مهر استاندارد بر پیشانی بنزین تهران
حالا دیگر تهران و دیگر کلان‌شهرها از کابوس بنزین پتروشیمی فاصله گرفته‌اند. اما روزهایی نه‌چندان دور، طرح ضربتی تولید بنزین داخلی، آلودگی را به حد غیر قابل تحمل رسانده بود.
از آن زمان تاکنون گروه‌هایی که خود را در زمینه تولید بنزین پتروشیمی مسوول می‌دانستند، سعی در لفاظی و بازی دادن دولت جدید در زمینه بنزین‌های مصرفی در کلان‌شهرها داشتند. از همان ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم، برخی چهره‌های تندرو که اساسا نیز در زمینه نفت و فرآورده‌های نفتی تخصصی نداشتند هر از چند گاهی برای آتش‌افروزی پای آلوده بودن بنزین توزیعی را به میان می‌کشیدند. چه بنزین وارداتی و چه بنزینی که داخل پالایشگاه‌های ایران تولید می‌شود نیز از گزند این اتهام‌ها در امان نبود. در نهایت مجلسی‌ها وارد قضیه شدند و کمیسیون انرژی کیفیت بنزین وارداتی را تایید کرد. سازمان استاندارد نیز اما بخشی از قضیه بوده است. در نهایت روز گذشته نیره پیروزبخت رییس سازمان استاندارد کشور به ایسنا گفت که گزارش بنزین شهر تهران سالم بوده و گزارش هفت کلان‌شهر دیگر نیز تا پایان اردیبهشت اعلام می‌شود. اما در این میان ابعاد فنی کیفیت‌سنجی بنزین قربانی جنجال‌سازان رسانه‌یی است. در 2 سال گذشته تکرر این ادعا از سوی افراد غیرمتخصص از جدی بودن موضوع کاسته و آن را به یکی از مسائل بی‌اهمیت روزمره تبدیل کرده است. به بهانه این اظهارات، در ادامه نگاهی به مقوله آلایندگی بنزین و اقدام کشوری مانند امریکا در زمینه مقابله با این آلودگی انداخته و نظر ناصر رییسی‌فرد را در زمینه اظهارات نیره پیروزبخت و تفاوت کیفیت‌سنجی بنزین در ایران نسبت به کشورهای دیگر جویا شدیم. به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، اداره اطلاعات انرژی امریکا در یکی از گزارش‌های خود درباره آلایندگی بنزین می‌نویسد: «بنزین مایعی سمی و به‌شدت قابل اشتعال، بخار حاصل از تبخیر بنزین و موادی که از سوختن این ماده تولید می‌شود بر آلودگی هوا می‌افزاید. سوختن بنزین همچنین کربن دی‌اکسید آزاد می‌کند که باعث تغییرات اقلیمی خواهد شد.»این گزارش ادامه می‌دهد: « امریکایی‌ها در سال 2014 روزانه 375میلیون گالن بنزین مصرف کرده‌اند. قانون هوای پاک مهم‌ترین سند امریکایی در زمینه کاهش آلودگی هوا محسوب می‌شود.» (طبق بررسی از ویکی‌پدیای انگلیسی، این قانون در واقع از مهم‌ترین قانون‌های مدرن امریکا در زمینه محیط‌زیست محسوب می‌شود که برای نخستین بار در سال 1970 به تصویب رسیده است). هدف این قانون در آن تاریخ کاهش آلودگی هوا به وسیله سوق دادن مصرف سوخت به سمت سوخت‌های پاک‌تر بوده است. امریکایی‌ها برای دستیابی به این هدف در درجه اول سعی در توزیع دستگاه‌های کنترلی و موتورهایی کردند که سوخت را به صورت پاک‌تری می‌سوزانند. دومین اقدام از بین بردن سرب موجود در بنزین بود. حذف سرب موجود در بنزین در امریکا 6سال پس از تصویب قانون هوای پاک و زمانی آغاز شد که در اتومبیل‌ها مبدل‌های کاتالیزوری برای کاهش انتشار آلاینده‌های سمی نصب شد. در راستای این اقدام‌ها، ایالات متحده امریکا در ادامه اصلاحات قانون هوای پاک، در سال 1990 تصمیم به دوباره فرمولیزه کردن بنزین مورد استفاده برای دستیابی به ترکیبی پاک‌تر کرد و در نهایت در سال1995 این اقدام به نتیجه رسید. استفاده از این نوع بنزین در مناطق شهری که لایه اوزون در آنها دچار آسیب شده بود، ملزوم شد. اما با گذر سال‌ها و پیشرفت هر چه بیشتر تکنولوژی، اقدام‌های سند مهم قانون هوای پاک در امریکا نیز جنبه‌های دیگری یافت. در سال 2006 آنها تصمیم به حذف گوگرد موجود در بنزین که از دیگر آلاینده‌های سمی به شمار می‌رود، گرفتند. پالایشگاه‌های امریکایی در این سال ملزم شدند بنزینی تولید کنند که نسبت به سال 2004 معادل 90درصد گوگرد کمتری داشته باشد. برنامه‌های کاهش بیشتر گوگرد محتوا در بنزین در امریکا نیز از سال 2017 آغاز می‌شود. کاهش خطر حاصل از نشست بنزین از دیگر برنامه‌ها در این زمینه در