سرمایه‌گذاری روی نت‌های موسیقی
بی اغراق نیست اگر بگوییم موسیقی در مقوله جذب مخاطب، گاه حتی از سینما پیشی می‌گیرد. چراکه این شق از هنر مورد پسند گروه‌های سنی مختلف است و هنری به اصطلاح روزمره‌تر و قابل دسترس‌تر است.
به یک قطعه موسیقی می‌توان در اتومبیل، با تلفن همراه یا در هر مکان دیگری گوش کرد. در حالی که یک فیلم سینمایی نیاز به درگیر شدن حواس شنوایی و بینایی و تمرکز بیشتری دارد. با این حال موسیقی در مقام مقایسه از نظر اقتصادی وضعیت نابساما‌ن‌تری از سینما دارد. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فرصت امروز، تهیه‌کنندگی آلبوم‌های موسیقی در شرایط کنونی عموما زیان‌ده است. چراکه تعداد نسخه‌های به فروش رفته آلبوم‌های خوانندگان محبوب و شناخته شده نیز در ایده‌آل‌ترین حالت معمولا از ۱۰۰هزار نسخه بالاتر نمی‌رود و آمار فروش آلبوم‌های خوانندگان جوان و کمتر‌شناخته‌شده نیز بسیار پایین است. خوب و بد اینترنت برای موسیقی قطعات موسیقی خوانندگان با توجه به گسترش استفاده از اینترنت و دسترسی عمومی مردم به آن در کمتر از یک ساعت روی سایت‌ها قرار می‌گیرد و امکان دانلود آزاد آن وجود دارد. وقتی هنر بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد، این رویه برای او به یک عادت تبدیل شده است. اگرچه این روند صرف نظر از ضربه‌ای که به بازار و اقتصاد هنر می‌زند، یک امتیاز به‌ویژه برای هنرمندانی دارد که خواستار چهره شدن هستند؛ چون روند دسترسی رایگان به هنر از یک قطعه موسیقی گرفته تا یک فیلم سینمایی تعداد مخاطبان آن را افزایش می‌دهد و یک اثر هنری را در معرض دید عموم قرار می‌دهد که تنها به‌نفع تازه‌کاران است و قدیمی‌ها و شناخته‌شده‌های بازار سودی از این مقوله نمی‌برند. خوب، بد و زشت صنعت موسیقی در ایران پیشرفت و ارتقای کیفی محصولات هنری و وضعیت موسیقی کشور، بی‌تردید در نتیجه سودآوری و رشد اقتصادی این هنر حاصل می‌شود. اگر تهیه و توزیع آلبوم‌های موسیقی، برگزاری کنسرت و تبلیغ کردن برای نشر موسیقی برای یک سرمایه‌گذار یا تهیه‌کننده فعال در این بخش عواید مالی داشته باشد، به‌طوری که علاوه بر بازگشت سرمایه اولیه، سودی برای ادامه فعالیت او در این حوزه را نیز دربر داشته باشد، فعالیت وی در زمینه تولید و تهیه موسیقی بیشتر شده و به رونق بازار موسیقی کمک می‌کند. اما در حال حاضر موسیقی از نظر اقتصادی در رکود و بحران به سر می‌برد، تهیه‌کنندگان موسیقی عمدتا از نظام پخش آلبوم‌ها گلایه دارند، پخش‌کنندگان موسیقی گاه به مفاد قراردادهای خود مبنی بر تعداد، حجم و وسعت نشر آلبوم عمل نمی‌کنند و ضمانت‌های اجرایی برای عدم تحقق وعده‌ها و بندهای قرارداد چندان قابل اتکا نیست. از طرفی ذائقه موسیقایی مخاطبان این حوزه قابل پیش‌بینی نیست. به‌طوری که ممکن است آلبوم خواننده‌ای جوان و ناشناخته با فروش قابل توجهی مواجه شود و از طرف دیگر خواننده ستاره و امتحان پس داده، به‌رغم تصور همگان، سودآور ظاهر نشود. همچنین تعداد زیاد کنسرت‌ها در طول یک سال تایید می‌کند که بیشترین درآمد تهیه‌کنندگان موسیقی از این زمینه حاصل می‌شود و بازار موسیقی در این بخش رونق بیشتری دارد. بنابراین وضعیت نامطلوب بازار موسیقی