چند روش ساده پیشگیری از آلزایمر

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از روزنامه جوان نوشت: صدای داد‌و‌بیداد پیر‌مرد همه ساختمان را برداشته، باورم نمی‌شود! این صدای حاج‌آقایی است که طی سه سالی که می‌شناسمش خیلی صبور و خوش‌برخورد بود و هیچ وقت اهالی ساختمان از او اذیت و آزار و بی‌احترامی ندیدند. ولی نزدیک به یک سال است که پیرمرد هر روز حالش بدتر می‌شود و شب‌و‌روز صدایش کل آپارتمان را بر‌می‌دارد. وقتی از همسرش جویای احوالش می‌شوم با ناراحتی می‌گوید: «آلزایمر گرفته، دیگر کسی را نمی‌شناسد و همانطور که می‌بینید و می‌شنوید هر روز حالش بدتر می‌شود.» پزشکش می‌گوید: «به طور متوسط پس از تشخیص آلزایمر این افراد از سه تا 15 سال زنده می‌مانند و به طور متوسط هشت سال طول عمر در این بیماران دیده می‌شود.» همسرش می‌گوید: «از چند سال قبل علائمی از بیماری را در او می‌دیدیم ولی از اینکه بگوییم او آلزایمر دارد خجالت می‌کشیدیم به همین دلیل پیشگیری از بیماری او را پشت گوش انداختیم.» وقتی با دکتر غلامرضا حاجتی فوق‌تخصص مغز و اعصاب و عضو انجمن آلزایمر ایران در مورد بیماری آلزایمر صحبت می‌کنم، می‌گوید: «شرم از بیماری یکی از دلایلی است که فرد مبتلا یا اطرافیانش او را از درمان دور می‌کنند و باعث بیشتر شدن بیماری در او می‌شوند.» با او در‌باره علائم، مشکلات و راه‌حل‌های بیماری دمانس (آلزایمر) گفت‌وگو کرده‌ایم. آلزایمر و دمانس در واقع زمانی که در مورد آلزایمر صحبت می‌کنیم، طیف وسیع‌تر از مجموعه نشانه‌هایی را نام می‌بریم که به آنها دمانس یا زوال عقلی می‌گویند. در طبقه‌بندی، این بیماری در دنیا به دو دسته تقسیم می‌شود که به آنها اختلالات شناختی خفیف و اختلالات شناختی عمده می‌گوییم. در اختلالات خفیف عملکرد شخص خیلی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد ولی درجاتی از نارسایی حافظه و فعالیت‌های روزانه وجود دارد که مرحله قبل از بیماری است که به آن اختلال خفیف شناختی می‌گویند. در اختلال خفیف، در حافظه یا یکی از حوزه‌های عملکردی مثل شناخت دیگران و انجام دادن کارهای روزانه فرد اختلال ایجاد می‌شود، ولی مشکل آنقدر نیست که فرد را به اطرافیان وابسته کند و او نتواند اعمال روزانه خود را انجام دهد و قادر به انجام فعالیت‌های خود نباشد. این علائم در مرحله قبل از بیماری است که به عنوان اختلالات خفیف شناختی طبقه‌بندی می‌کنیم که ممکن است به سمت بیماری آلزایمر برود یا علل دیگری داشته باشد. بخش دیگر اختلالات شناختی عمده است که واژه دمانس یا زوال عقل برای آنها به کار می‌رود. این اختلالات عمده در بیماری دمانس طیف وسیع‌تری را شامل می‌شود که یکی از علل شایع آن بیماری آلزایمر و حدود 60 درصد دمانس را این بیماری به خود اختصاص می‌دهد. به همین دلیل آلزایمر بین مردم بیشتر جا افتاده است و با دیگر بیماری‌های دمانس تفاوت‌هایی دارد. شاخه‌های بیماری دمانس وقتی در مورد واژه دمانس صحبت می‌کنیم مجموعه‌ای از علائم در ذهن ما است که در رأس آن نقص در حافظه است که باعث مراجعه فرد به پزشک می‌شود. علاوه بر حافظه