مقابله بانک مرکزی با انحصار بانکی
طی یک دهه گذشته، بسیاری از نهادهای دولتی و یا نهادهای عمومی خارج از دولت، اقدام به افتتاح حساب در بانک‌های دولتی یا خصوصی کرده‌اند و به دلیل فعالیت‌های گسترده اقتصادی، منابع مالی زیادی در حساب‌های آنها گردش می‌کند.
این در حالی است که بانک مرکزی آمار دقیقی از این گردش‌های مالی و حتی تعداد حساب‌های مفتوح ندارد. حالا در اقدامی اصلاحی، بانک مرکزی در صدد است تا همه نهادهای دولتی یا عمومی را مکلف کند، فقط در بانک مرکزی اقدام به افتتاح حساب کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، جمشید پژویان، اقتصاددان، با استقبال از این تصمیم بانک مرکزی تاکید می‌کند:« اجرای این طرح باید به گونه‌ای باشد که به نظام بانکی آسیب وارد نشده و از سوی دیگر جلو انحصارات ایجادشده برای این گونه نهادهای دولتی یا عمومی خارج از دولت هم گرفته شود.»
اخیرا بانک مرکزی اعلام کرده است تمام حساب‌های ارگان‌های دولتی و یا نهادهای عمومی خارج از دولت باید به بانک مرکزی منتقل شود. آیا در دیگر کشورها هم سازمان‌های دولتی و عمومی، خارج از بانک مرکزی حساب دارند؟
شرایط اقتصادی ایران و نیز نوع فعالان اقتصادی در کشور ما با اغلب کشورهای دنیا متفاوت است. کمتر کشوری در دنیا وجود دارد که در آنجا ارگان‌های دولتی و یا حتی نهادهای عمومی خارج از دولت، به طور مستقل به فعالیت‌های اقتصادی گسترده بپردازند. طبیعی است وقتی که در ایران، نهادهای عمومی و دولتی به عوض اینکه در مسیر وظایف تعریف‌شده حرکت کنند، به فعالیت‌های اقتصادی مبادرت می‌کنند، گردش مالی عظیمی را در اختیار می‌گیرند که به طور طبیعی، این حجم از گردش مالی نیازمند استفاده گسترده از نظام بانکی دولتی یا خصوصی است و از این رو، وضعیت آن گونه می‌شود که فعالیت‌های مالی آنها خارج از بانک مرکزی رخ می‌دهد. در حال حاضر حجم منابع مالی این نهادهای عمومی که فعالیت اقتصادی می‌کنند، به قدری است که در حد و‌اندازه بودجه کشور برآورد می‌شود. بنابراین تصمیم بانک مرکزی مبنی بر انتقال حساب‌های تمامی این نهادها و سازمان‌ها به این بانک، تصمیم درستی است.
در این صورت دریافتی‌های نهادهای دولتی باید به حساب بانک مرکزی واریز می‌شود؟
ببینید؛ این گونه مسائل فقط در ایران رخ می‌دهد، چرا که دست کم کشورهای توسعه‌یافته، از آنجا که اساسا نهادهای دولتی یا عمومی مجاز به این نیستند که خود مستقلا عمل کنند، گردش مالی نظام‌مندی دارند. اما در مواردی هم که چنین حساب‌هایی وجود داشته باشد، این حساب‌ها انحصاری نیست و همواره در یک فضای رقابتی صورت می‌گیرد. در حال حاضر غیر از اینکه نهادهای مختلف دولتی یا فرادولتی حساب‌های متعدد دارند، مشکل اساسی این است که بسیاری از این گونه نهادها نه تنها فعالیت‌های گسترده اقتصادی می‌کنند، بلکه اساسا برای خود بانک هم دارند و از این رو، اقدامات آنها انحصاری است. این موضوع آن مشکل اساسی است که بانک مرکزی تلاش دارد آن را رفع کند.
در صورتی که این حساب‌ها به بانک مرکزی منتقل شود، تکلیف فعالیت‌های گذشته آنها چه می‌شود؟
اصولا بانک مرکزی به این دلیل می‌خواهد این گونه حساب‌ها را در آنجا تجمیع کند که این گونه انحصارات از میان برداشته شود. بنابراین بعد از این اقدام، تمام این سازمان‌های دولتی و فرادولتی بر اساس شرایط و ضوابط و تنها بر اساس میزان کارایی که دارند می‌توانند از منابع و اعتبارات استفاده کنند.
