مالیات زیر خط فقر

در حال حاضر اساس کشورداری، ترقی، پیشرفت و ارائه خدمات به مردم در کشورها دریافت مالیات است که امری طبیعی و براساس سیاست مالی است که در برخی کشورهای صنعتی جهان 90 تا 98 درصد بودجه عمومی از طریق مالیات‌ها، تامین می‌شود و مردم نیز هیچ‌گونه واکنش منفی در برابر پرداخت آن به دولت بروز نمی‌دهند.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، مالیات در واقع به نوعی هزینه اجتماعی است که افراد یک جامعه در راستای بهره‌وری از امکانات و منابع در کشور، موظف‌ به پرداخت آن هستند تا توانایی‌های جایگزین این امکان‌ها و منابع فراهم شود. از آنجا که ابزار و امکان‌های دستیابی به درآمد و سود‌ها را دولت فراهم ساخته، مردم نیز با پرداخت مالیات در واقع بخشی از درآمدهای خود یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی را به دولت پرداخت می‌کنند.

نظام مالیاتی سیاسی یا اقتصادی؟! با وجود این که حدود یک قرن از ایجاد نظام مالیاتی در ایران می‌گذرد ولی هنوز هم نمی توانیم ادعا کنیم در کشور با نظام مالیاتی درست و کارآمدی روبه‌رو هستیم. یکی از مشکلاتی که در کشور با آن روبه‌رو هستیم بحث فرار مالیاتی است که به عقیده کارشناسان یکی از دلایل عمده آن وجود مشکلات اقتصادی در جامعه است. یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در تضعیف و عدم اثربخشی سیاست‌های مالیاتی، پیچیدگی و ابهام در قوانین و مقررات مالیاتی است. این مساله به تنهایی به کارآیی اجرایی سیاست‌های مالیاتی صدمه وارد می‌کند. به منظور تضمین اثربخشی دستگاه مالیاتی در قدم اول باید قوانین و مقررات مالیاتی و حسابداری به طور جامع تعریف و تضمین شود. قوانین مالیاتی در کشورهای پیشرفته منطبق برنیازهای آن جوامع است که کارشناسان قبلا با کارهای کارشناسی آن‌ها را دریافته‌‎اند، برخلاف کشور ما که تدوین قوانین مالیاتی بیشترجنبه سیاسی دارد تا اقتصادی.

سهم عمده درآمد دولت در ایران این که چه میزان از بودجه در کشور ما براساس مالیات بسته می‌شود، به لایحه بودجه‎ای که دولت تقدیم مجلس می کند، بستگی دارد. از آنجایی که ایران یک کشور نفت‌خیز است، بنابراین دارای درآمدهای نفتی هستیم و این سهم نفت باعث می‌شود نرخ مالیات در کشور ما با کشورهایی که مانند ما نفت و گاز ندارند، تفاوت زیادی داشته باشد. در این خصوص دکتر مهدی تقوی، اقتصاددان به «قانون» می‌گوید: در ایران بیشتر هزینه‌های دولت از طریق نفت و گاز تولید می‌شود. برای این که ببینیم در نظام مالیاتی چه میزان از بودجه بر اساس مالیات بسته می‌شود، باید به بودجه‌ای که دولت به مجلس می‌دهد، نگاه کنیم و ببینیم چند درصد سهم به مالیات اختصاص داده شده و چه میزان به درآمدهای دیگر که درآمدهای خالصه دولت هستند که از طریق همین نفت و گاز و غیره به دست می‌آید. حال اگر با کشورهای اروپایی مقایسه شود، مشاهده می‌شود که در آن کشورها سهم عمده درآمد کشور از مالیات تامین می‌شود در حالی‌که در ایران، عربستان و کشورهای نفت‌خیز بخش عمده درآمد دولت از نفت و گاز تامین می‌شود.

