رمضان چه تاثیرات قیمتی‌ای دارد؟

غلامرضا کشاورز حداد، دانشیار اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در تحلیلی که امروز(دوشنبه 14 تیرماه) به بررسی تاثیرات قیمتی رمضان پرداخته و با بیان این مقدمه نوشته است: روزنامه دنیای اقتصاد، شناخت اثرات این دو نوع تقویم بر فعالیت‌های اقتصادی و نیز سطح قیمت‌ها یکی از موضوعات مهم در تحلیل بازارها است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تقویم قمری لغزان بودن آن در مقایسه با تقویم خورشیدی است. این خاصیت، اندازه‌گیری تاثیر مناسبت‌های مربوط به آن بر فعالیت‌های اقتصادی براساس تقویم خورشیدی را پیچیده می‌سازد. به‌طور مثال مقدار تقاضای برخی از اقلام خوراکی در ماه رمضان یا قیمت احشام برای ماه ذی‌حجه افزایش می‌یابد. از سوی دیگر در طول ماه‌های محرم و صفر برخی از فعالیت‌های اقتصادی فروکش می‌کنند. در تقویم خورشیدی هم مناسبت‌هایی وجود دارند که تاثیر چشمگیری بر مقدار تقاضا و در نتیجه قیمت‌ها دارند، در روزهای قبل از نوروز تقاضا برای نیروی کار، مواد اولیه و نیز کالاهای مصرفی افزایش می‌یابد و در مقابل، فروردین و اردیبهشت؛ ماه‌های رکود فعالیت‌های اقتصادی و شهریور و مهر ماه هر سال، فصل افزایش قیمت لوازم‌التحریر و کتاب است. بنابراین سطح قیمت‌ها و فعالیت‌های اقتصادی در ایران از هر دو تقویم متاثر می‌شود. در صورت امکان دسترسی به مقدار تقاضا شده برای هر یک از اقلام کالاهای اساسی، پیش‌بینی مقدار نوسانات ناشی از فصل (اثرات تقویمی) می‌تواند با استفاده از تکنیک‌های آماری صورت گیرد، ولی داده و روشی برای اندازه‌گیری مقدار تقاضای کالاها و آن هم به‌طور ماهانه در کشور وجود ندارد، بنابراین تمرکز بر تحلیل اثرات تقویمی در قیمت کالاهایی منتخب خواهد بود. نتایج یک پژوهش انجام شده توسط نگارنده نشان می‌دهد که فصل‌ها و مناسبت‌های مذهبی در قیمت اقلام مورد مطالعه تا چه اندازه می‌توانند تاثیرگذار باشند. روشن است که متناسب با اندازه نوسان‌های پیش‌بینی شده، نهادهای مربوطه می‌توانند مداخلات تنظیمی خود را برای کنترل قیمت با استفاده از ابزارهای اقتصادی نظیر واردات و صدور مجوزهای مختلف و نیز ذخیره‌سازی هنگام اضافه عرضه کالاها، اعمال کنند. بسیاری از سری‌های زمانی مربوط به کسب‌و‌کار و تجارت یک پدیده فصلی دارند که بعد از دوره زمانی منظمی تکرار می‌شوند، کمترین دوره زمانی برای این پدیده تکراری را دوره فصلی می‌نامند. این دوره می‌تواند به‌صورت چهار ماهه، نیم ساله یا دوازده ماهه باشد. تحلیل اثرات فصلی در سری زمانی اقتصادی یکی از مهم‌ترین کاربردهای تحلیل سری‌های زمانی در آمار مدرن است. از آنجا که برخی از سری‌های زمانی اقتصادی توسط بانک مرکزی و مرکز آمار ایران به‌صورت دوره‌ای (اغلب ماهانه) منتشر می‌شوند، تحلیل این سری‌ها نه‌تنها از نظر علمی مفید است، بلکه از نظر کاربردی برای تحلیل و ارزیابی تصمیمات و سیاست‌های اقتصادی نیز بسیار حائز اهمیت هستند. برای مثال، فروش بستنی در