جای خالی قرارداد‌های آتی در بورس کالا

با تکیه بر قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که مصوب اول آذر 1384 مجلس شورای اسلامی است و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران با ادغام بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی در آذر سال 1385 تشکیل شده و پس از آن با پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی از تاریخ مهر سال 1386 کار خود را به طور رسمی تحت نظر سازمان بورس اوراق بهادار شروع کرد. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تعادل ، بورس کالا برای اقتصاد و فضای اقتصادی کشور بسیار حایز اهمیت است که از مزایای آن می‌توان به ایجاد شفافیت قیمتی و پوشش ریسک برای فعالان بازار یاد کرد تا بتوانند ریسک معاملات خود را کنترل کنند و به آسانی به بازارهای مالی وارد شوند. گفتنی است در فضای اقتصاد کشور که یک اقتصاد نوظهور است یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آن راه‌اندازی بازار قرارداد آتی در بورس کالاست که متاسفانه به طور حرفه‌یی در بازار وجود نداشته است. از دلایل این عدم راه‌اندازی می‌توان به قیمت‌گذاری غلط آنها اشاره کرد ضمن اینکه فعالان بازار نیز به این ابزارها به عنوان یک ابزار مدیریت ریسک اعتماد نکرده‌اند. طراحی یک ابزار مدیریت ریسک نیازمند بررسی همه‌جانبه است تا براساس آن فعالان بازار را به خود جذب کند. از این ابزارهای مدیریت ریسک می‌توان به قراردادهای آتی اشاره کرد که متاسفانه در بازار ایران جایگاه چندانی ندارد و راه‌اندازی این نوع قراردادها کاری بسیار دشوار و پیچیده است اما اگر این طراحی صورت گیرد موجبات کارایی بازار سرمایه همچنین پوشش ریسک فعالان بازار را فراهم می‌آورد. از راهکارهای کلیدی برای راه‌اندازی و به کار بردن قراردادهای آتی در بازار ایران می‌توان به این موارد اشاره کرد: مطالعه دقیق درباره این ابزارها و مکان درست به‌کارگیری آنها مورد بعد نقدینگی موجود در بازار سرمایه است از دیگر موارد اندازه و عمق بازار همچنین تعداد بازیگران محصول اعم از خریداران و فروشندگان نام برد. ابزارهای مدیریت ریسک بسیار متنوع و جذاب است که عمده کشورهای جهان در بورس کالای خود معاملات آن را امکان‌پذیر می‌کند پس اینجاست که وجود یک بورس کالایی قوی برای اقتصاد لازم به نظر می‌رسد. در معاملات آتی و سایر معاملات مدیریت ریسک وجود یک دارایی پایه الزامی است تا معامله‌گران روی آن قرارداد ببندند و معاملات خود را با توجه به نوع آن دارایی پایه تنظیم کنند. تجربه‌های دیگر کشورها نشان داده که بورس کالا ترجیح می‌دهد از ابزارهای مدیریت ریسک مانند قراردادهای آتی و معاملات فیوچرز روی دارایی‌های ساده‌تر استفاده کند. همانطور که گفته شد بورس کالا می‌تواند نقش بسیار بسزایی در بازار سرمایه کشور ایفا کند، پس کشور ما هم نیازمند راه‌اندازی یک بورس کالای قدرتمند است که در آن انواع ابزارهای مدیریت ریسک طراحی به کار گرفته شود. گفتنی است که بورس کالا آن زمان قدرت و رونق می‌گیرد که دست دولت از آن کوتاه شده و در روند معاملات و قیمت‌گذاری محصولات در بورس کالا دخالت نکند چراکه اکثر فعالان بازار علاقه‌یی به حضور دولت در معاملات خود ندارند حتی برای تعیین قیمت نفت جهانی هم در معاملات اوپک تعیین قیمت صورت می‌گیرد و ما شاهد حضور دولت‌ها نیستیم. در ادامه باید گفت در کشورهای جهان سوم که اقتصاد آن نیازمند استفاده از منابع طبیعی آن کشورهاست باید توجه بیشتری به بازار سرمایه و بورس‌ها ازجمله بورس کالایی شود به عنوان مثال در ایران که محل مناسبی برای تولید محصولات پتروشیمیایی و نفتی است، می‌توان از محصولات این صنعت در جهت مثبت استفاده کرد. ازجمله این موارد استفاده مثبت می‌توان به ارائه انواع محصولات پتروشیمی در بورس کالا اشاره کرد چراکه می‌تواند این بورس را بیش از پیش دارای فعالان و معامله‌گران حرفه‌یی کند ضمن اینکه به کشف قیمت درست محصولات بپردازد، بی‌شک ورود