از منیزیم غافل شده‌ایم
ویژگی منحصربه‌فرد ذخایر دولومیت موجود در زاگرس مرکزی سبب شده تا حجم بزرگی از ذخایر منیزیم با خلوص بالا در این منطقه قرار گیرد و استان همدان را به عنوان بزرگ‌ترین منطقه دارنده دولومیت با درصد منیزیم بالا در کشور مطرح کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، سیدنعمت‌الله حقیقی، معاون پیشین معدنی سازمان صنایع و معادن استان همدان که اینک ریاست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمانشاه را بر عهده دارد و یکی از اعضای شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی معدن ایران به شمار می‌رود، بر این باور است که دولومیت‌های موجود در نهاوند به سبب عدم وجود عناصر مزاحم یکی از مرغوب‌ترین دولومیت‌های کشور است که در آن منیزیم با خلوص بالایی قرار گرفته و استحصال این فلز را اقتصادی‌تر از سایر مناطق کشور کرده است. او معتقد است که اگر سرمایه‌گذاری در این صنعت صورت گیرد و بخش خصوصی داخلی و خارجی به تولید شمش منیزیم روی آورند، علاوه بر اینکه کشور را در این زمینه خودکفا خواهند کرد، زمینه صادرات شمش منیزیم به کشورهای دیگر فراهم شده و ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ منیزیم در دنیا معرفی خواهد شد.
همواره گفته شده که یکی از بزرگ‌ترین ذخایر دولومیت کشور که کانی اصلی منیزیم به شمار می‌رود در استان همدان قرار گرفته اما تاکنون اقدام قابل توجهی در این زمینه صورت نگرفته است. در خصوص این ذخایر بزرگنمایی شده یا اینکه عزمی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت وجود ندارد؟
در این رابطه به هیچ‌وجه بزرگنمایی نشده و آنچه درباره ذخایر موجود دولومیت استان همدان و شهرستان نهاوند تخمین زده شده، عین واقعیت است. مطالعات اولیه زمین‌شناسی و برخی مطالعت اکتشافی صورت گرفته در نهاوند موید آن است که حجم بزرگی از ذخایر معدنی دولومیت در این شهرستان قرار گرفته که نمونه آن در کشور بی‌نظیر است. ذخایر دولومیت نهاوند حدود 20درصد کانی Mgo یا اکسید منیزیم را در خود جای داده که این خلوص بالا در کمتر معدن دولومیتی در ایران یافت می‌شود. چنین خلوصی برای هر سرمایه‌گذار معدنی جذاب است چرا که می‌تواند با ایجاد خط تولید شمش منیزیم در کشور با راندمان بالاتری به ماده معدنی مورد نظر دست یابد و آن را استحصال کند. در ذخایر معدنی دیگر کشور چنین خلوصی یا وجود ندارد یا اینکه عناصر همراه و مزاحمی وجود دارد که جداسازی آن فرایند کانه‌آرایی را با مشکل مواجه می‌کند.
غیر از خلوص بالا، دولومیت‌های استان همدان دارای چه ویژگی‌های دیگری است؟
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ذخایر دولومیت‌های موجود در نهاوند، نبود آهن یا درصد بسیار کم آن در کانی آن است. با توجه به اینکه منیزیم یکی از فلزاتی است که حرارت‌های بالا را تحمل می‌کند و در کوره‌های ذوب فلزات و آجرهای نسوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود آهن سبب خواهد شد تا درجه ذوب شوندگی منیزیم پایین بیاید و عملا از کیفیت آن بکاهد. بنابراین لازم است تا با عملیات پیچیده‌تری نسبت به جداسازی آهن از این سنگ اقدام شود که خود هزینه‌های بیشتری را روی دست بهره‌برداران آن معادن قرار می‌دهد. در حال حاضر یک واحد تولید شمش منیزیم در استان خراسان جنوبی واقع شده که قادر است سالانه 6هزار تن شمش منیزیم را به تولید برساند اما عملا از یک‌ششم ظرفیت خود استفاده کرده و سالانه یک تن شمش منیزیم را به تولید می‌رساند. این بدان خاطر است که آهن ذخایر دولومیت در این استان بالاست و مدیران و متخصصان معدن مجبورند تا فرآیند کانه‌آرایی را با پیچیدگی بیشتری انجام دهند تا آهن مزاحم را استخراج کنند. این مشکل در ذخایر دولومیت نهاوند وجود ندارد و به همین خاطر است که ذخایر عظیم دولومیت این شهرستان یکی از استثنایی‌ترین ذخایر دولومیت کشور است و می‌توان آن را در کلاس‌های جهانی تعریف کرد.