ایالات متحده محسوب می‌شود. eia در این زمینه می‌نویسد: « نشت بنزین هر روز در جایگاه‌ها اتفاق می‌افتد. وقتی مردم مخزن اتومبیل خود را پر می‌کنند، بنزین از نازل به روی زمین ریخته و بخار حاصل از آن وارد هوا می‌شود. نشت بنزین می‌تواند در خطوط لوله یا مخازن ذخیره‌سازی زیرزمینی نیز اتفاق بیفتد. جایی که شانس دیده شدن ندارند. به همین منظور از سال 1990 تاکنون تمام مخازن ذخیره‌سازی بنزین در امریکا دوجداره ساخته می‌شوند. متیل ترت‌بوتیل اتر یکی از مواد شیمیایی دیگری است که بنزین اضافه می‌شود تا پاک‌تر بسوزد. این ماده سمی است، تعدادی از ایالت‌های امریکا در اواخر دهه 90 میلادی استفاده از این ماده را ممنوع اعلام کردند. در سال 2007 صنعت پالایشی امریکا به صورت داوطلبانه استفاده از این ماده را در زمان دوباره فرمولیزه کردن بنزین در پالایشگاه‌های این کشور متوقف کرد. متیل ترت‌بوتیل اتر با اتانول جایگزین شد که سمی نیست. نگاهی به این اقدام‌ها نشان می‌دهد که اکنون 46 سال از زمانی که امریکایی‌ها به صورت جامع تصمیم به کاهش اثرات مضر بنزین روی هوای خود گرفتند، می‌گذرد. 46 سالی که ابعاد این برنامه هر روز گسترده‌تر شده و هرگز نیز متوقف نشده است. در مورد ایران اما کیفیت‌سنجی بنزین به تست شدن‌های مقطعی در آزمایشگاه‌ها و هیاهوهای رسانه‌یی بر سر آن تقلیل یافته است. ناصر رییسی‌فرد رییس انجمن صنفی کارفرمایی جایگاهداران سوخت در این باره می‌گوید: « در کشورهای دیگر همان‌طور که مطالعات شما نیز تایید می‌کند، افزایش کیفیت فرآورده از پالایشگاه آغاز می‌شود و در ادامه به بخش‌های مختلف دیگر مانند جایگاه‌سازی نیز تسری می‌یابد. برای مثال در امریکا پالایشگاه‌ها محصولات مختلفی تولید می‌کنند و بنزین تولیدی در کارخانه شل با کارخانه آرکو قابل قیاس نیست اما رعایت استانداردهای ابتدایی برای آرکو نیز الزامی است.» در حالی که روز گذشته رییس سازمان ملی استاندارد گزارش کیفیت بنزین در تهران را اعلام کرد که براساس آن گزارش بنزین این شهر سالم بوده و گزارش هفت کلان‌شهر دیگر نیز تا پایان اردیبهشت‌ماه اعلام خواهد شد، پیروزبخت در میان صحبت‌های خود به بالا بودن اندک مقدار بنزن در یکی از نمونه‌های تهران اشاره کرده بود. او در این مورد گفته بود: «نمونه‌های آزمایش شده از نظر میزان گوگرد، هیدروکربورها، آروماتیک‌ها، الفین و بنزن در شرایط استاندارد قرار داشتند و تنها در یک مورد به میزان بسیار کمی بنزن نمونه مورد نظر بالاتر از حد استاندارد بوده است؛ به‌طوری که برای مثال حد استاندارد بنزن در بنزین یک است که در این نمونه به 1.2 رسیده است.» او در ادامه با بیان اینکه مشکل نمونه مذکور خیلی نگران‌کننده نیست، بیان کرده بود: ما در سال‌های گذشته و در زمان بحران شاهد آن بودیم که بنزن برخی از بنزین‌ها تا عدد پنج نیز بالا رفته اما به هر حال این نمونه مربوط به یکی از جایگاه‌های سوخت شهر تهران است که نمی‌دانیم از کدام پالایشگاه بوده است. رییس انجمن جایگاهداران سوخت کشور اما این اتفاق را «غیرممکن» می‌داند. او در این زمینه می‌گوید: «فرآورده‌هایی که از پالایشگاه‌های تهران جمع‌آوری می‌شوند در انبارهای 3گانه این شهر نگهداری خواهند شد. انبار ری، انبار کن و انبار قوچک جایگاه‌های بنزین در مناطق چندگانه تهران را تحت پوشش قرار می‌دهند. به همین واسطه این امکان که یک نوع بنزین خاص فقط در یک جایگاه موجود باشد، وجود ندارد. در واقع اصلا مشخص نیست که این محصولات از کدام پالایشگاه وارد جایگاه‌ها می‌شوند. به همین واسطه من تصور می‌کنم این مساله یک خطای آزمایشگاهی بوده است.» البته اشاره رییسی‌فرد به اینکه در نهایت مشخص نمی‌شود، بنزین واردی به هر جایگاه از کدام پالایشگاه تامین شده است؛ عمق و شدت تفاوت در سیاست‌گذاری حوزه سوخت در ایران با یک کشور پیشرفته را به خوبی نشان می‌دهد. این درهم ریختگی زمینه‌یی را فراهم می‌کند تا پالایشگاهداران وجود کمترین نظارتی بر محصولات تولیدی خود را احساس نکنند و در نتیجه رعایت استانداردها به دست فراموشی سپرده شود.
