ترکیه، ایران و چتر تشکلی

شاید این موضوع مشکل را بتوان به صورت مستقیم به بحث تشکل‌گرایی ایران نیز نسبت داد. ما در ایران یک ساختار تشکل‌های بخش خصوصی داریم و تصور ما در این است که این الگو در تمام دنیا وجود دارد در صورتی که به هیچ‌وجه دنیا مانند مدل تشکل‌گرایی ایران عمل نمی‌کند. در ایران یک تشکل توسط دولت ایجاد شده که وظیفه ساماندهی به سایر تشکل‌ها را کسب کرده است درحالی که اتاق بازرگانی در سایر کشورها ممکن است تشکلی فرعی باشد و تشکل‌های دیگری از آن بسیار قوی‌تر و بهتر عمل کنند. واقعیت این است که انتقادهای فراوانی به ساختار فعلی تشکلی در ایران وارد است ولی تاکنون کمتر کار تحقیقاتی برای شناسایی الگویی مناسب جهت تشکل‌های بخش خصوصی مطرح شده است. لازم نیست چرخ را از نو اختراع کرد. کشور ترکیه به عنوان کشوری از نظر اقتصادی نزدیک به ایران و با فرهنگی نسبتا مشابه به خوبی توانسته است ساختاری براساس نیاز خود ایجاد کند. دو تشکل مهم، بخش خصوصی ترکیه را مدیریت می‌کند که توسیاد و موسیاد نام دارند. توسیاد یا انجمن مدیران صنعتی و بازرگانی ترکیه مهم‌ترین تشکل بخش خصوصی ترکیه محسوب می‌شود که بدون ارتباط با اتاق بازرگانی به وسیله اعضای خود توانسته است نقش مهمی در اقتصاد ترکیه ایفا کند. این تشکل در سال 1971 تاسیس شده و به عنوان یک NGO مستقل با ارتقای نقش بخش خصوصی تلاش دارد سطح بالاتری از رفاه را به مردم ترکیه عرضه دارد. موسیاد یا انجمن مدیران صنعتی و بازرگانی مستقل دیگر تشکلی است که براساس الگوی توسیاد در سال 1990 در ترکیه شکل گرفت و هدف اصلی این تشکل برخلاف توسیاد بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس است و با جذب 11هزار عضو توانسته است قدرت بسیار زیادی در اقتصاد به دست آورد. هر دو انجمن ساز و کار یکسانی را پیش گرفته‌اند و تنها جامعه هدف این انجمن‌ها متفاوت است. این انجمن‌ها محل گردآوری تجار، صنعتگران، دانشمندان، اساتید دانشگاه و محلی برای ارتباط بخش خصوصی و بخش آکادمیک اقتصاد است و در راستای اقتصاد آزاد تلاش می‌کند. بازرگانان با عضویت در این انجمن دیگر نیازی ندارند که به صورت مویرگی وارد بازار شوند و به دنبال مشتری باشند چراکه این انجمن‌ها با معرفی محصولات شرکت‌ها به شرکت‌های دیگر عضو خود به بهترین شکل برای آنها بازاریابی می‌کنند. اعضای این انجمن‌ها در قالب کمیسیون‌هایی با یکدیگر به بحث و گفت‌وگو می‌پردازند. شعار این انجمن‌ها این است که ما اتاق بازرگانی اما به صورت کاملا غیردولتی و خصوصی هستیم. این انجمن‌ها شعبات متعددی در خارج از کشور دارند و پرسنل آنها به صورت مداوم اعضای خود را در جریان فرصت‌های اقتصادی خارج از کشور قرار می‌دهند. همچنین این انجمن وظیفه حمایت‌هایی همچون حمایت قانونی از اعضا در خارج کشور را بر عهده می‌گیرد. از طریق این انجمن‌ها پروژه‌های سودآوری برای اعضا به دست می‌آید. در مقابل درآمد این انجمن‌ها از حق عضویت، برگزاری نمایشگاه‌ها، سمینارها، نشست‌ها و سفرهای تجاری، مسابقات ورزشی، کمک‌های مادی اعضا، دریافت هزینه خدمات اطلاع‌رسانی، درآمد ناشی از اموال متعلق به انجمن و فعالیت‌های اقتصادی به دست می‌آید و در عمل این انجمن‌ها حتی در انتخابات ریاست‌جمهوری و تعیین کابینه‌های ترکیه اثرگذار هستند. در ایران جای چنین انجمن‌هایی بسیار خالی است. تمرکز تشکل‌ها بر ایجاد نهادهایی با محوریت یک زمینه فعالیت اقتصادی خاص خلاصه شده و همین موضوع باعث مشکلات زیادی برای تشکل‌گرایی کشور شده است. ایران نیاز به تشکل‌هایی کاملا غیردولتی دارد که محلی برای گردهمایی تمامی فعالان اقتصادی باشد. کلمه فعالان نه تنها به تجار و صنعتگران بلکه به بخش علمی و دانشگاهی اقتصاد نیز دلالت دارد. در چنین شرایطی می‌توان انتظار داشت که نظرات این تشکل بیشتر نظراتی فراگروهی و فراجناحی باشد. چنین تشکلی می‌تواند بدون نگرانی از عواقب درباره تمامی بخش‌های اقتصاد نظر دهد و نظر یک صنف خاص در این موضوع لحاظ نخواهد شد. در حقیقت این تشکل به شکل چتری بر سر سایر تشکل‌ها عمل خواهد کرد. با چنین الگویی خانه اقتصاد ایران شکل گرفت. شاید برای نخستین بار بخش خصوصی به این بلوغ رسیده بود که اتاق‌های بازرگانی بیش از اندازه به دولت وابسته است و نیاز است که بخش خصوصی یک تشکل برای خود داشته باشد که محلی برای گردهمایی همه فعالان اقتصادی باشد. الگوی استفاده شده در خانه اقتصاد بسیار به توسیاد و موسیاد نزدیک است اما دو چالش اصلی پیش روی این تشکل به نظر می‌رسد. اول اینکه این تشکل هنوز نوپاست و چند سال زمان برای تکمیل ساختار خود نیاز دارد. مساله دوم بحث اجماع بخش خصوصی روی خانه است. این تشکل نیاز دارد که همه گروه‌ها و بخش‌های مختلف بخش خصوصی را با خود همراه کند تا مانند توسیاد و موسیاد بتواند به انجمنی اثرگذار تبدیل شود. *مشاور سردبیر