در حال حاضر از ذخایر منیزیم استان در چه صنایعی استفاده می‌شود؟
با توجه به اینکه هنوز ایجاد کارخانه تولید شمش منیزیم در این شهرستان جدی نشده، از سنگ دولومیت معادن آن برای کارخانه‌های ساخت شیشه استفاده می‌شود تا این شیشه‌ها از شفافیت زیادی برخوردار شوند. اما مهم‌ترین کاربرد دولومیت در شرایط کنونی به خاطر آن است که به توجه به تحمل دمای بالا از سوی منیزیم، این ماده در کوره‌های ذوب به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار گرفته و در تولید آجرهای نسوز استفاده بالایی دارد.
نکته قابل توجه در خصوص منیزیم این است که اصولا صنایع موجود در ایران وابستگی زیادی به منیزیم ندارند چرا که کاربرد اساسی منیزیم در صنایع هواپیما‌سازی، موتور خودرو و آلیاژ ترکیبی با آلومینیوم است که در ایران این کاربردها جدی گرفته نشده است. به همین خاطر است که میزان مصرف شمش منیزیم در ایران پایین است و بیشتر از دولومیت استفاده می‌شود تا از آن در کوره‌های ذوب شیشه یا سایر مواد معدنی مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به اینکه در غرب کشور ذخایر فلزی نظیر مس و سنگ‌آهن کمتر دیده می‌شود، چه استعدادهای معدنی در این منطقه از کشور وجود دارد؟
شبیه ذخیره نهاوند در اسلام‌آباد غرب در استان کرمانشاه هم کشف شده است اما خب ذخایر نهاوند هم از نظر حجم و هم از نظر کیفیت دارای سطح بالاتری است. غیر از دولومیت که در واقع نگین معادن غرب کشور شناخته می‌شود، ذخایری همچون سنگ‌های تزیینی، سیلیس، میکا، قیر طبیعی، فلدسپات و کانی‌های غیر فلزی در این منطقه به چشم می‌خورد. این هم بدان دلیل است که در زاگرس مرکزی، بیشتر، تشکیلات کربناته وجود دارد و در این تشکیلات ذخایر فلزی تشکیل نمی‌شوند. بر اساس مطالعات صورت گرفته مناطق زاگرس مرکزی چون از تشکیلات آذرین بی‌بهره مانده از ذخایر پلی‌متال نیز بهره‌یی نبرده و در حقیقت کانی‌زایی فلزات پایه شکل نگرفته است. به همین خاطر است که مثلا شما با اینکه در مناطق کردستان تا سیرجان ذخایر طلا می‌بینید اما در منطقه زاگرس مرکزی چنین ذخایری را مشاهد نمی‌کنید و بیشتر مواد معدنی نظیر سیلیس، دولومیت و سنگ آهک به چشم می‌خورد.
شمش منیزیم در چه مواردی کاربرد دارد و با توجه به شرایط پسابرجام آیا این امکان وجود دارد که سرمایه‌گذاران خارجی جذب سرمایه‌گذاری در ذخایر دولومیت همدان شوند؟
در دولت گذشته قرار بود با سرمایه‌گذاری شستا کارخانه استحصال شمش منیزیم از دولومیت در نهاوند احداث شود اما با توجه به اینکه تحریم‌ها صورت گرفت و منابع درآمدی کشور محدود شد خبر جدیدی ندارم که این پروژه تا چه حد پیشرفت کرده است. آنچه مسلم است اینکه ذخایر دولومیت موجود در نهاوند از استثنایی‌ترین ذخایر دولومیت کشور است و نزدیک به 40درصد ذخایر کشور را در خود جای داده است از این رو بهتر است که نگاه ویژه‌تری به این ذخایر داشته باشیم و از مواهب آن برای رشد و توسعه شهرستان و استان همدان بهره‌گیریم. طبیعتا اگر واحد تولید شمش منیزیم در این منطقه ایجاد شود علاوه بر معادن نهاوند، معادن سایر استان‌های همجوار هم فعال شده و خوراک مورد نظر این کارخانه را تامین کنند.
اما درباره اینکه پرسیدید شمش منیزیم چه کاربردی دارد، می‌توان گفت که از این فلز به صورت آلیاژی می‌توان به عنوان جایگزین آلومینیوم استفاده کرد. حتما می‌دانید که کشور ما از نظر ذخایر بوکسیت به عنوان ماده معدنی آلومینیوم کم بهره است و باید ماده معدنی مورد نیاز خود را از کشورهای دیگر تامین کند که در این رابطه حتی معدنی هم در گینه خریداری شده است. منیزیم می‌تواند با ترکیباتی از آلومینیوم به آلیاژی قوی تبدیل شود تا جای آلومینیوم را بگیرد. مقاومت این فلز در مقابل حرارت بسیار بالاست اما چون در دسته فلزات نرم قرار دارد نیاز است تا با اضافه کردن موادی دیگر به شکل آلیاژی مورد استفاده قرارگیرد، مانند آلومینیوم که به شکل آلیاژی در صنایع ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. از سویی دیگر ترکیب منیزیم با آلومینیوم هم قادر است نوع جدیدی از آلیاژ را روانه بازارهای کشور کند که در صنایع ساختمان ضد حریق مورد استفاده است.
