کاهش امنیت غذایی از پنج سال آینده

تغییرات اقلیمی که به دنبال ایجاد گازهای گلخانه‌ای و روند رو به افزایش آن در حال انجام است؛ شرایط زندگی را از نظر کمبود منابع آبی و افت محصولات کشاورزی و دامی سخت‌تر خواهد کرد. آمار و ارقام به دست آمده از تجارت کشاورزی در سه چهارم از سال ٩٤ نشان می‌دهد دو میلیون و ٨٠٨ هزار تن انواع محصول کشاورزی به ارزش حدود دو میلیارد و ٩٨٦ میلیون دلار صادر شده و حدود ١٢ میلیون و ٩٧٧ هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش حدود شش میلیارد و ٩٢ میلیون دلار وارد کشور شده است. بنابراین طی مدت مورد بررسی بخش کشاورزی با سه میلیارد و ١٠٦ میلیون دلار کسری تراز تجاری در ٩ ماه روبه‌رو بوده است که به لحاظ وزنی این کسری به مفهوم وابستگی ١٠ میلیون و ١٦٩ هزار تنی غذایی است.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از اعتماد ، از منظر دیگر ایران به جز سال‌ ٨٧ که با خشکسالی وسیع و کاهش ٢٥ میلیون تنی محصولات کشاورزی که افت امنید غذایی را تا سطح ٤١ درصد تجربه کرد در بیشتر سال‌ها امنیت غذایی کشور حدود ٦٠ درصد بوده است. اما وابستگی ٤٠ درصدی غذایی ایران به خارج در سال‌های بعد با گرم‌تر شدن اقلیم و خشک شدن بیشتر هوا افزایش خواهد یافت. دفتر طرح ملی تغییر آب و هوا بررسی گسترده‌ای دارد از تاثیراتی که اقلیم بر امنیت غذایی کشور طی سال‌های آینده خواهد داشت. تغییرات اقلیمی در ٢٥ سال آینده از طریق تغییر متغیرهای آب و هوایی حوزه‌های مختلفی از منابع تولید کشاورزی ایران را متاثر خواهد کرد و از این طریق آسیب‌هایی بر این منابع وارد خواهد شد. کاهش متوسط بارش به میزان ٩ درصد، افزایش یک درجه دمای کشور، ٤٠ درصد افزایش بارش‌های سنگین و سیل‌آسا، کاهش تعداد روزهای یخبندان و افزایش روزهای داغ و خشک و وقوع خشکسالی از مهم‌ترین ویژگی‌های چشم‌انداز اقلیمی ایران تا سال ٢٠٤٠ میلادی است.

کاهش ٥ درصدی غلات و ٢٠ درصدی گندم سطح نمکزارها با کاهش بارش و افزایش دما بیشتر خواهد شد و در نتیجه سطح اراضی زیرکشت با کاهش روبه‌رو خواهد شد. میزان تولید غلات در کشور تا سال ٢٠٢٠ میلادی تا ٥ درصد، تا سال ٢٠٥٠ تا ١٠ درصد و تا سال ٢٠٨٠ میلادی تا ٣٠ درصد کاهش خواهد یافت. عملکرد گندم نیز تا سال ٢٠٢٥ به میزان ٢٠ درصد و تا سال ٢٠٥٠ تا ٣٣ درصد افت می‌کند و با کاهش منابع آب در استان‌های شمالی کشور میزان تولید برنج نیز با کاهش روبه‌رو خواهد بود. بر این اساس با کاهش تولید محصولات زراعی و علوفه میزان تولید محصولات دامی و طیور نیز کاهش خواهد یافت. افزایش دما ضمن تاثیرگذاری بر ماهیان دریای خزر و ماهی تن در اقیانوس هند، بر صنعت آبزی‌پروری نیز اثر نامطلوب خواهد داشت. به این ترتیب طی سال‌های آینده تغییرات اقلیمی منابع تولید در بخش کشاورزی و محیط زیست را با آسیب‌های گسترده و قابل توجهی روبه‌رو خواهد کرد و کاهش ظرفیت‌های تولید در این بخش و بحران منابع آب و خاک و زیست محیطی کشور که در سال‌های اخیر روند فزاینده‌‌ای یافته‌اند را تشدید خواهد کرد.