نکته جالب توجه دیگر نیز در این زمینه، نحوه اطلاع‌رسانی است. در حالی که اداره اطلاعات انرژی امریکا تمام اطلاعات مربوط به بنزین تولیدی این کشور را به راحتی در اختیار همگان قرار می‌دهد، وب‌سایت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به عنوان متولی این حوزه در ایران، کمترین دلیلی برای شفاف‌سازی افکارعمومی درباره ترکیب بنزین تولیدی نمی‌بیند. مانند بسیاری از وب‌سایت‌های دیگر دولتی در ایران وقتی وارد جدول محصولات و خدمات این شرکت در وب‌سایت آن می‌شویم، با ورود به قسمت فرآورده‌های نفتی با ارور تکراری «صفحه در دست طراحی است» مواجه می‌شویم. در حالی که به‌طور قطع یکی از چهار معاونت اصلی وزارت نفت ایران از پس هزینه‌های به‌روز رسانی این وب‌سایت بر می‌آید اما اراده‌یی در این زمینه وجود ندارد. نتایج آزمایش بنزین محرمانه نیست اما فارغ از بحث‌های مطرح شده، صحبت‌های رییس سازمان استاندارد درباره بنزین به واسطه اهمیت این سازمان مهم تلقی می‌شود. نیره پیروزبخت روز گذشته با بیان اینکه نمونه‌برداری از بنزین هشت کلان‌شهر اصلی کشور انجام شده است، اظهار کرد: نمونه‌ها را برای آزمایش به آزمایشگاه‌های خود ارسال کردیم که بخش عظیمی از آن در آزمایشگاه بندرعباس است. وی با بیان اینکه نتایج آزمایشات در تهران کامل شده و محرمانه هم نیست، تصریح کرد: نمونه‌هایی که از پالایشگاه‌ها و جایگاه‌های سوخت تهران گرفته شده نتایج خوبی داشته و مشکل خاصی در آنها جز در یک مورد وجود ندارد. رییس سازمان ملی استاندارد با بیان اینکه از این جایگاه بار دیگر نمونه‌برداری و آزمایش می‌کنیم، تصریح کرد: در عین حال این مورد را به وزارت نفت نیز اعلام می‌کنیم و تذکرات لازم را هم به آنها می‌دهیم. اما در عین حال در دولت کمیته‌یی برای بحث آلودگی هوا به ریاست معاون اجرایی رییس‌جمهور تشکیل شده که همه دستگاه‌های ذی‌ربط از جمله سازمان استاندارد وزارت نفت نیز در آن حضور دارند که ما نتایج بنزین را در این کمیته اعلام می‌کنیم تا وزارت نفت مشکل مربوطه را ریشه‌یابی و آن را حذف کند. به گفته پیروزبخت، بقیه موارد همگی در حد استاندارد بودند و همین توقع برای هفت کلان‌شهر دیگر نیز می‌رود که به محض آماده شدن نتایج و تکمیل شدن آنها اعلام عمومی خواهد شد. وی با بیان اینکه سعی می‌کنیم نتایج سایر کلان‌شهرها تا پایان اردیبهشت‌ماه اعلام شود، گفت: با توجه به زیاد بودن تعداد و پراکندگی نمونه‌های گرفته شده از این شهرها، جمع‌بندی آنها کمی زمان می‌برد از سوی دیگر کار اداره بندرعباس به دلیل همزمانی با روزهای پایانی سال در تراکم کاری قرار گرفت که باعث شد، مجبور شویم برای مدتی کار را متوقف کنیم.