منیزیم امروز در صنایع خودروسازی نیز مورد استفاده قرار گرفته و خودروسازان بزرگ دنیا از این فلز برای ساخت خودرو و تجهیزات موتور آن استفاده می‌کنند. آیا صنعت خودرو ما هم می‌تواند برای تولید موتورهای خود روی این ماده معدنی حساب کند؟
تا جایی که بنده اطلاع دارم شرکت ب.ام.و آلمان در برخی موتورهای خود از منیزیم استفاده کرده چرا که همان‌طور که گفتم این فلز توان بالایی در تحمل حرارت دارد و با توجه به نقطه بالای آن در نسل جدید موتور خودرو‌ها و هواپیما‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجا که صنعت خودرو ما نیز رو به توسعه است می‌توان با مطالعه روی این فلز نسل جدید موتورهای خود را با استفاده از آلیاژهای منیزیمی به تولید برساند و روانه بازار کند.
غیر از ذخایر مرغوب دولومیت، ایران چه مزیت دیگری برای تولید این فلز دارد؟
به نظر من در گام اول بهتر است، بازار بزرگ جهانی برای این فلز تعریف شود و تولیدکنندگان ما صرفا دنبال تولید این فلز برای بازار داخلی نباشند و مشتریان خارجی خود را بیابند. ما غیر از دارا بودن سنگ معدنی مرغوب از انرژی فراوان گاز برخورداریم و با توجه به اینکه خط لوله غرب کشور از نهاوند عبور می‌کند، این مزیت وجود دارد که از گاز موجود در واحد تولیدی منیزیم این شهرستان استفاده شده و با استفاده از انرژی موجود در دسترس، با هزینه کمتری به تولید شمش منیزیم بپردازیم. به نظر می‌رسد همه شرایط برای تولید شمش منیزیم با قیمت تمام شدن مناسب و رقابتی در استان همدان فراهم است و اگر سرمایه‌گذاری صورت گرفته به ثمر بنشیند، منطقه نهاوند به قطب تولید شمش منیزیم ایران تبدیل خواهد شد و با توجه به عبور راه‌آهن غرب کشور از این منطقه می‌توان امیدوار بود که ترانزیت شمش موجود به راحتی امکان‌پذیر بوده و محصولات تولیدی با هزینه حمل پایینی به آب‌های گرم جنوب برسد.
غفلت در برداشت از این ذخایر چه تبعاتی را برای اقتصاد استان به همراه خواهد داشت؟
کشور ما در هر منطقه دارای ذخایر منحصر به‌فردی از انواع مواد معدنی است که مورد استفاده قرار نگرفته است. از یک سو سرمایه‌گذاران کمتر مایلند وارد سرمایه‌گذاری در چنین طرح‌هایی شوند و از سوی دیگر مشکلات موجود بر سر راه کسب و کارهای معدنی سبب شده تا اندک سرمایه‌گذاران هم نسبت به توسعه فعالیت خود در این بخش با تردید مواجه شوند. به نظر من بهتر است یک استراتژی مناسب برای سرمایه‌گذاری در معادن کشور تدوین شود و این ذخایر از دل زمین استخراج شده و در بازارهای جهانی به فروش برسند. با توجه به تعطیلی معادن در برخی نقاط دنیا طبیعتا نیاز به مواد معدنی در بازارهای جهانی افزایش خواهد یافت از این رو بهتر است که تاجایی ظرفیت داریم محصولات خود را در این بازارها عرضه کرده و زیرساخت‌های کشور را توسعه دهیم.
طبیعتا معدن جایگزین مناسبی برای نفت در اقتصاد کشور بوده و مواد معدنی موجود در ایران دارای خواستگاران زیادی در داخل و خارج کشور است. به نظر می‌رسد باید راه را برای سرمایه‌گذاران و فعالان بخش معدن هموار کرد تا آنها بدون مزاحمت‌هایی از قبیل مسائل زیست محیطی، میراث فرهنگی و معترضان محلی وارد سرمایه‌گذاری در این بخش شوند. یکی از مشکلات فعلی سرمایه‌گذاران بخش معدن در آن است که مقامات محلی، سرمایه‌گذاران معدن را با دولت اشتباه می‌گیرند و از آنها طلب جاده، درمانگاه، اشتغال و رفاه را دارند در حالی که چنین وظایفی بر عهده دولت‌هاست و نباید بار چنین مسوولیتی را بر دوش سرمایه‌گذاران انداخت.