امنیت سازه‌های آبی در خطر است در حوزه منابع آب، تغییر اقلیمی امنیت سازه‌های آبی کشور را تهدید، ذخایر آبی را کاهش، تبخیر منابع آبی را افزایش و رژیم کمی و کیفی منابع آب را تغییر خواهد داد. افزایش دما و کاهش بارش موجب کاهش رواناب در ٣٠ حوضه آبریز کشور از جمله کرخه و کارون و افزایش رواناب در ٥ حوضه آبریز به ویژه حوضه‌های تالش و انزلی خواهد شد. به دلیل کاهش شدید آب‌های سطحی و رواناب در دو حوضه آبریز کرخه و کارون میزان تولید برق آبی کشور با کاهش قطعی مواجه است. کاهش بارش اثرات قابل توجهی بر جنگل‌های شمال خواهد داشت و از طریق افزایش شوری آب دریای عمان و خلیج فارس جنگل‌های ماندابی این مناطق در معرض تهدید قرار خواهند گرفت. بارش‌های سیل‌آسا موجب فرسایش خاک و به همراه کاهش بارش موجب فقر پوشش گیاهی مراتع خواهد شد. به دلیل افزایش دما و کاهش بارش در مناطق غربی کشور میزان گرد و غبار افزایش می‌یابد و با شدت گرفتن توفان‌های دریای عمان به همراه فقر پوشش گیاهی فرسایش خاک در حوضه این دریا افزایش خواهد یافت. با کاهش بارش و افزایش دما حجم آب اکثر تالاب‌های کشور کاهش و از این طریق زندگی بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض تهدید خواهد بود.

ضرورت تغییر الگوی کشت در چنین شرایطی رصد و مدیریت پیامدها و آسیب‌های تغییرات آب و هوایی می‌تواند تا حدودی این آسیب‌ها را کاهش داده و از نابودی کامل ظرفیت‌های تولید جلوگیری کند. از این رو هم‌اکنون تغییر و اصلاح الگوی تولید محصولات کشاورزی به سمت محصولات با آب بری کمتر، اصلاح الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف به ویژه بخش کشاورزی، اصلاح الگوی مصرف مواد غذایی و محصولات کشاورزی به سمت مصرف بهینه و کاهش ضایعات، مدیریت و کنترل فرسایش خاک، ارتقای بهره‌وری منابع تولید، استفاده بیشتر از انرژی‌های غیرفسیلی، مدیریت احداث سازه‌های آبی به سمت تهدید ساخت نیروگاه‌های برق آبی در مناطق در معرض تهدید و... نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت گریزناپذیر در مواجهه و مدیریت پیامدها و آسیب‌های تغییرات اقلیمی در کشور است. به علاوه کشور باید با توجه به محدودیت‌ منابع پایه از یک سو و رشد جمعیت از سوی دیگر موضوع تامین امنیت غذایی را با نگاه به بیرون و استفاده از ظرفیت‌های فراسرزمینی مورد توجه قرار دهد.

چشم‌انداز وضعیت اقلیمی متغیرهای آب و هوایی تا سال ٢٠٤٠ تغییرات عمده‌ای خواهد داشت. متوسط میزان بارش ٩ درصد کاهش خواهد یافت. متوسط دمای کشور حدود یک درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت. تعداد بارش‌های سنگین و سیل‌آسا تا ٤٠ درصد افزایش خواهد یافت. تعداد روزهای داغ یعنی دمای بیش از ٣٠ درجه سانتیگراد در اکثر نقاط کشور افزایش می‌یابد و این افزایش در جنوب شرق کشور یعنی استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان بیش از مناطق دیگر خواهد بود. تعداد روزهای یخبندان در اکثر نقاط کشور کاهش خواهد یافت و بیشترین کاهش در شمال غرب کشور یعنی استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل خواهد بود. تعداد روزهای خشک نیز در اکثر نقاط کشور افزایش می‌باید و مناطق غرب یعنی استان‌های ایلام، کردستان، لرستان و کرمانشاه و جنوب شرق یعنی استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان بیشترین روزهای خشک را تجربه خواهند کرد.