چگونه خاک تیره گرانبها می‌شود؟
بازدید از معدن طلا می‌تواند برای همه جالب و هیجان‌انگیز باشد و به سوال‌هایی که در خصوص شیوه تولید این فلز گرانبها در ذهن‌ها ایجاد می‌شود، پاسخ دهد. سوالاتی مثل اینکه چگونه این فلز زرد از معدن، استخراج و به شکل طلاهای موجود در بازار درمی‌آید؟
پاسخ به این سوالات، حتی مسافت طولانی و سختی راه را می‌تواند در حاشیه قرار دهد. در این راستا این روزنامه بازدیدی از خط تولید طلا در آذربایجان غربی داشت اما در لحظه ورود، صدای اعتراض‌های پیرمرد روستایی، ماموران حراست را جلوی در کارخانه جمع کرده بود که این مساله شروع خوبی برای یک بازدید نبود. از حرف و حدیث‌های اطرافیان چنین برداشت می‌شد که پیرمرد معترض، خواهان استخدام در معدن طلاست، اما با توجه به اینکه سه پسر او در این معدن استخدام بودند، امکان استخدام او وجود نداشت. البته با توجه به شرایط سخت کار در معدن، به نظر می‌رسید سن و سال او نیز چندان برای این کار مناسب نیست. اعتراض‌های پیرمرد روستایی، موضوع شلاق کارگران را که دو ماه پیش اتفاق افتاد، تداعی می‌کرد و این موضوع را نیز یادآور می‌شد که حقوق معدنکاران نسبت به کار آنها، چندان مناسب نیست و در اغلب معادن این کارگران ثبات شغلی ندارند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، بازدید از یکی از کارخانه‌های بزرگ مقیاس جهان یعنی زرشوران شروع خوبی نداشت. مشابه این اتفاق، در زمان افتتاح این کارخانه توسط اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور نیز رخ داده بود و در آن زمان روستاییان اطراف منطقه زرشوران به نشانه اعتراض جلو در کارخانه تجمع کرده بودند و در اعتراض خود، خواستار خریداری زمین‌های کشاورزی توسط دولت و استخدام در کارخانه طلا بودند؛ چرا که به گفته روستاییان، با توجه وجود ماده آرسنیک در آب‌های محدوده فرآوری، کسی دیگر محصولات آنها را خریداری نمی‌کند و دولت باید در این زمینه فکری به حال آنها کند. البته به گفته مدیرعامل این کارخانه، تمهیدات زیست محیطی در این زمینه انجام شده و این کارخانه سعی کرده است افراد بومی را استخدام کند.
استخراج طلا
طلا خاک تیره‌یی است که پس از فرآیندی سخت تبدیل به فلزی گرانبها می‌شود. فرآیند تبدیل شدن این خاک تیره چندان طولانی است که از 6 میلیون تن خاکی که برداشت می‌شود، 5 میلیون تن آن مواد باطله است. در این فرآیند یک میلیون تن مواد معدنی همراه با طلا برداشت و وارد مراحل استخراجی می‌شود. کارخانه زرشوران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان طلا در ایران از روش ابداعی بومی استفاده می‌کند. این کارخانه با استفاده از روش شیمیایی به فرآوری طلا می‌پردازد. این روش در حالی در این کارخانه استفاده می‌شود که روش (پی.آ. ایکس) در زمان تحریم غیر ممکن بوده اما این روش ابداعی طراحان ایرانی هزینه کمتری را صرف می‌کند؛ هرچند به لحاظ زیست محیطی نمی‌توان گفت چقدر مطمئن است...
اتاق طلا
با این حال کانی‌های جدا شده پس از مراحلی تبدیل به پشم فولادی می‌شوند (همان سیم ظرفشویی داخل منازل است). در نهایت این پشم فولادی اسیدشویی می‌شود و طلا از آن جدا شده و ذوب می‌شود که در این مرحله یکی قبل از مرحله نهایی، کیکی از خاک طلا درست می‌شود. شاید بهترین جای یک بازدید رسیدن به اتاق طلا باشد؛ چرا که مواد معدنی استخراج شده از خاک تیره، پس از طی فرآیندی به اتاق طلا می‌رسد.
