توافق «۱+۵»؛ ترانزیت بدون ترکیه
می‌گویند همسایه آنقدر عزیز است که از همسایه ارث می‌برد؛ شاید احترام به همین باور باعث شد ایران در چند سال اخیر چشم به روی همه مسائل نامطلوبی که در مرز ترکیه برای کامیونداران ایرانی پیش می‌آید ببندد و باز هم به احترام همسایگی، با این کشور کنار بیاید اما به نظر می‌رسد ترکیه نمی‌تواند شریک درازمدت ایران در حمل‌ونقل ترانزیتی باشد؛
در هفته‌های گذشته باز هم خبر رسید تعدادی از کامیون‌های ایرانی در این کشور به آتش کشیده شده‌اند و هنوز هم مسئله غرامت‌خواهی ایران در این زمینه به نتیجه نرسیده است. به آتش کشیده شدن کامیون‌های ایرانی در خاک ترکیه تنها یکی از دردسرهای تردد کامیون‌های ایرانی در چند سال گذشته از مرز این کشور است؛ ترکیه یک روز مرز را می‌بندد و روز دیگر به ایرانی‌ها سوخت نمی‌دهد. همه این مسائل در کنار مسائل داخلی ترکیه در سال‌های اخیر ایران را بر آن داشته به دنبال مسیر ترانزیتی جدیدی باشد که بتواند جایگزین مسیر تردد ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اروپا باشد و بر اساس مذاکراتی که ایران از یک سال پیش در این زمینه کلید زده، مسیر جایگزین تا مرحله امضای موافقتنامه نهایی بین ایران با ۵ کشور دیگر پیش رفته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از صمت ، مسیر جدید ترانزیتی که به پیشنهاد ایران، وظیفه انتقال کالاها از ایران به کشورهای حوزه قفقاز و اروپا را دارد، از بنادر جنوبی ایران در خلیج‌فارس آغاز، با جاده و ریل به مرزهای شمالی کشور می‌رسد و وارد آذربایجان می‌شود. کالاها در ادامه مسیر با کامیون به ارمنستان و از آنجا به بندر پوتی و باتومی در گرجستان می‌روند و در ادامه مسیر با کشتی به بنادر بورگارس و وارنا در بلغارستان منتقل می‌شوند و از آنجا کامیون‌ها به یونان می‌روند.
کالاها از یونان می‌توانند به سایر کشورهای اروپایی منتقل شوند.
مسیر جدید که با عنوان کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه معرفی می‌شود؛ یک مسیر مناسب برای دسترسی ایران، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و کشورهای حوزه قفقاز و آسیای میانه به اروپای مرکزی است که می‌تواند تسهیل‌کننده تجارت بین این کشورها باشد.
ایران و ۵ کشور دیگر یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، یونان و بلغارستان موافقتنامه تاسیس این کریدور ترانزیتی را امضا کرده‌اند.
محمدجواد عطرچیان، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای که ریاست مذاکره درباره تاسیس کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه با ۵ کشور طرف مذاکره را به عهده دارد تاکید می‌کند که این کریدور بر مبنای حمل‌ونقل چند وجهی عمل خواهد کرد و پیوندی از حمل‌ونقل جاده‌ای، دریایی و ریلی است.
لغو روادید بین کشورهای مسیر
در راه‌اندازی کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه قرار نیست زیرساخت جدیدی فراهم شود بلکه به گفته عطرچیان، مبنای این توافقنامه استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های موجود است. او توضیح می‌دهد: در حال حاضر مسیرهای مورد توافق در این کریدور باز است و تعداد زیادی کامیون اروپایی در آن تردد می‌کند و از این مسیر به ایران می‌آیند اما تردد کامیون‌های ایرانی در این مسیر کمتر است.
به گفته او توافق راه‌اندازی کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه، یک پیمان منطقه‌ای است که کشورها را وادار می‌کند برای تسهیل حمل‌ونقل بین یکدیگر، تسهیلاتی بدهند. به عنوان نمونه تاکنون الزام ویزا برای حمل بار جاده‌ای بین ایران و گرجستان و ایران و آذربایجان لغو شده است.
این مسئله موجب می‌شود رانندگان بتوانند تا بندر پوتی و باتومی در گرجستان بدون ویزا تردد داشته باشند بنابراین هزینه‌های زمانی و مالی ویزا را نخواهند پرداخت. به گفته او به احتمال زیاد با راه‌اندازی این کریدور، ویزا برای حمل‌ونقل جاده‌ای بین ایران و ارمنستان نیز لغو خواهد شد. این موارد از جمله اقداماتی است که به گفته عطرچیان موجب مزیت‌دار شدن این مسیر به عنوان یک کریدور ترانزیت بین‌المللی می‌شود.
مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری از مذاکره‌های دیگری می‌گوید که قرار است هزینه‌های تشکل‌های صنفی مانند انجمن‌های حمل‌ونقل بین‌المللی برای استفاده از این مسیر را کاهش دهد.
به عنوان نمونه این احتمال وجود دارد که هزینه‌های استفاده از کشتی برای حمل بار بین بنادر گرجستان تا بلغارستان کاهش پیدا کند. به گفته وی تردد مستمر در این مسیر نیاز به وجود برنامه منظم برای تردد کشتی دارد تا اگر حجم ترانزیت بالا باشد، کشتی‌ها از بندر باتومی برنامه جابه‌جایی منظمی داشته باشند.
عطرچیان معتقد است اقدامات ابتدایی در راستای مزیت‌دار شدن مسیر باید با بودجه ملی کشورها تامین شود یا کشورهای عضو این موافقتنامه، باید سازمان‌های بین‌المللی را برای مشارکت در این کریدور دعوت کنند. به گفته او تکلیف این مسائل بعد از اجرایی شدن کریدور مشخص خواهد شد.
تاسیس کریدور تا پایان سال ۲۰۱۶
عملیاتی شدن کریدور ترانزیتی خلیج‌فارس ـ دریای سیاه در حال حاضر منتظر امضای وزرای حمل‌ونقل و راه ۶ کشور عضو پیمان است و در ادامه باید برای نهایی شدن به مجالس ۶ کشور برده شود. به گفته عطرچیان با توجه به اینکه این سند باید به دستور وزرای ۶ کشور برسد زمان اجرایی شدن آن هنوز مشخص نیست اما پیش‌بینی می‌شود پیش از پایان سال ۲۰۱۶م این موافقتنامه وارد فاز اجرایی شود.
در حال حاضر بخش اصلی بار کشورهای عربی از راه دریا جابه‌جا می‌شود و ایران مبدأ مسیر این بارهاست اما مسئولان ترانزیت و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور پیش‌بینی می‌کنند با توجه به مزیت این مسیر، با اجرایی شدن آن کشورهای عربی از جمله عمان نیز تمایل داشته باشند به این پیمان بپیوندند.
در جریان مذاکرات میان ۶ کشور برای تاسیس این کریدور، ایران امین موافقتنامه بوده و پیگیری‌ها برای نهایی شدن اسناد در مجالس کشورها باید از سوی ایران انجام شود. به گفته عطرچیان در حال حاضر عمان و هند برای حضور در این پیمان اظهار تمایل کرده‌اند.
حتی رومانی هم برای پیوستن به این کریدور به ایران درخواستی ارسال کرده که در حال بررسی است. برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد هزینه حمل بار در مسیر کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه با حضور هند و با درنظر گرفتن مسیر بندر بمبئی ـ بندرعباس ـ قزوین ـ آستارا (ایران) ـ آذربایجان ـ بندر باتومی گرجستان ـ بندر پوتی بلغارستان، زمان ترانزیت از بمبئی تا بندر پوتی از ۳۵ روز دریایی به ۱۳ روز کاهش پیدا کرد.
با توجه به جایگاه مهم ایران در منطقه و قرار داشتن در کریدور شمال ـ جنوب، یکی از دروازه‌های اصلی ارتباط با کشورهای اروپایی شناخته می‌شود و به همین دلیل به نظر می‌رسد وجود مسیرهای متنوع و مزیت‌دار می‌تواند تمایل کشورها به استفاده از مسیر ایران را افزایش دهد.
از سوی دیگر اگرچه ترکیه هنوز برای دستیابی ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، مسیر ارزان و به صرفه‌ای است اما به دلیل مشکلات سال‌های اخیر که در مرز و خاک این کشور برای کامیونداران به وجود آمده است، به نظر می‌رسد وجود مسیرهای جایگزین که تسهیلاتی برای کشورها داشته باشد با استقبال آنها مواجه خواهد شد؛ به ویژه مسائل داخلی این کشور در سال‌های اخیر استقبال سایر کشورها از مسیرهای جایگزین را بیشتر کرده است.
آنطور که مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری گفته است، اهمیت راه‌اندازی یک کریدور مشترک بین ۴ کشور آسیایی و دو کشور اروپایی آنقدر زیاد است که کارشناسان از موافقتنامه راه‌اندازی کریدور خلیج‌فارس ـ دریای سیاه به عنوان برجام حمل‌ونقلی یاد کرده‌اند. همین سخن کافی است تا اهمیت پیگیری برای نهایی شدن هرچه زودتر این کریدور آشکار شود.
