رصد ارز تجاری در گمرک ممکن شد
بررسی اطلاعات تجاری به صورت شفاف و تفکیک شده در دوره‌های زمانی مختلف، می‌تواند به تحلیل شرایط تجاری و پژوهش‌های اقتصادی در هر زمینه‌یی کمک کند. این اطلاعات خصوصا در فرآیند واردات و صادرات اهمیت ویژه‌یی دارد.
اطلاعاتی که در گمرک جمهوری اسلامی ایران موجود است و سال‌هاست به صورت کاغذی دسته‌بندی می‌شود اما تفکیک و پردازش این نوع اطلاعات می‌تواند مانند قطب نمایی، در یافتن راه تجارت کشور به کار گرفته شود. مهم‌ترین نکته‌یی که روی درست و غلط بودن اطلاعات و نهایتا تحلیل‌ها تاثیر می‌گذارد، شفاف بودن این اطلاعات است. اطلاعاتی که سال‌ها به صورت نسبتا خام توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران جمع‌آوری می‌شد، اما حالا با پردازشی چندجانبه و اتصال به شبکه‌های دیگر همچون بانک‌ها، قابلیت‌هایی برای کنترل واردات و صادرات فراهم می‌شود که تاکنون به هیچ‌وجه قابل انجام نبود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، بر این اساس، گمرک ایران در اقدامی برای شفاف‌سازی با استفاده از بزرگ‌ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور، اطلاعات واردات و صادرات کالا مانند منشأ تامین ارزهای مورد نیاز و گشایش اعتبارات بانکی واردات کالا را از کاغذهای قابل جعل به نامه‌های الکترونیکی تبدیل کرده است. بنابراین به کمک بزرگ‌ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور که از طریق داده‌های سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی تشکیل شده، منشأ ارزی واردات کاملا مشخص می‌شود، زیرا سامانه جامع اطلاعات تجاری به بانک مرکزی متصل می‌شود و این تبادل اطلاعات به بانک مرکزی، برای شناسایی منشأ ارزی کمک می‌کند.
از سوی دیگر، اطلاعات مربوط به گشایش اعتبارهای بانکی از بانک مرکزی دریافت و در سامانه بارگذاری می‌شود و بر این اساس، زمانی که ترخیص کالا صورت می‌گیرد، دقیقا به بانک مرکزی اعلام می‌شود این محموله با چه میزان و چه مشخصات کالایی ترخیص شده و آیا گشایش اعتباری که انجام شده، با اطلاعاتی که در آن اسناد وجود دارد، همخوانی دارد یا خیر.
لذا با این دو اقدام مهم، اطلاعات تجارت خارجی کشور در حوزه تامین ارز و گشایش اعتبارات، کاملا روشن و شفاف و به صورت لحظه‌یی در اختیار دستگاه‌های اجرایی و نهادهای نظارتی قرار می‌گیرد. همچنین بررسی سوابق عملکرد واردکنندگان، صادرکنندگان و همچنین شرکت‌های حمل‌ونقل به‌صورت هوشمند به تفکیک وزن، ارزش، نوع کالا و تخلفات احتمالی از دیگر قابلیت‌های این بانک اطلاعاتی به حساب می‌آید. در همین راستا، در مورد سامانه بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور گفت‌وگویی با فیروزه خیالی؛ سرپرست دفتر برنامه‌ریزی و بهبود فرآیندهای گمرکی داشته‌ایم تا آثار مثبت این دو اقدام گمرکی و کارکردهای آن را بررسی کرده باشیم.
الکترونیکی شدن اطلاعات گمرک و پردازش آنها در بخش‌های مختلف چه کارکردها و تاثیراتی از لحاظ آماری دارد؟
یکی از کاربردهای این مساله در حوزه آمار و اطلاعات است. در حوزه آمار و اطلاعات، بحث تجارت خارجی تعیین‌کننده شاخص بخش‌های مختلف اقتصادی مانند بخش‌های صنعت، معدن، کشاورزی و حتی صنایع دستی است. شما ممکن است روی صادرات یک کالایی هدف‌گذاری انجام دهید؛ بنابراین باید میزان صادرات و احیانا میزان واردات و تولید آنها را داشته باشیم که بدانیم به هدف‌گذاری مورد نیاز رسیده‌ایم یا نه. هر دستورالعمل و هر قانون و مقرراتی هم که صادر می‌شود در حوزه تجارت بلافاصله اثراتش در بحث آمار مشخص می‌شود. یعنی بلافاصله شما وارداتتان در ترکیب و حجم کالاهای وارداتی، همین‌طور در صادرات این آمارها اثر خود را دارد. این کاربردش در بخش آماری بود.