باعث شده است تا شمار تهیه‌کنندگان این حوزه در قیاس با مدیوم سینما بسیار کمتر باشد. حال آنکه شمار خوانندگان جوان و استعدادهای نوظهور در این عرصه زیاد است. از طرف دیگر شکل‌گیری موسیقی زیرزمینی و استمرار فعالیت‌های آن در سال‌های اخیر ضربه مهلکی بر پیکره موسیقی وارد کرده است. این جریان عموما معترض به وضعیت اجتماعی جدا از محتوای بعضا غیراخلاقی در ترانه‌ها و اشعار، کیفیت نامطلوبی را از نظر فنی نیز در موسیقی ارائه می‌کنند. در این گزارش و در گفت‌و‌گو با دو تهیه‌کننده، جنبه‌های مثبت و منفی سرمایه‌گذاری در تولید آلبوم‌های موسیقی را بررسی کرده‌ایم. *** دانلود غذای روح بدون پرداخت بهایی برای آن محمدحسین توتونچیان، مدیر شرکت موسیقی ققنوس درباره میزان سودآوری تولید و پخش آلبوم‌های موسیقی می‌گوید: در این باره نمی‌توان نظر قطعی داد. آلبوم بعضی از خوانندگان فروش بهتری دارد. اما باز هم نمی‌توان پیش‌بینی کرد. چراکه در مواردی پیش آمده که نخستین آلبوم یک گروه، فروش زیادی داشته باشد اما به‌رغم تصور همگان، آلبوم خواننده‌ای مشهور هم آن‌طور که باید مورد استقبال قرار نگیرد. وی درباره وضعیت بازار موسیقی در شرایط کنونی نیز می‌افزاید: با گسترش استفاده و دسترسی مردم به فضای مجازی، دانلود موسیقی امری رایج شده و شنیدن موسیقی بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای آنقدر معمول و مرسوم است که صنعت موسیقی را متاثر کرده است و به‌نظر می‌رسد باید برای تغییر این شرایط، به فکر راهکارهای جدیدی بود. موسیقی، غذای روح آدمی است و امروزه کمتر جوانی را می‌توان پیدا کرد که یک خواننده محبوب نداشته باشد و کارهای او را دنبال نکند.در حالی که همان فرد بهای علاقه‌اش به موسیقی را پرداخت نمی‌کند. این تهیه‌کننده ادامه می‌دهد: به‌نظر من جلوگیری از دانلود آزاد در سایت‌های موسیقی تنها یکی از راهکارهای کمک به صنعت موسیقی در کشور است که البته کار سختی است. اما باید به فکر راه‌حل‌هایی باشیم تا تهیه آلبوم‌های موسیقی از نظر اقتصادی به صرفه باشد. اما متاسفانه در این حوزه هیچ تضمینی برای بازگشت سرمایه وجود ندارد و این تهیه‌کنندگان هستند که ریسک می‌کنند و تمامی هزینه‌ها را متقبل می‌شوند و به ازای کارشان چک‌های ۱۰ماهه، یک‌ساله و یک‌سال و نیمه از شرکت‌های پخش‌کننده دریافت می‌کنند تا بخشی از سرمایه‌گذاری‌شان جبران شود. خلأ وجود حق مولف وی در پاسخ به اینکه حق مولف در حوزه موسیقی چقدر از سوی سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی رعایت می‌شود، بیان می‌کند: درباره حق مولف قوانینی وجود دارد که رعایت نمی‌شود. درست مثل قانون کمربند ایمنی که همیشه یکی از قوانین راهنمایی و رانندگی بود اما از سوی رانندگان و مسافران رعایت نمی‌شد. تنها زمانی به این قانون احترام گذاشته شد و بستن کمربند ایمنی رایج شد که جریمه‌ای برای آن در نظر گرفتند. به‌نظرم تعیین جریمه برای عدم رعایت حق مولف می‌تواند ضامن رعایت آن در ادامه کار باشد. اگر یک‌بار این حق از سوی سازمان و نهادی نادیده گرفته شده و برخورد قانونی صورت بگیرد و از نظر خبری هم سروصدا کند، این برخورد قانونی به یک ضمانت اجرایی برای رعایت حق مولف تبدیل