبری که ابهام‌های زیادی را در به توافق رسیدن ایران و ترکیه بر سر میزان تخفیف به ذهن متبادر می‌کند. همزمان که شمارش معکوس برای به نتیجه رسیدن توافق میان دو کشور در حال پایان است، صحبت‌های البایراک این ظن را قوی می‌کند.
ابتدای مردادماه سال جاری بود که خبرگزاری آنادولو ترکیه از تخفیفی 13.3 تا 15.8درصدی گاز ایران به ترکیه خبر داد. این خبر بر اساس دادگاه اتاق بازرگانی بین‌المللی، محلی که قرار بود شکایت شرکت بوتاش ترکیه از ایران را بررسی کند، عنوان شد و طرف ایرانی تا مدتی آن را تایید یا تکذیب نکرد.
قرارداد گازی 25ساله بین ایران و ترکیه در سال ١٩٩٦ منعقد شد و بر اساس آن ایران متعهد شد که سالانه 10میلیارد مترمکعب گاز را به شرکت بوتاش ترکیه تحویل دهد. نخستین دعوای میان ایران و ترکیه بر سر قرارداد گازی، در پی شکایت ایران و بر اساس بندی از قرارداد که ترکیه را متعهد به خرید میزان گاز تعیین شده قراردادی می‌کرد، درگرفت. در سال 1388 ایران با تکیه بر بند Take or pay در قرارداد گازی مبنی بر لزوم تحویل سالانه 20میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و لزوم پرداخت خسارت از هر یک از طرفین که قادر به تحویل یا دریافت این میزان گاز نباشند، از ترکیه شکایت کرد. در دادگاه مربوط به این شکایت ترکیه که نتوانسته بود گاز مورد تعهد خود را از ایران تحویل بگیرد به پرداخت 600میلیون دلار جریمه محکوم شد. بنا بر گزارش‌های پیشین ، شرکت بوتاش در ژانویه سال ٢٠١٢ میلادی دو شکایت در زمینه «نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران در تحویل گاز» و «کاهش قیمت گاز به دلیل تجاری» به دیوان داوری بین‌المللی ارائه کرد. این دیوان با رای ١٠ نوامبر ٢٠١٤ میلادی، شکایت گازی ترکیه از ایران را مبنی بر نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران در تحویل گاز رد کرد و بر دفاع انجام شده توسط شرکت گاز صحه گذاشت.
در نهایت 2 فوریه سال جاری میلادی، دادگاه اتاق بازرگانی بین‌المللی از دوطرف این قرارداد خواست تا با تخفیفی بین 10 تا 15درصد، دعوای خود را به پایان برسانند. این دیدگاه در آن تاریخ اعلام کرد که اگر دوطرف در چند ماه آینده به نتیجه نرسند، دادگاه خود رقمی را به این منظور در نظر خواهد گرفت.
وزیر انرژی ترکیه در ماه فوریه در گفت‌وگو با یک خبرگزاری چینی از الزام هر دوکشور بر توافق دوجانبه میان خود برای پایان یافتن این مناقشه خبر داد. وی در ادامه صحبت‌های خود افزوده بود که در صورت به توافق نرسیدن دوکشور در چند ماه آتی، اتاق بین‌المللی بازرگانی وارد عمل خواهد شد و خودش میزان تخفیفی برای ترکیه در نظر خواهد گرفت.
با داغ شدن این مساله در رسانه‌های داخلی ایران، شرکت ملی گاز ایران روز سه‌شنبه 13 بهمن‌ماه مصادف با 2 فوریه در اطلاعیه‌یی اعلام کرد: پرونده داوری مربوط به اختلاف در قیمت گاز صادراتی با شرکت بوتاش ترکیه در حال حاضر در دیوان داوری بین‌المللی در دست بررسی و رسیدگی به‌وسیله هیات داوری بوده و این هیات هنوز هیچ‌گونه رای نهایی درباره اختلاف مورد بحث صادر نکرده است.
در نهایت در اواخر ماه جولای امسال مصادف با اوایل مردادماه، وزیر انرژی ترکیه به خبرگزاری آناتولی این کشور اعلام کرد که تخفیف گازی ایران به ترکیه بین 13.3 تا 15.8درصد خواهد بود، این اظهارنظر در ادامه با واکنش نسبی مقامات ایرانی همراه شد که این درصد تخفیف را غیرقطعی خوانده و رسانه‌ها را به انتظار برای اعلام رای نهایی دادگاه دعوت می‌کردند. در همان تاریخ اخبار از این حکایت می‌کرد که ماه سپتامبر، پایان ضرب‌الاجل دادگاه اتاق بازرگانی بین‌الملل به ایران و ترکیه برای تعیین تکلیف معامله گازی دوطرف خواهد بود.