آیا این اقدام بانک مرکزی در راستای ایجاد شفافیت مالی و پولی است؟
بله. در حالی که این گونه نهادها از منابع ارزانی که در اختیار دارند، در عرصه‌های مختلف استفاده می‌کنند، بخش خصوصی امکان دسترسی به این منابع را ندارند.
اما برخی از این بانک‌ها، از محل این حساب‌های سپرده به متقاضیان دیگر تسهیلات پرداخت کرده‌اند و در نتیجه در حال حاضر شاید نتوانند آن حساب‌ها را به بانک مرکزی منتقل کنند...
این تسهیلاتی که پرداخت کرده‌اند، در هر حال، سر رسید پرداخت دارد، بنابراین بانک مرکزی می‌تواند تمدید اعتبارات را متوقف و یا محدود به تایید خود کند و زمان انتقال این حساب‌ها را با زمان سررسید تسهیلات پرداختی تطبیق دهد که برای بانک‌ها هم مشکلی ایجاد نشود. از سوی دیگر بانک‌ها دیگر مجاز نیستند برای نهادهای دولتی و یا نهادهای عمومی حساب جدید افتتاح کنند و به این ترتیب آن سازمان‌ها و نهادهای دولتی یا عمومی مکلف می‌شوند تا حساب‌های جدید و یا ماسبق خود را به بانک مرکزی منتقل کنند.
آیا بانک‌ها نباید حتی اگر شده از محل منابع مالی خود، حساب‌های مذکور را به بانک مرکزی منتقل کرده و بعد اقساط تسهیلات را دریافت کنند؟
این گونه رفتار کردن ممکن است فشارهایی را بر برخی از بانک‌ها وارد کند. بانکی که بخشی از منابع خود را به صورت اعتبارات پرداخت کرده است، انتظار دارد سود این تسهیلات را تحصیل کند، اما اگر بانک مرکزی آن بانک را ناگزیر کند که از منابع خود آن سپرده‌ها را به بانک مرکزی منتقل کند، به زیان آن بانک است. مگر اینکه بانک مرکزی تضمین کند که تا سررسید اعتبارات پرداخت‌شده، آن سود مربوطه را به بانک مورد نظر منتقل کند.
در صورت مقاومت بانک‌ها، بانک مرکزی می‌تواند اقدامی بکند؟
بانک مرکزی دو راه دارد: یکی اینکه نهادهای دولتی یا عمومی خارج از دولت را ناگزیر کند که از این پس هر نوع حساب خود را تنها در بانک مرکزی افتتاح کنند و بانک‌ها را هم از افتتاح حساب جدید منع کند، و دیگر اینکه به بانک‌ها بگوید سود خود را بابت تسهیلاتی که از محل حساب‌های افتتاح‌شده پرداخت کرده‌اید، تا زمان سررسید دریافت کنید و به محض سررسید باید حساب مربوطه را به بانک مرکزی انتقال دهید. راه دیگر این است که بانک‌ها همین الان تمام آن حساب‌ها را به بانک مرکزی منتقل کنند و بانک مرکزی قبول کند که سودی را که از محل اعتبارات پرداخت‌شده به بانک‌ها تعلق می‌گرفته خود بپردازد.
اگر در نهایت همچنان این حساب‌ها به بانک مرکزی منتقل نشد، آیا بانک مرکزی می‌تواند با بانک‌های متخلف برخورد قانونی کند؟
بله. بانک مرکزی می‌تواند از ابزار تنبیهی خود استفاده کند تا بانک‌ها ملزم شوند حساب‌های مفتوح را منتقل کنند، اما نباید به گونه‌ای عمل شود که بانک‌ها دیگر نتوانند هیچ گونه حسابی را برای نهادها افتتاح کنند. باید این طرح در همه وجوه مورد بحث و بررسی قرار گیرد. اما در نهایت اجرای این طرح لازم است تا از بسیاری اغتشاشات در حوزه پولی و مالی جلوگیری و بسیاری از انحصارات و امتیازات در این حوزه رفع شود.