فصل تابستان، لباس گرم در فصل زمستان، افزایش تقاضا برای آجیل و برخی از مواد خوراکی در آخر اسفند و اول فروردین ماه، افزایش تقاضا برای لوازم‌التحریر مدرسه در مهرماه از جمله پدیده‌هایی هستند که در هر سال تکرار می‌‌شوند که بعضی از آنها به‌صورت اثرات سه ماهه و برخی دیگر در یک ماهه رخ می‌دهند. این نوسان در قیمت‌ها و مقادیر مبادله شده انواع کالاها در بازار براساس نظریه بازار می‌‌تواند ریشه در عوامل طرف عرضه یا طرف تقاضای اقتصاد یا هر دوی آنها داشته باشد. به‌طور مثال، قیمت گوشت مرغ در ماه‌های تابستان افزایش می‌‌یابد. این نوسان در قیمت هم می‌‌تواند منشأ طرف تقاضا و هم طرف عرضه داشته باشد. در فصل تابستان به‌دلیل افزایش دما ظرفیت تولید مرغداری‌ها کاهش می‌‌یابد و از طرف دیگر تقاضا به‌دلیل تعطیلات، مراودات خانوادگی و سفرهای تابستانی افزایش می‌یابد، در نتیجه دو اثر کاهش تولید (عرضه) و افزایش تقاضا به‌طور همزمان در بازار این محصول وقوع پیدا می‌‌کنند. نتیجه این کارکرد بازار افزایش فصلی قیمت این کالا در بازار است. شناسایی اثرات تقویمی و فصلی در داده‌های سری زمانی جوامع با آیین مسیحیت، یهودی، مسلمان، بودایی و... موضوع تحقیقاتی است که در باره آنها در نوشتارهای علمی مقالات فراوانی وجود دارد. متغیرهای قیمتی به‌شدت از شرایط بازار و مداخلات دولت در بازار تاثیر پذیرفته‌اند. اثرات تقویمی ماه‌های شمسی و قمری برای ماه رمضان و ماه‌های شمسی به قیمت ثابت ۱۳۸۰ قابل محاسبه است که نتایج این محاسبات در جدول (۱) آمده است. نتایج مدل‌های اقتصادسنجی سری‌های زمانی دو نوع اثر فصلی را برای ماه‌های سال نشان می‌دهند. در برخی از ماه‌های سال شمسی قیمت‌ها کاهش می‌یابند و در برخی ماه‌ها قیمت‌ها با افزایش مواجه هستد. میزان اثر قیمتی ماه مبارک رمضان نیز براساس قیمت‌های سال پایه (سال 80) محاسبه شده است. برای مثال همزمانی ماه مبارک رمضان با اردیبهشت ماه دو اثر بر قیمت دارد. اثر ماه شمسی موجب کاهش قیمت و اثر ماه مبارک سبب افزایش قیمت شده است. برآیند هر دو اثر افزایش 50 ریالی در هر کیلو قیمت گوشت مرغ را نشان می‌دهد. بیشترین تاثیرگذاری بر قیمت گوشت مرغ همزمانی ماه رمضان با ماه‌های مرداد و شهریور است که به‌ترتیب 759 و 728 ریال به‌ازای هر کیلوگرم است. همین محاسبات می‌‌تواند برای افزایش نرخ ارز و شوک‌های هزینه‌های تولید صورت گیرد. شیب متغیر، روند مثبت و اختلاف معنی‌داری از صفر دارد. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهند که ماه رمضان نقش بیشتری نسبت به سایر ماه‌ها در افزایش قیمت کالای مرغ به‌عنوان یک مثال دارد. از میان ماه‌های شمسی بسته به نوع کالا، بعضی از ماه‌ها اثر مثبت و برخی دیگر اثر منفی در تعیین قیمت دارند. انتخاب مرغ به این دلیل است که بیشترین اثرات تقویمی ماه‌های قمری در قیمت خرده فروشی گوشت مرغ مشاهده می‌شود ولی در مورد برخی از کالاها مانند تخم مرغ، ماه‌های شمسی از تعیین‌کنندگی قیمتی بالاتر برخوردار بوده است.