ارتباط این سامانه با بانک‌ها از چه زمانی شکل گرفت و تکامل آن به چه صورت بود؟
کار این سامانه از سال 93 آغاز شد. در بحث سامانه بانک اطلاعات جامع یکی از مشکلات مربوط به ضعف‌های نرم‌افزارهای گذشته بود که ما آنها را شناسایی و به‌تدریج با سازمان‌های مختلف هم همکاری‌مان را آغاز کردیم. در رابطه با بانک‌ها نیز در چند مرحله و چند موضوع تعامل انجام دادیم. در فاز اول برنامه ما این بود که تمامی فیش‌های کاغذی را به فیش‌های الکترونیکی تبدیل کنیم که برای جلوگیری از سوءاستفاده بسیار مهم و با اهمیت بود؛ چراکه این فیش‌ها جعل می‌شدند و بارها مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
بنابراین در مرحله اول فیش‌ها را الکترونیکی کردیم. الان پرداخت به صورت الکترونیکی انجام می‌شود و بانک عامل به گمرک تاییدیه می‌دهد؛ یعنی تایید می‌کند که پرداخت به بانک انجام شد. این برای ما بسیار مهم بود و در همان سال 93 که این سامانه آغاز به کار کرد، باعث شد ما با 58درصد رشد درآمدی مواجه شدیم. در آن سال ما تنها سازمانی بودیم که نه تنها درآمدهای پرداختی‌مان محقق شد، بلکه به بیش از آن هم دست یافتیم.
حوزه دوم تعامل با بانک، ارسال و دریافت اسناد است. همان بحث‌های اسناد بانکی مثل گشایش اعتبار است که هم اطلاعات را به بانک می‌فرستیم و هم از بانک اطلاعات می‌گیریم تا مطمئن باشیم ارزی که از کشور خارج می‌شود به همان میزان کالا به کشور وارد شود.
می‌توانید از کاربرد دیگری برای این سامانه مثال بزنید؟
البته علاوه بر این، استفاده درون سازمانی هم می‌توان از این اطلاعات کرد؛ به لحاظ عملیاتی که درگیر آن هستید. یعنی اینکه یک بانک اطلاعات جامعی را گردآوری کرده که از طریق آن می‌توانید محموله‌های خود را شناسایی کنید. یعنی می‌توانید شناسایی کنید محموله‌هایی که وارد کشور می‌شود از چه سطح ریسکی برخوردار است. چون الان در هیچ جای دنیا نمی‌توان همه محموله‌های وارداتی را بازرسی فیزیکی کرد یا از دستگاه ایکس‌ری در آن استفاده کرد. برای این کار می‌توان از مدیریت ریسک استفاده کرد؛ به این معنی که شما زنجیره‌یی از اطلاعات را تشکیل دهید که از مرحله ورود کالا تا مرحله عرضه این جریان دیتا برقرار می‌شود.
براساس این اطلاعاتی در اختیار شما قرار می‌گیرد که یک سری شاخص‌ها و پارامترهایی را تعیین می‌کنید که المان‌های موجود در حوزه تجارت را شناسایی می‌کنیم. براساس این پارامترها تشخیص می‌دهید که هر کدام از این موجودیت‌ها از چه میزان سطح ریسکی برخوردار است و براساس آن شاخص‌ها و سطح ریسک شناسایی شده، رفتار با آن موجودیت را ترسیم می‌کنیم که این رفتار به زبان ساده می‌تواند بازرسی فیزیکی، بازرسی از طریق دستگاه ایکس-ری یا انطباق اسناد باشد.
اگر هم آن موجودیت کم ریسک بود، می‌تواند از مسیر رنگ سبز عبور کند و ترخیص شود. سطوح ریسک را هم ما به کم‌ریسک، متوسط و پرریسک تعریف می‌کنیم که به ترتیب از رنگ‌های سبز، زرد و قرمز برای آنها استفاده می‌کنیم. طبیعتا با هر سطح ریسک یک رفتار متفاوتی داریم. تمام این مراحل کنترلی شاخص‌های مربوط به خودش را دارد. با این شیوه می‌توان محموله‌ها را ارزیابی کرد و به کشف محموله‌های قاچاق کمک کرد.
طبیعتا منابع محدودی برای بازرسی محموله‌های وارداتی وجود دارد و نمی‌توان از آنها برای همه محوله‌های وارداتی کشور استفاده کرد. با این روش جدید می‌توان روی محموله‌های پرخطر متمرکز شد. علاوه بر اینکه در این سامانه چنین تشخیص‌ها و کنترل‌هایی در مدت زمانی بسیار کوتاه انجام می‌شود، می‌توان به سازمان‌های دیگر کمک کرد تا کنترل‌هایشان را به درستی انجام دهند. به عنوان مثال نیروی انتظامی برای اینکه تشخیص دهد این محموله از مبادی رسمی وارد کشور شده یا نه، نیازی به استعلام‌های کاغذی زمانبر ندارد و تنها با ارسال یک پیامک به همین بانک اطلاعات جامع می‌تواند از این اطلاعات بهره‌مند شود.
