سرطان؛ از تولید به مصرف!

در همه دیدگاه‌های علمی و کار‌شناسی، این‌گونه مطرح است که مواد خوراکی طبیعی و میوه‌جات و محصولات «سبز»، بهترین مواد برای سلامت جامعه در بحث تغذیه است و کنوانسیون‌های بین‌الملل در زمینه بهداشت تغذیه، توصیه اکید به استفاده از این گونه خوراکی‌ها در راستای کاهش بیماری‌های سرطانی در جوامع دارند. اما این امر هنگامی منطقی و شدنی است که خود این مواد آلوده به انواع عوامل سرطان‌زا نباشند، که متأسفانه آن گونه که از شواهد پیداست، در کشور ما اکنون مواد و محصولات کشاورزی و میوه‌جات، یکی از عوامل اصلی در شیوع بیماری‌های سرطانی هستند. بنا بر این گزارش، دهقانی، عضو هیأت رئیسه مجلس، چندی پیش صادق خلیلیان، وزیر جهاد کشاورزی را در مجلس مورد خطاب قرار داد و از او در این زمینه پرسید. محور سخنان دهقانی این بود که: محصولات کشاورزی ما سرطان زا شده‌اند. بر پایه آمار وی، وضعیت محصولات کشاورزی ما به دلیل استفاده از سموم شیمیایی زیاد، خطرناک است و سالانه هفتاد هزار بیمار سرطانی به آمار سرطانی‌های کشور افزوده می‌شود که یک سوم آن‌ها بر اثر محصولات کشاورزی مسموم دچار این بیماری می‌شوند. پرسش این بود: چرا وزارت جهاد کشاورزی، مفاد بند «و» ماده ۳۴ قانون برنامه پنجم توسعه را اجرایی نکرده است؛ بندی که مستقیم اشاره به کاهش استفاده از سموم ضد آفت و کودهای شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی و جایگزینی آن‌ها با کودهای زیستی و ارگانیک دارد؟ بند «و» ماده ۳۴ قانون برنامه پنج توسعه اشعار دارد که: «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، مقدار مصرف مجاز سموم و کودهای شیمیایی برای تولید محصولات باغی و کشاورزی را مشخص نماید و عرضه محصولاتی را که به صورت غیرمجاز از سموم و کودهای شیمیایی استفاده کرده‌اند، ممنوع نماید. وزارت جهاد کشاورزی موظف است ضمن اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در زمینه کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی امکان دسترسی مردم را به محصولاتی که از سلامت لازم برخوردارند فراهم آورد». دهقانی با اشاره به کندی اقدامات در این خصوص از سوی وزارت جهاد کشاورزی گفته است: متأسفانه محصولات کشاورزی ما بعد از صادر شدن مرجوع می‌شوند و دوباره همین محصولات مرجوعی که استانداردهای لازم را نداشته‌اند، بین مردم توزیع می‌شوند و آب هم از آب تکان نمی‌خورد. در پایان، هیأت رئیسه مجلس برای پاسخ دادن به این پرسش، فرصتی سه ماهه به وزیر جهاد کشاورزی داد تا گزارش‌ها در این باره را ارائه نماید. نکته قابل توجه در این میان آن است که اکنون دیگر نمی‌توان به محصولات گیاهی و «سبز» به عنوان سالم‌ترین و مفید‌ترین نوع خوراکی در کشور اعتماد کرد. در جایی که خود این مواد آلوده به عوامل سرطان زا هستند، چگونه می‌توان برای حفظ سلامت، مصرف آن‌ها را در دستور کار خود گذارد؟ دکتر خدیجه رحمانی، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره تأثیر استفاده از کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی به تابناک گفت: هیچ شکی در این باره نیست که استفاده بدون حساب و کنترل نشده از کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی، تأثیر مستقیمی بر افزایش بیماری‌های سرطانی داشته باشد. این مواد شیمیایی در فرایند تولید ریشه‌ای جذب گیاه شده و وارد بافت ماده غذایی می‌شوند، به گونه‌ای که به هیچ طریق قابل تجزیه و جداسازی از ماده غذایی نخواهند بود. رحمانی اشاره می‌کند: در این خصوص، نه تنها کودهای شیمیایی بلکه سموم آفت کش نباتی نیز از عوامل ایجاد بیماری سرطان در محصولات کشاورزی هستند و استفاده بدون حساب از این سموم و آفت‌کش‌ها نیز تأثیر مستقیمی بر این امر دارد که وزارت جهاد کشاورزی باید نظارت و کنترل علمی و عملی بر استفاده از این مواد از سوی کشاورزان داشته باشد. دکتر رحمانی همچنین به موضوع دیگری در بروز و شیوع بیماری‌های سرطانی در کشور اشاره می‌کند که فرآیند نگهداری مواد غذایی است و می‌افزاید: حتی در فرآیند نگهداری مواد غذایی نیز مشکلاتی هست و سموم ناشی از آلودگی‌های میکرو بیولوژیک، می‌تواند به بیماری‌های سرطانی منجر شود. وی در توضیح این مطلب می‌گوید: برای نمونه، دیده می‌شود که در برخی مغازه‌ها مواد غذایی همچون آجیل و خشکبار که از سال‌ها و ماه‌های پیش مانده، با مواد تازه تولید شده مخلوط می‌شود که در ظاهر هم به هیچ وجه قابل تشخیص نیست؛ بنابراین، استفاده این مواد به دلیل تولید آلودگی‌های میکرو بیولوژیک، می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های سرطانی شود. در نتیجه مشخص است که این امر باید در مجموع زنجیره غذایی یعنی از فرایند تولید تا نگهداری و مصرف کنترل و نظارت شود. رحمانی با اشاره به وجود استانداردهای جهانی در استفاده از مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی می‌گوید: در همه دنیا استاندارهایی در این باره وضع شده که با اعداد و ارقام مشخص، میزان استفاده از این مواد شیمیایی را تعیین و محدود کرده است. اما متأسفانه نوع و میزان استفاده از کود‌ها و سموم ضد آفات در کشور ما در نظارت و کنترل نیست که باید نظارت دقیقی در این زمینه اعمال شود. اکنون فرصتی سه ماهه در اختیار وزیر جهاد کشاورزی است تا گزارش‌های مربوط به کارکرد وزارتخانه متبوعش در این حوزه را ارائه دهد؛ موضوعی که البته تنها مربوط به وزارت جهاد کشاورزی نیست و وزارت بهداشت نیز در این باره مسئولیت مستقیم دارد. اما باید پرسید چه میزان از بیماری‌های سرطانی که در این مدت به آمار افزوده شده، ناشی از مصرف مواد و محصولات کشاورزی است که اساساً برای حفظ سلامت به آن‌ها رجوع می‌شود. همچنین در این سه ماه و حتی تا زمان انجام اقدامات عملی و رسیدن به نتایج خوب در این زمینه، چه رقم دیگری بر آمار بیماری‌های سرطانی از این راه افزوده خواهد شد؟ نکته دیگر آن که هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی این مورد به چه میزان است و آیا تا این اندازه که در خصوص فواید پیشگیری سخن گفته می‌شود، در عمل نیز شاهد انجام کارهایی در این زمینه هستیم؟