پس از این مرحله کیک خاکی به اتاق طلا می‌رود و در کوره‌های مشخصی ذوب شده و بعد طلای مذاب شده در قالب‌های ریخته می‌شود و شکل شمش را به خود می‌گیرد. چرا که در این مرحله، طلا به‌شدت دچار افت دما شده و فرم قالب را به خود می‌گیرد. البته استاندارد شمش‌های طلا باید با عیار 999.9 باشد که در حال حاضر شمش‌های تولید شده در این کارخانه با استاندارد 999.5 تولید می‌شود که باید به استاندارد 999.9 برسد.
نگهداری باطله‌ها
پس از دیدن اتاق طلا شاید دیگر از جذابیت‌های بازدید کم شده باشد اما موضوع جالبتر این بازدید، نگهداری از باطله‌هاست؛ چرا که پس از مرحله طلاگیری از خاک، مواد باقیمانده از آن باطله نامیده می‌شود. براساس گفته‌های کارشناسان کارخانه طلای زرشوران، این باطله‌ها شاید امروز کارکردی نداشته باشد اما در مرور زمان، می‌توان بررسی و آزمایش‌های تحقیقاتی روی آنها انجام داد. چون در هنگام استخراج طلا از خاک مواد شیمیایی بسیاری در آن به‌کار برده می‌شود، باید مراقب بود این مواد شیمیایی وارد آب‌های زیرزمینی و طبیعت نشود. البته این موضوع چندان قابل درک نیست که چگونه می‌توان در سال‌های مختلف استخراج این حجم عظیم از باطله را نگهداری کرد؟
پایش آنلاین
بنابراین برای این نگهداری باطله‌ها قوانینی وجود دارد که باید آب‌های منطقه پایش شود تا مواد شیمیایی وارد آن نشود. البته این مرحله دیگر از دستگاه‌های بومی استفاده نمی‌شود و با دستگاهی که از نروژ وارد شده است، آب تا عمق معینی پایش می‌شود تا وارد آب‌های زیرزمینی نشود و آلودگی ایجاد نکند. اصطلاح این مرحله پایش آنلاین است و میزان سیانوری که در آبها وجود دارد بررسی می‌شود و این اطمینان خاطر را می‌دهد که آلودگی وارد طبیعت نشده است. البته لازم است این نکته یادآوری شود که دستگاهی که امکان ارزیابی الودگی را می‌دهد از آثار لغو تحریم‌هاست. چرا که پیش از لغو تحریم‌ها با توجه به بمب‌گذاری‌هایی که در نروژ اتفاق افتاده بود امکان ورود این دستگاه به ایران وجود نداشت.
در هر صورت علاوه بر این، وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست در دوره‌های سه ماهه بازرسانی را به این کارخانه می‌فرستند تا تمام خاک، محیط و آبهار ا آزمایش کنند و سیگنال‌های خطر را گزارش دهند. البته گفته می‌شود با این روش دیگر طبیعت از برداشت طلا با روش شیمیایی آزرده‌خاطر نخواهد شد.
تمهیدات زیست محیطی
از جمله اقدامات زیست محیطی برای جلوگیری از ورود آرسنیک به آب‌های محدوده فرآوری، افزودن مواد شیمیایی و تبدیل آن به آرسنیک بی‌ضرر است. البته یکی دیگر از اقدامات این کارخانه، احداث محل‌هایی برای انباشت باطله است که در برای این کار، خاک رس محدود در 3 لایه فشرده شده تا آب به درون آن نفوذ نکند. برای اطمینان بیشتر نیز روی آن یک لایه‌یی از عایق نفوذناپذیر نصب شده تا آلودگی نشت نکند. آب‌های انباشته شده از فرآوری نیز با استفاده از سیستم فیلتراسیون، از باطله جدا شده و برای مصرف به سیستم باز می‌گردد. سیستم پایش آنلاین که از آن یاد کردیم یکی دیگر از روش‌های تمهیدات زیست محیطی است و برای این امر، تعدادی چاه‌های نمونه‌برداری حفر شده است و آبها درآن انباشته می‌شود در این چاه‌ها به صورت آنلاین نمونه‌برداری شده و آلودگی به صورت آنلاین نشان داده می‌شود. در واقع این چاه‌ها میزان درصد سیانور را هشدار می‌دهد تا نسبت به رفع مشکل آن اقدام شود.