چند حوزه دیگر هم در قلمرو‌های شناختی اختلال دیده می‌شود که یکی از این اختلالات را زبان‌پریشی می‌نامند. در این حالت توانایی‌های تکلم شخص مختل می‌شود، واژه‌ها را نمی‌تواند به زبان بیاورد و شروع به توضیح آن واژه می‌کند که کارکرد آن واژه را توضیح می‌دهد (مثلاً در مورد ساعت‌مچی وقتی آن را به یاد نمی‌آورد می‌گوید این همان وسیله ایست که زمان را نشان می‌دهد). مورد دیگر اختلال در رفتار شخص و شناخت افراد دیگر است که «نشناسی» نام دارد. در این بیماری شخص قادر به شناخت افرادی که قبلاً آنها را می‌شناخته و به اسم صدایشان می‌کرده نیست، البته این علائم طی روز در مراحل مختلف بیماری نوسان دارد ولی خود نشانه‌ای از بیماری است. یکی دیگر از علائم «کردار ‌پریشی» است که در این حالت کارهایی که فرد قبلاً انجام می‌داده در حال حاضر نمی‌تواند انجام دهد، در حالی که جسمش و عضلاتش سالم است، به طور مثال اینکه فرد نتواند کت یا لباسش را بپوشد، بند کفش خود را ببندد یا مراحل استحمام را برای خود انجام دهد. یکی دیگر از علائم، اختلال در «عملکردهای اجرایی» است مثلاً شخص قبلاً می‌توانسته خرید انجام دهد ولی الان از این کار عاجز است و نمی‌تواند آن را انجام دهد یا اینکه خانمی که تا قبل از این می‌توانسته یک مهمانی را مدیریت کند و تمام مراحل آن را انجام دهد پس از بیماری دمانس دیگر قادر به انجام این کار نیست و از عهده کارها بر‌نمی‌آید و باعث اختلال در عملکردش می‌شود. مواردی که نام برده شد عملکرد‌های شخص را در حوزه روابط اجتماعی ، روابط خانوادگی و حوزه شغلی مختل می‌کند. به طور خلاصه می‌توان گفت دمانس اختلال در حافظه و اختلال در زبان پریشی، کردار پریشی، عملکرد‌های اجرایی و شناخت افراد و اشیا است که با نشناختن خود را نشان می‌دهد. به همین دلیل به اینها اختلالات شناختی می‌گوییم که به دو بخش خفیف و شدید تقسیم می‌شود. علت‌های بیماری دمانس 40 علت وجود دارد که باعث ایجاد بیماری دمانس می‌شود که در رأس آن بیماری آلزایمر است. این بیماری با تخریب‌های وسیع در نرون‌های مغزی ایجاد می‌شود که در آن سلول‌ها دچار مرگ برنامه‌ریزی شده می‌شوند و از بین می‌روند. تحقیقات زیادی برای کشف علت بیماری و درمان‌هایی که متناسب با آن بشود دمانس را درمان کرد یا از بروز آن جلوگیری کرد در حال انجام است. اولین دلیل آلزایمر است که مشخصاً یک بیماری است و سیرمشخص و آسیب‌شناسی مشخص دارد و همانطور که گفته شد با تخریب نرون‌های مغزی به وجود می‌آید. دومین علتی که ایجاد دمانس می‌کند سکته مغزی یا همان اختلالات عروقی مغز است و سومین علت ترکیب سکته مغزی و آلزایمر (یعنی مرگ سلول‌های مغزی) است. دلایل دیگری که باعث بروز این بیماری می‌شود علل عروقی مغز، التهابی و عفونی و خود ایمنی مغز، ضربه مغزی و آسیب‌هایی است که به سر می‌خورند مانند ضربات در بازی بوکس، سیستم غدد بدن مانند کم‌کاری و پر‌کاری غده تیروئید و تمام بیماری‌های غددی، کمبود ویتامین که در رأس آن کمبود ویتامین ب12، ویتامین ب1 ، علت سمی مانند مصرف الکل و مسمومیت با فلزهای سنگین مانند سرب و آلومینیوم. گاز