می‌شود. هزینه‌های انتشار آلبوم موسیقی توتونچیان همچنین درباره حداقل هزینه‌های انتشار آلبوم موسیقی نیز ادامه می‌دهد: در حوزه نشر بیشترین هزینه مربوط به مبلغی است که به‌عنوان حق اثر به مولف داده می‌شود. در ادامه هزینه‌های تولید، بسته‌بندی، تبلیغات، پخش، و… را باید پرداخت کرد. هر یک از این مرحله‌ها، هزینه‌های متفاوتی دارد. برای مثال بسته‌بندی در انواع مختلف مثل ولت، قاب‌دار و دی. جی پک صورت می‌گیرد که سومین نوع از همه گران‌تر است. همچنین قرار دادن بروشور و دفترچه هم هزینه‌های بیشتری را به بسته‌بندی اضافه می‌کند. از طرفی هریک از انواع و گونه‌های موسیقی پاپ، سنتی و کلاسیک، نوع بسته‌بندی و عرضه خاصی را می‌طلبد. وی درباره تیراژ اولیه آلبوم‌های موسیقی نیز توضیح می‌دهد: هر آلبوم با ضرب اولیه ۱۰۰هزار نسخه در بازار موسیقی منتشر می‌شود و اگر فروش خوبی داشته باشد باز هم منتشر خواهد شد. *** بازار موسیقی در ایران تعریفی ندارد علی اوجی سال‌هاست که به‌طور تخصصی در زمینه تهیه‌کنندگی آلبوم‌ها و برگزاری کنسرت‌های موسیقی فعالیت می‌کند و با خوانندگان شناخته‌شده‌ای از جمله رضا یزدانی همکاری مستمر دارد. وی در پاسخ به این سوال که بازار موسیقی برای تهیه‌کنندگان فعال در این حرفه چقدر سودآور است، بیان می‌کند: شاید اغراق نباشد اگر بگوییم انتشار آلبوم‌های موسیقی برای تهیه‌کنندگان صددرصد زیان‌آور است و عملا هیچ سود و منفعت اقتصادی ندارد. تا دانلود رایگان هست… وی درباره دلایل عدم سودآوری در این بخش توضیح می‌دهد: دلیل اصلی زیان‌آور بودن به عدم خرید نسخه‌های اورجینال و اصل آلبوم‌ها از سوی علاقه‌مندان موسیقی برمی‌گردد. مردم به دانلود کردن موسیقی عادت کرده‌اند و در این وضعیت بازار موسیقی از منظر میزان فروش اساسا تعریفی ندارد. این تهیه‌کننده درباره متوسط و میانگین تیراژ آلبوم‌های موسیقی در نخستین مرحله عرضه می‌گوید: این رقم برای هر خواننده به‌گونه‌ای متفاوت تعریف می‌شود. اما در مورد خوانندگان جوان و ناشناخته چیزی نزدیک به ۲هزار آلبوم فروخته می‌شود و این رقم نسبت به جمعیت فعال در موسیقی بسیار ناچیز است. در واقع انگار عرضه آلبوم یک طرفه بوده و هیچ تقاضایی برای خرید صورت نگرفته است. این نسبت درباره خوانندگان شناخته شده و محبوب هم چندان راضی‌کننده نیست و در بهترین حالت حدود ۱۰۰هزار نسخه از آلبوم‌شان به فروش می‌رسد که باز هم رقم چشمگیر و قابل توجهی نیست. وی با اشاره به اینکه بیشترین درآمد و سودآوری تهیه‌کنندگان موسیقی از مسیر برگزاری کنسرت عایدشان می‌شود، ادامه می‌دهد: بخش عمده درآمدزایی در حوزه موسیقی در برگزاری کنسرت‌هاست و میزان آن هم بستگی به میزان شهرت و محبوبیت خوانندگان دارد.اوجی در پاسخ به اینکه آیا در عقد قرارداد میان خواننده و تهیه‌کننده، بندها و مفادی برای ضمانت سودآوری تعیین می‌شود یا نه، بیان می‌کند: نه؛ چنین ضمانت اجرایی وجود ندارد. اما تجربه‌های قبلی همکاری یک تهیه‌کننده با خوانندگان مختلف برای او نوعی پیش‌بینی از میزان استقبال مخاطبان را به دنبال دارد. استفاده از قطعات موسیقی خوانندگان و دانلود آنها به قدری دامنه‌دار و وسیع است که غیرقابل کنترل به نظر می‌رسد. ضمن اینکه عدم عضویت ایران در کنوانسیون حق مولف مانعی برای اجرای کامل حقوق مولف است. اگرچه نهادها و سازمان‌های دولتی باید خود را موظف به در نظر گرفتن حقوق مولف بدانند. صداوسیما در صدر بی‌توجهان در این میان صداوسیما از جمله سازمان‌هایی است که حجم زیادی از کنداکتور برنامه‌ای خود در رادیو و تلویزیون را با استفاده از موسیقی پر می‌کند. اما در رعایت حق مولف، عملکرد درستی ندارد.