اشتغال بومی‌ها
سرمایه‌گذاری در خصوص این طرح انجام شده باعث اشتغال بیش از ۶۷۵ نفر در مجموعه معدن وصنعت شده که حدود ۵۱درصد شاغلان اهل تکاب، میاندوآب و شاهین‌دژ هستند. ۴۰ درصد شاغلان اهل روستاهای اطراف که از این ۴۰درصد حدود ۷۰-۸۰درصد آنها از اهالی زرشوران هستند. از شهرهای مختلف فقط ۹درصد در این مجتمع اشتغال دارند، براساس این آمار۹۰درصد شاغلان بومی هستند و سطح تحصیلات که افراد شاغل در بخش کارفرما، پیمانکار و مشاوران دارند به این صورت است که ۵درصد کارشناسی ارشد، ۲۷درصد کارشناسی، ۶درصد کاردانی، ۱۴درصد دیپلم و ۴۸درصد زیر دیپلم که شاغلان زیر دیپلم اکثرا متعلق به روستاهای اطراف هستند و افراد کارشناس شاغل در مجتمع غالبا از شهرهای اطراف هستند و چندین نفر دانشجوی دکتری نیز در این مجتمع اشتغال دارند و غالب این افراد از نخبگان دانشگاهی هستند و در دانشگاهای معتبر تهران، مدرس و خواجه نصیر تحصیل کرده‌اند و از سطح علمی بالایی برخوردار هستند شرکت گسترش معادن وصنایع معدنی طلای زرشوران دارای دو بخش معدن و صنعت است در بخش معدن در حال حاضر پیمانکاری فعالیت می‌کند که برنامه این پیمانکاری برای ۱۰ هزارمترمکعب استخراج ماده معدنی و باطله است و این معدن از معادن بزرگ و در سطح کلاس جهانی است از معادن پلی‌متال و در بحث هیدرو ترمالی تشکیل شده است و طبق آخرین اکتشافات که به تایید شورای عالی معادن رسیده است معدن دارای ذخیره ۵/۲۷ میلیون تن کانسنگ طلا وعیار متوسطppm 4 است و عیار نقره ppm2 و جیوه ppm45 است. عناصر آرسنیک و آنتیموان حدود ۸-۷درصد ماده معدنی را تشکیل می‌دهند با توجه به مطالعات میکروسکوپی انجام شده ذخایر امید بخشی در این مجتمع وجود دارد در سال گذشته ۱۰هزار متر حفاری جهت تکمیل اطلاعات و اکتشافات تفصیلی معدنی صورت گرفته و در حال حاضر مطالعات کانی‌شناسی انجام می‌شود و معدن زرشوران اسناد مناقصه ۳۰ هزارمتر اکتشافات حفاری را آماده کرده است و با حضور کارشناسان بومی و خارجی فضایی ایجاد می‌شود که این ارتباط را با کشورهای دیگر نیز داشته باشد و مجتمع زرشوران موفق به اجرایی شدن ۱۰۳درصد برنامه‌ها در سال ۹۴ شده است. در ۴ ماهه اول سال۹۵ نسبت به ۴ ماهه مشابه سال۹۴ حدود۵/۱ درصد رشد داشته است در بخش معدن درسال۹۴ از برنامه ۳۰هزار تن بالغ بر ۳۰۹ هزار تن استخراج ماده معدنی صورت گرفته یعنی اینکه ۱۰۳درصد برنامه‌ها در سال۹۴ اجرایی شده است.
ظرفیت تولید
در حال حاضر ظرفیت کارخانه ۲هزار تن در روز طراحی شده اما با توجه به اینکه خاک ورودی از عیار متوسط PPM4 فعلا پایین‌تر است برنامه تولید سال جاری ۶۰۰ کیلو طلاست. در سال ۹۴ حدود ۱۳۴ کیلو طلا به ارزش ۱۵۳ میلیارد ریال و در سال۹۵ حدود۱۴۲کیلو طلا با ارزش حدود ۱۹۷ میلیارد ریال که ۹ مرحله عرضه در بورس داشته است. این عرضه باعث رشد ۳۰ درصدی در بورس شد. فاز دیگری از این مجتمع در دست اجراست و آن بخش تولید سنگ تزیینی تراورتن است که کارهای اکتشافی آن در حال انجام شدن است. اگر توافق کمیته سرمایه‌گذاری صورت گیرد برای احداث کارخانه تولید سنگ تزیینی تراورتن اقدام خواهد.