تاثیر این بانک اطلاعات بر کنترل واردات کالاها چیست؟
به کمک بزرگ‌ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور که از طریق داده‌های سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی تشکیل شده، امروز در بحث مدیریت ارز ما می‌توانیم تشخیص دهیم که منشأ ارزی برای واردات چه بوده یعنی این کاملا متصل می‌شود به اطلاعاتی که در اختیار بانک مرکزی قرار دارد و این تبادل اطلاعات به بانک مرکزی برای شناسایی منشأ ارزی کمک می‌کند.
یا بحثی که در مورد اسناد بانکی داریم ما اطلاعات مربوط به گشایش اعتبارهای بانکی را از بانک مرکزی دریافت می‌کنیم، در سامانه اینها را بارگذاری می‌کنیم و اطلاعات در اختیار ما هست و زمانی که ترخیص کالا صورت می‌گیرد دقیقا به بانک مرکزی اعلام می‌کنیم، این محموله با چه میزان و چه مشخصات کالایی ترخیص شده و آیا با آن گشایش اعتباری که انجام شده با اطلاعاتی که در آن اسناد وجود دارد همخوانی دارد یا خیر. این بررسی‌ها تا سطح عرضه کالا ادامه دارد.
چون علاوه بر بحث آماری که گفتیم، شناسایی این کالاها که از کدام مبادی آمده‌اند نیز برای ما مهم است. ضمن اینکه از این بانک جامع می‌توان برای ردیابی کالای واردات غیررسمی با کالای واردات رسمی استفاده کرد. مثل همان کاری که داریم برای ثبت شماره‌های تلفن همراه انجام می‌دهیم که به طرح رجیستری دستگاه‌های تلفن همراه معروف شده است. این شرایط که برای تلفن‌های همراه انجام شده است را می‌توان برای همه کالاها انجام داد و به راحتی و با سرعت با این سامانه کالاهای واردات رسمی و غیررسمی را از هم تشخصیص داد.
کدام دستگاه‌ها و نهادها به این اطلاعات دسترسی دارند؟
ما حدود 25دستگاه داریم که این 25دستگاه به عنوان سازمان‌های مجوز دهنده در پنجره تجارت فرامرزی متصل هستند و فرآیندها را به صورت الکترونیکی کنترل می‌کنند. یک بخشی از این به همان بانک‌ها مربوط می‌شود که برای شناسایی منشأ ارزی یا اطلاعات مربوط به گشایش اعتبارهای بانکی استفاده می‌شود. سازمان بنادر و کشتیرانی هم از سازمان‌هایی است که با آنها اطلاع‌رسانی می‌کنیم چراکه باید اطلاع داشته باشند، محموله‌یی که به کشور وارد می‌شود تحت چه رویه‌یی به داخل کشور ترخیص می‌شود. سازمان راهداری هم به این اطلاعات دسترسی دارد چراکه برای عرضه مجوز عبور باید بداند محموله داخل کامیون از مبادی رسمی وارد شده است یا خیر؟
پس این کار به صورت مستقیم روی جلوگیری از قاچاق هم تاثیر می‌گذارد. این طور نیست؟
یکی از دلایلی که در مدت گذشته میزان کشفیات قاچاق تا این حد بالا رفته است همین مساله سهل‌الوصول بودن این اطلاعات برای سازمان‌های ذی‌ربط است. ما تا پیش از این همه این اسناد را کاغذی داشتیم که قابل جعل بود ولی در این مدت که این اسناد الکترونیکی شده است، امکان جعل و تخلف از بین رفته است چراکه دیگر سند کاغذی‌ای وجود ندارد که قابل جعل باشد؛ یعنی هیچ جایی برای دخل و تصرف توسط غیر وجود ندارد.
در رابطه با بحث بانک‌های اطلاعاتی برای شناسایی کالاهای قاچاق شما نیاز به برقراری یک جریان دارید که این جریان در قالب بانک‌های اطلاعاتی صورت می‌گیرد. ما از نیمه دوم سال 92 با بررسی‌هایی که در داخل گمرک انجام دادیم، روی محورهای اصلی آسیب‌شناسی‌هایی که انجام شد، متوجه شدیم که نرم‌افزار موجود قابلیت پوشش کلیه رویه‌های گمرکی را نداشت. قابلیتی که سامانه در اختیار سازمان قرار داده این بود که این بانک اطلاعاتی را که در آن ثبت می‌شود، جامعیت کامل دارد و ما توانستیم اطلاعات آماری گمرک را در رویه‌های گمرکی به صورت روزانه روی پرتال گمرک بارگذاری کنیم که مورد استفاده و کاربرد تمام سازمان‌های دولتی قرار گرفته و درحال حاضر ما فیلدهایی که پرکاربرد هستند روی سامانه بارگذاری می‌کنیم.