روز گذشته ماه سپتامبر به پایان رسید و خبری از نتیجه مسائل رخ داده میان ایران و ترکیه منتشر نشد؛ تنها شواهد موجود در این زمینه کاهش قیمت گاز ترکیه برای تحویل به مصرف‌کنندگان داخلی خود از اول ماه اکتبر بود. روز پنج‌شنبه 29 سپتامبر مصادف با 8مهر، خبری به نقل از البایراک وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه منتشر شد که نشان می‌داد ترکیه از اول ماه اکتبر قیمت گاز را برای تحویل به مصرف‌کنندگان خانگی و صنعتی خود با 10درصد تخفیف ارائه خواهد کرد.
انتشار این خبر و همزمانی آن با پایان مهلت دادگاه بین‌المللی اتاق بازرگانی به ایران و ترکیه، این ذهنیت را متبادر کرد که تهران و آنکارا در قالب توافق‌های اقتصادی و سیاسی توانسته‌اند، مناقشه خود را با تخفیف حدود 10درصدی ایران به ترکیه که پیش از این نیز قرار بود قبل از زمستان اعمال شود، به پایان ببرند.
گاز ایران، آری یا خیر
خبرگزاری اینترفکس انرژی در تحلیل خود از مناقشات گازی این دو کشور از فشارها بر ایران برای کاهش قیمت‌های خود با ترس از رجوع ترکیه به کشورهای جایگزین چون روسیه و آذربایجان نوشته است. به گزارش نچرال گس یوروپ، روسیه با دارا بودن سهم 67درصدی از میزان صادرات ترکیه، صدرنشین صادرات گازی به این کشور است. روسیه با فروش گاز خود با قیمت 156دلار به ازای 1000مترمکعب، معامله‌گری خوبی برای ترکیه محسوب می‌شود، چرا که ترکیه گاز دریافتی از روسیه را با قیمت 373.36 دلار در استانبول و 429.29دلار در آنکار برای هر 1000مترمکعب می‌فروشد.
با توجه به سود سه تا چهار برابری ترکیه از واردات گاز از سوی روسیه، ایران خطر چرخش بیشتر آنکارا به سمت مسکو را بیخ گوش خود احساس می‌کند. چرخشی که می‌تواند، سهم 10درصدی ایران را از چنگ این کشور در بیاورد. ترس ایران از این مساله را باید به تنگ‌تر شدن حلقه رقابتی صادرکنندگان گاز به روسیه به واسطه همسایگی این کشور با آذربایجان و رژیم‌صهیونیستی افزود. معادلاتی که تا حدودی وضعیت دشوار تهران در قبال موقعیت فعلی را تشریح می‌کند.
ضرورت انعطاف‌پذیری ایران در بازار گاز
محمدصادق جوکار، کارشناس اقتصاد انرژی موسسه مطالعات انرژی اما در گفت‌وگویی در ارتباط با کاهش قیمت گاز خانگی و صنعتی ترکیه، توافق با ایران را رد کرده و می‌گوید: از آنجایی که ترکیه، درصد کثیری از گاز خود را از روسیه وارد می‌کند و همچنین برنامه‌هایی نیز برای افزایش واردات خود از روس‌ها دارد، به نظر می‌رسد این کاهش قیمت ناشی از سیاست‌های اتخاذی روسیه باشد.
او ادامه می‌دهد: «تمایلات روسیه به همکاری اقتصادی در حوزه انرژی با ترکیه سبب شده این کشور به رقیب جدی برای ایران تبدیل شود. از طرفی روسیه در پی کسب رضایت ترکیه برای مشارکت در ترکیش‌استریم است و به همین واسطه پیشنهاد تخفیف 10.25درصدی به روسیه در قبال افزایش واردات گاز به روسیه داده است. پیشنهادهای وسوسه‌انگیز هر دوطرف بازی، نقش ایران را در این میدان کمرنگ کرده است.»
جوکار در ادامه صحبت‌های خود به جنس گاز ایران اشاره کرده و اظهار می‌کند: «گاز ایران به دلیل خاصیت اویل ایندکس، تابعی از قیمت نفت است و با کاهش قیمت نفت، دچار کاهش در بها خواهد شد، در نتیجه درصد کثیری از تخفیفی که ایران متعهد به پرداخت آن است، در این کاهش قیمت نفت پوشیده می‌شود.»
در سوی دیگر داستان، مقامات ایران تاکنون اعلام کرده بودند در صورتی حاضر به تخفیف به ترکیه می‌شوند که آنکارا پذیرای افزایش صادرات گاز ایران باشد. جوکار، راهکار خروج از این مناقشه را انعطاف‌پذیری ایران عنوان کرده و اظهار می‌کند: «با افزایش تولید گاز فازهای پارس جنوبی، ایران نباید بازارهای جهانی را از دست بدهد. ترکیه بازاری مناسب برای مازاد مصرف گاز طبیعی ایران به حساب می‌آید.» جوکار در انتها درباره مشخص شدن تکلیف دادگاه ایران و ترکیه می‌گوید: «این مذاکرات و نتایج محرمانه است و امکان دارد هرگز به صورت شفاف عنوان نشوند.»