منوکسید‌کربن گازی که در کارخانه‌ها به وفور تولید می‌شود نیز ایجاد دمانس می‌کند. تومورهای مغزی نیز یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن بیماری دمانس هستند. در بعضی موارد افسردگی نیز باعث بیماری است و به آن دمانس کاذب می‌گویند و این به معنی زوال عقل کاذب است. در مواردی مراجعانی داریم که با شکایت بر اینکه آلزایمر دارند به ما مراجعه می‌کنند و پس از بررسی، متوجه می‌شویم که فرد افسردگی دارد و پس از درمان بهبود می‌یابند. انواع دمانس را می‌توانیم به دمانس‌های قابل برگشت و دمانس‌های غیرقابل برگشت یا پیش رونده تقسیم کنیم. دمانس قابل برگشت مانند افسردگی، کمبود ویتامین ب، کم‌کاری و پر‌کاری غدد و... است که به آنها دمانس‌های برگشت‌پذیر می‌گوییم. دمانس از چه سنی آغاز می‌شود؟ دمانس‌های زودرس از سن 50 سالگی شروع می‌شود و در سن 60 تا 65 سالگی شیوع دمانس حدود یک درصد از این افراد جامعه را در بر می‌گیرد ، اما پس از سن 65 سال این نسبت به صورت تصاعدی بالا می‌رود. در نتیجه، سن مهم‌ترین ریز فاکتور برای این بیماری می‌باشد و عامل خطرناکی به حساب می‌آید. به طور متوسط هر 10 سال که سن بالا می‌رود 10 درصد به شیوع دمانس افزوده می‌شود یعنی در سن 85 تا 95 سالگی حدود 35 تا 40 درصد افراد در این سن دچار بیماری دمانس می‌شوند. وقتی جمعیت پیر می‌شود و سن جمعیت بالا می‌رود، بالطبع شیوع دمانس بالا می‌رود و چیزی به عنوان بار بیماری به جامعه تحمیل می‌شود. از آنجایی که پیش‌بینی‌هایی اعم از بالارفتن سن جامعه را در دنیا و حتی در ایران در سال‌های آتی داریم، در نتیجه باید برای پیشگیری از این بیماری تلاش کنیم. بر اساس پیش‌بینی‌ها طی 20 سال آینده این بیماری دو برابر خواهد شد. ضرورت تشخیص سریع و به موقع بیماری اولین قدم، تشخیص سریع و به موقع و از آن مهم‌تر بالا بردن آگاهی جامعه است و از آنجایی که یک سال تشخیص زودتر پنج سال عوارض بیماری را به تأخیر می‌اندازد، در نتیجه باید درمان بیماری در مرحله اختلالات خفیف شناختی شروع شود. در بسیاری از خانواده‌ها دیده می‌شود با بروز بیماری خودشان آن را اثراتی از بالا رفتن سن و سال می‌دانند و می‌گویند این فراموشی سن برای فرد طبیعی است؛ خانواده و اطرافیان هرگز اجازه چنین قضاوتی را ندارند و به محض دیدن علائم بیماری اعم از کمبود حافظه، فراموشی و... باید پیگیر بیماری شوند. شبهاتی که در ذهن در مورد بیماری به وجود می‌آید با یک تست که مدت زمان 10 تا 15 دقیقه زمان می‌برد و با پرسیدن سؤالاتی در حوزه‌های مختلف شناختی چک می‌شود که آزمون کوتاه شناختی نام دارد و می‌توان آن را به تمامی پزشکان و مراکز بهداشتی آموزش داد تا در اولین قدم تشخیص درست نسبت به بیماری انجام شود. در مرحله پیشرفت بیماری به متخصصان مغز و اعصاب، روانپزشکان و متخصصان طب سالمندی که به عنوان گروهی برای درمان دمانس کار می‌کنند ارجاع داده شده و پس از آزمایشات و چکاپ بیمار، درمان شروع می‌شود. هر چه بیماری سریع‌تر تشخیص داده شود ناتوانی بیماری و فشاری که به خانواده و به مراقبین وارد می‌شود کمتر است. زمانی که بیماری