اوجی در پاسخ به اینکه صدا وسیما در استفاده از قطعات موسیقی خوانندگان به رعایت حق مولف قائل است یا نه می‌گوید: متاسفانه این مقوله در ایران جا نیفتاده و استفاده از موسیقی و حتی سایر مقوله‌های هنری بدون رعایت حقوق مولف صورت می‌گیرد. وی درباره حداقل سرمایه مورد نیاز برای انتشار یک آلبوم نیز عنوان می‌کند: در این زمینه نمی‌توان عدد قطعی بیان کرد. همه چیز بستگی به قطعات، خواننده و شرایطی دارد که ضبط در آن صورت می‌گیرد. اما به‌طور کلی هزینه تهیه آلبوم بین ۵ تا ۲۰۰میلیون تومان می‌تواند متغیر باشد. چندصد میلیون ریسک تولید آلبوم موسیقی در ایران بسته به اینکه آماتور باشند یا ممتاز، حرفه‌ای باشند و شناخته‌شده یا تازه‌کار بین ۱۰میلیون تومان تا چند صدمیلیون تومان سرمایه لازم دارد. نبود قانون کپی‌رایت در ایران و دانلود آلبوم‌های موسیقی در شبکه اینترنت موجب شده تا افراد با کمترین هزینه و حتی بدون پرداخت هیچ‌گونه هزینه‌ای به آلبوم هنرمندان دسترسی داشته باشند و در این حالت تیراژ اولیه ممتازترین آلبوم‌ها در بازار موسیقی ایران به حدود ۵۰هزار نسخه می‌رسد. این مسئله در حالی است که در اوایل دهه ۸۰ که موسیقی پاپ تازه در ایران رونق گرفته بود، به دلیل فاصله اندک نرخ آلبوم موسیقی با نوار خام، خواننده‌های تراز اول تا چندصدهزار نسخه از آلبوم‌شان را منتشر می‌کردند.یکی از پرفروش‌ترین آلبوم‌های موسیقی چند سال اخیر در ایران آلبوم «نه فرشته‌ام نه شیطان» بوده که توسط همایون شجریان و طهمورث پورناظری با تیراژ اولیه ۵۰هزار نسخه روانه بازار شد که بسیار ناچیز است چون گفته شده که برای تهیه این آلبوم حدود ۷۰۰میلیون تومان هزینه شده است. بنابر آمار و ارقام موجود کف هزینه لازم برای تهیه آلبوم‌های تراز اول موسیقی در ایران ۳۰۰میلیون تومان است. برآوردها نشان می‌دهد که برای تهیه یک آلبوم موسیقی باید از اجاره استودیو تا حق‌الزحمه نوزانده، شاعر، عوامل صدا، طراحی جلد و. . . محاسبه شود. برآورد تقریبی هزینه‌های اصلی تهیه آلبوم موسیقی به این شرح است: خواننده: ۲۰ تا ۳۰میلیون تومان آهنگساز: ۱۰ تا ۲۰میلیون تومان شعر: ۱ تا ۲میلیون تومان (برای هرشعر) نوازنده‌ها: ۵ تا ۱۰میلیون تومان استودیو: ۲۰ تا ۴۰هزار تومان (هر ساعت) میکس و مسترینگ: ۲۰ تا ۳۰هزار تومان (هر ساعت) چاپ و تکثیر: ۳ تا ۵میلیون تومان (برای ۵هزارنسخه) توزیع: ۲میلیون تومان (برای ۵هزارنسخه) باهوش باشید، سود هم هست در مورد سرمایه‌گذاری در حوزه موسیقی نمی‌توان اعداد و ارقام مشخصی اعلام کرد، چراکه در کشور ما تنها موسیقی مجاز که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز تولید و نشر می‌یابد فعال نیست و هر ترک در موسیقی غیر‌مجاز می‌تواند با یک میلیون تومان هزینه و توزیع شود، در حالی که این هزینه