در قانون مقدار خاصی برای بسته شدن بودجه براساس مالیات ذکر نشده است. زمانی که قیمت نفت پایین بود، بنده و چند اقتصاددان دیگر مقاله‌ای نوشتیم با این مضمون که از بنگاه‌ها و ارگان‌هایی که کار تولیدی می‌کنند، مالیات دریافت شود تا به درآمد دولت افزوده شود. به طور مثال تعدادی شرکت‌ تولیدی وجود دارند که زیرنظر بنیاد مستضعفان و سپاه هستند. در مقاله ذکر شده عنوان شده بود که از این شرکت‌ها مالیات دریافت شود. این که چقدر درآمد از نفت و گاز حاصل می‌شود، به وضعیت اقتصادی کشور بستگی دارد و باید دید چقدر می توان از کسب و کار نیز مالیات دریافت کرد. حال در شرایطی که قیمت نفت کاهش شدیدی داشت و به حدود 10 دلار رسید، فشار زیادی به دولت وارد می‌شد زیرا درآمد دولت به شدت کاهش پیدا کرده بود بنابراین دولت باید به این فکر می‌افتاد که از واحدهای تولیدی بیشتری مالیات دریافت کند. در حال حاضر که قیمت نفت افزایش پیدا کرده و به حدود 50 دلار رسیده، اتکای دولت نیز به مالیات‌ها کمتر شده است.

نحوه برخوردقانون با فرارهای مالیاتی بسیار دیده می‌شود ارگان‌هایی که مشمول پرداخت مالیات هستند، به نوعی از پرداخت آن سر باز می‌زنند که می‌تواند از طریق دورزدن قانون و قانونی جلوه دادن عمل خود یا به روش‌های دیگر، صورت گیرد. تقوی در این باره معتقد است: در نظام مالیاتی در ایران به خاطر وجود منابع زیرزمینی نفت و گاز، قانون جرایم عدم پرداخت مالیاتی محکم و منسجمی وجود ندارد. درحالی که در کشورهای دیگر چنین نیست. مثلا «آل کاپون» که یک جنایتکار در ایالات متحده بود به دلیل زیرکی زیاد، توانایی دستگیر کردن او وجود نداشت. ولی زمانی که دریافتند این شخص با وجود داشتن واحدهای تولیدی، مالیات پرداخت نمی‌کند، به خاطر عدم پرداخت مالیات دستگیر شد. این نشان می‌دهد که قوانین مالیاتی در کشورهای دیگر بسیار سخت و محکم است ولی در ایران به نظر نمی‌رسد چنین باشد و اگر هم باشد بنده از آن بی‌اطلاعم. در کشور ما حقوق‌بگیران پیش از دریافت حقوق، مالیات به طور خودکار از حقوق‌شان کسر می‌شود ولی عده‌‎ای که حقوق‌بگیر نیستند و فعالیت‌های دیگری از جمله فعالیت تولیدی دارند، اغلب مالیات را در پایان سال پرداخت می‌کنند. این بماند که مدت زمانی هم طول می‌کشد تا اظهارنامه مالیاتی دریافت کنند و پول را واریز کنند. در ایران ما با چنین سیستم مالیاتی‌ای روبه‌رو هستیم.

راه‌های کسب درآمد دولت همان‌طور که می‌دانید در کشورهای پیشرفته مالیات سهم عمده‌ای از درآمدهای دولت را تشکیل می‌دهد ولی به نظر می‌رسد که در ایران به دلیل عدم وجود نظام مالیاتی منسجم، دولت باید به فکر کسب درآمد از راه‌های دیگر باشد. در این خصوص از او می‌پرسم چنانچه درآمد مالیاتی دولت به هر دلیلی کاهش یابد، چه اتفاقی می‌افتد؟ وی پاسخ می‌دهد: «دولت از چهار طریق می‌تواند کسب درآمد کند؛یکی درآمد خالصه که همان‌طور که گفتیم از طریق نفت و گاز و منابع زیرزمینی به‌دست می‌آید. دیگری درآمد مالیاتی که ارگان‌ها و شرکت‌های تولیدی باید موظف به پرداخت آن شوند. حال اگر مالیات و درآمدهای خالصه نتوانند هزینه‌های دولت را تامین کنند، به درآمد استقراضی رو می‌آورد یعنی اوراق قرضه چاپ می‌کند. اگر این طریق هم جواب ندهد و کفایت نکند، به مالیات نوع چهارم می‌رسیم که مالیات پولی است یعنی دولت از بانک مرکزی درخواست می‌کند پول جدید چاپ کند تا بتواند آن پول‌ها را خرج کند. بنابراین در صورت کاهش درآمد مالیاتی، دولت می‌تواند از هر کدام از این روش‌های ذکر شده برای کسب درآمد، استفاده کند».