پیشرفت می‌کند، بیمار دو شیفت کاری یعنی12 تا 16 ساعت احتیاج به مراقبت دارد. سن غربالگری سن غربالگری در حال حاضر از 50 سالگی است و باید از همین سن به فکر بیماری باشیم و کسانی که مشکوک به اختلال حافظه هستند پس از مراجعه تست افسردگی و تست آزمون شناختی برایشان انجام می‌شود. هر یک از این تست‌ها حدود 10 دقیقه زمان می‌برد و پس از انجام این تست افسردگی یا دمانس فرد تشخیص داده می‌شود. اگر پس از آزمون‌ها فرد مشکلی نداشت می‌تواند هر پنج سال غربالگری شود. افرادی که نشانه‌هایی از بیماری را دارند باید سالانه غربالگری را انجام دهند و در مواردی که در آزمون نمره کمتری می‌گیرند از فرد می‌خواهیم هر شش ماه غربالگری را انجام دهند. با این تفاسیر ضروری است که رسیدگی و معاینه سلامت و غربالگری خود را فراموش نکنیم تا در آینده فراموشی نگیریم. از اعضای جوان‌تر خانواده‌ها نیز انتظار می‌رود سالمندان را فراموش نکنند و به آنان رسیدگی کنند تا کمتر دچار بیماری دمانس و عوارض آن شوند. مراقبان بیماران آلزایمر یکی از عوامل مهم در پیشگیری از آلزایمر، مراقبان این بیماران هستند که باید آموزش ببینند تا بدانند چگونه با بیمار برخورد کنند، متأسفانه بسیار دیده می‌شود مراقبان این بیماران می‌خواهند به آنها ثابت کنند که اشتباه می‌کنند، در صورتی که چنین ضرورتی وجود ندارد و به این دلیل است که بیمار دقایقی بعد فراموش می‌کند در مورد چه مسئله‌ای صحبت کرده است، ولی زمانی که با او وارد بحث و مجادله می‌شوند شروع به پرخاشگری می‌کنند و متأسفانه در بعضی موارد مراقب به بیمار حمله می‌کند و او را کتک می‌زند که چنین کاری اصلاً درست نیست. برای مراقبت از این بیماران انجمن آلزایمر آموزش مراقبان این بیماران را نیز شروع کرده است. چند روش ساده برای پیشگیری یکی از راه‌های پیشگیری ورزش است. با ورزش جریان خون مغز افزایش پیدا می‌کند، هورمون‌های جدید و شادی‌آور ترشح و مقاومت بدن بیشتر می‌شود و با درگیر شدن مغز و جسم با هم نمره حافظه بالا می‌رود. در سنین پایین‌تر کارهایی همچون یادگیری زبان جدید، فعالیت‌های موسیقی ، کتاب خواندن، جدول حل کردن، کامل کردن یک پازل ، حل جدول سودوکو برای پیشگیری و درمان بسیار مفید هستند. همه این کارها بخشی از مغز را به خود اختصاص می‌دهند. اگر فرد در آینده دچار بیماری آلزایمر شود، بیماری دیرتر در حوزه مهم کارکردی و عملکردهای شخصی خود را نشان می‌دهد و تخریب نرون‌های مغزی به تأخیر اتفاق می‌افتد و دیرتر به مراحل پیشرفته بیماری می‌رسد. تغذیه مناسب نیز یکی دیگر از راه‌های پیشگیری و درمان دمانس است. مصرف روزانه یک بشقاب میوه و یک بشقاب سبزیجات در تمامی سنین بسیار مفید است. وقتی کسی دچار آلزایمر می‌شود تخریب از 20 سال پیش آغاز شده است و فرایند سلولی از سال‌ها قبل شروع به تخریب شده‌اند. ولی نکته مهم در مصرف میوه‌ها این است که باید طی روز‌های هفته نوع میوه را تنوع دهند و هر روز یک یا دو مدل میوه را مصرف کنند. این تنوع باید بر اساس فصل رعایت شود که انواع آنتی اکسیدان‌های لازم بدن را تأمین و از تخریب فرایند سلولی جلوگیری کند.