برای یک قطعه مجوزدار به ۲۰ تا ۳۰میلیون تومان هم برسد. بنابراین هزینه تولید یک آلبوم با ۱۰قطعه از ۱۰ تا ۳۰۰میلیون می‌تواند شناور باشد، اما اگر یک آلبوم موسیقی توسط تهیه‌کننده‌ای حرفه‌ای که در صنعت موسیقی تعداد آنها از انگشتان یک دست هم فراتر نمی‌رود، تولید شود، بین ۱۰۰ تا ۱۴۰میلیون تومان هزینه خواهد برد. البته در مواردی خوانندگان خود ترجیح می‌دهند آلبوم‌شان را تهیه کنند و گاهی هم این مسئولیت را به تهیه‌کنندگان موسیقی می‌سپارند. به‌طور کلی یک اثر از مراحل انتخاب خواننده، آهنگساز، شعر، تولید و توزیع عبور می‌کند. در نخستین مرحله بین خواننده و تهیه‌کننده قراردادی بسته می‌شود. بعد از آن کار یا به آهنگساز سپرده می‌شود یا اینکه خواننده خود فرآیند تولید آلبوم را مدیریت می‌کند. یک آلبوم برای تولید و نشر حداقل باید هفت‌قطعه را شامل بشود. قواعد نظارت بر آلبوم‌ها از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال‌های اخیر نیز تغییر کرده است.در گذشته ابتدا ترانه‌ها بدون ملودی مجوز می‌گرفت و بعد آهنگسازی روی آن انجام می‌شد. اما اکنون نسخه نسبتا نهایی باید برای مجوز گرفتن ارسال شود. این روند سرعت انتشار آلبوم را بیشتر کرده است و برای هر مرحله نیز زمان‌بندی‌هایی وجود دارد که اگر به آن دقت شود هر بخش در فاصله‌های دو یا سه هفته‌ای پاسخ می‌گیرد. اگر اصلاحاتی مورد نیاز باشد انجام می‌شود. تا این مرحله خواننده خود می‌تواند کار را پیش ببرد، اما از اینجا به بعد لازم است با یک شرکت موسیقی همکاری کند، زیرا برای ثبت و دریافت شماره کتابخانه ملی در یک آلبوم نیاز به اقدام یک شرکت است و بعد از آن هم نشر آلبوم صورت می‌گیرد.برخلاف هزینه‌های تولید یک آلبوم که نسبت به خواننده و شرایط کاملا متغیر است، نشر قیمت‌های مشخصی دارد. یک سی. دی با لیبل و کاور بین ۶۰۰ تا ۷۰۰تومان تمام می‌شود و در نهایت با ۱۰۰۰ یا ۱۵۰۰تومان هزینه کردن وارد بازار موسیقی می‌شود و با قیمت ۳۵۰۰تومان در اختیار خریدار قرار می‌گیرد.این سود با توجه به درصد فروش پایین آلبوم‌های موسیقی برای تهیه‌کننده زیاد نیست، چراکه فروش برای خوانندگان کمتر شناخته شده از ۵هزار نسخه فراتر نمی‌رود. اما آلبوم خوانندگان مطرح در بهترین حالت بین ۱۲۰ تا ۱۵۰هزار نسخه می‌فروشد. البته بعضی از شرکت‌های موسیقی آلبوم‌های خوانندگان طرف قرارداد خود را در قاب‌های دی. جی پک یا شیشه‌ای و با هزینه‌ای بالاتر عرضه می‌کنند. به نظر من در موسیقی اگر تهیه‌کننده باهوش باشد تولید آلبوم یکی از کم‌ریسک‌ترین شغل‌های حال حاضر در ایران است، زیرا می‌توان با سرمایه میلیونی سود میلیاردی به دست آورد. تولید آلبوم یک خواننده حتی اگر پنج‌سال نیز طول بکشد، در نهایت به ۲۵۰ تا ۳۰۰میلیون سرمایه نیاز دارد.اما می‌تواند در قبالش با خوانندگان مطرح چند میلیارد بازگشت سرمایه به دنبال داشته باشد. خود من تجربه تولید آلبوم «کما ۱» با خوانندگی حمید عسگری را داشته‌ام که در سال ۸۵ بیش از ۲میلیون و ۱۰۰هزار نسخه از آن به فروش رفت. حال اگر ریسک این سرمایه‌گذاری بالا به نظر می‌رسد، به دلیل تجربه نداشتن تهیه‌کنندگان متفرقه‌ای است که فکر می‌کنند صرفا تزریق سرمایه به این حوزه نتیجه‌بخش است.