اینچنین محصولاتی به بورس کالا موجبات رونق بورس کالا و کشف قیمت درست را بدون حضور دولت فراهم خواهد آورد ضمن اینکه در ادامه آن می‌توان به ایجاد بازارهای معاملاتی همچون قراردادهای فیوچرز و آپشن به عنوان یک مزیت بزرگ اشاره کرد که نه تنها به این صنعت کمک شایان و قابل توجهی می‌کند مطمئنا بخش مهمی از اقتصاد را تحت تاثیر قرار خواهد داد. هشداری که در اینجا لازم به نظر می‌رسد، این است که دیرزمانی‌ است محصولات تولید شده در صنعت پتروشیمی کشور هیچ گونه تغییر و در واقع پیشرفتی نداشته‌اند و با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی این محصولات به عنوان ماده خام شناخته شده و شاید دیگر مورد درخواست و استفاده بسیاری از کشورها نباشد پس باید گفته شود که صنعت پتروشیمی باید به فکر ارائه محصولات جدید بیفتد. از دیگر مسائلی که می‌تواند به تقویت بورس کالا کمک کند ارائه بیش از پیش محصولات کشاورزی در آن است البته این ارائه تنها به نفع بورس کالا نبوده و به بازار محصولات کشاورزی نیز کمک بسزایی می‌کند. بازار محصولات کشاورزی مدت زیادی است که تلاطم‌ها و نوسانات خاص خود را دارد و این بازار هم از نبود قیمت‌های واقعی و حضور سفته‌بازان رنج می‌برد و حتی در ادامه با مشکلات توزیع در سطح مصرف‌کننده هم مواجهند که مطمئنا ایجاد زمینه‌یی برای حضور بیشتر این محصولات در بورس کالا بسیار حایز اهمیت است. بورس کالای موفق و با جایگاه قدرتمند در بازار سرمایه به رشد اقتصاد کشور و قیمت‌گذاری درست محصولات کمک می‌کند. در گفت‌وگویی با حسن رضایی‌پور، مدیرعامل کارگزاری اقتصاد بیدار بورس کالا در مورد تقویت بورس‌های کالایی، خروج محصولات پتروشیمی را مصداق عدم این تقویت دانست و گفت: بورس‌ها وظیفه‌یی که دارند کشف قیمت است و بهترین مکان برای این امر بورس است اما؛ متاسفانه طی چند وقت اخیر به علت محدودیت‌های قیمتی، رقمی که در بورس تعیین می‌شد، قیمتی نبود که در بازار وجود داشت و خیلی از کالا‌ها به علت کاهش قیمت‌ها و تعدیلات منفی به صورت رقابتی کشف نرخ می‌شوند و عرضه و تقاضا تعیین‌کننده این نرخ است. این اتفاق موجب شفافیت قیمتی می‌شود و خریدار قیمت واقعی بازار را مشاهده می‌کند و اگر ما دستکاری قیمت داشته باشیم چیزی که واقعیت است، بیان نمی‌شود. بورس کالا براساس وظیفه‌یی که دارد باید به کشف قیمت‌های واقعی بپردازد، اکثر پتروشیمی‌ها هم به دنبال این هستند که کالایشان با قیمت واقعی معامله شود و برنامه‌هایی برای خروج پتروشیمی‌ها از بورس کالا دیده می‌شود و پتروشیمی‌هایی که تمایل به خارج شدن از بورس کالا را دارند این استدلال را می‌کنند که قیمت‌هایی که در بورس کالا اعمال می‌شود، قیمت‌های دستوری هستند؛ و برخی دیگر از پتروشیمی‌ها از قانون عرضه و تقاضای بورس کالا برای محصولات خود استقبال می‌کنند. وی افزود: ضرر‌کننده واقعی خروج پتروشیمی‌ها از بورس کالا، مصرف‌کننده است و به نظر می‌رسد به دنبال آن خود شرکت‌های پتروشیمی متضرر خواهند شد. قطعا خارج از بورس زمانی که قیمت‌ها شفاف نباشند دو حالت اتفاق می‌افتد یا قیمت‌های بازار بالاتر از بورس است یا پایین‌تر از آن و پتروشیمی‌ها می‌توانند از این عوامل به نفع خود استفاده کنند یا اینکه منفعت عاید آنها نشود، عرض می‌کنم، ما طی چند سال گذشته با قیمت‌های دستوری که در بورس کالا برای پتروشیمی‌‌ها تعیین کردیم آنها را با ضرر مواجه کردیم و از طرف دیگر مصرف‌کننده به واسطه تقاضای کاذبی که ایجاد می‌شد نمی‌توانست در بورس خرید کند و مجبور می‌شد در بازار آزاد این کالا را تهیه کند و اگر این کالا از بورس خارج شود قطعا به ضرر تولید‌کننده و مصرف‌کننده است چراکه ممکن است قیمت، قیمت واقعی نباشد و کسانی از این معین نبودن قیمت سوءاستفاده کنند و موجبات ورود دلالان را فراهم آورند. لازم به یادآوری است که مقدار مصرف روزانه واحد‌های صنعتی و تولیدی‌مان مشخص است و اگرقیمت پتروشیمی‌ها در صورت خروج از بورس با قیمت بازار آزاد همخوانی نداشته باشد، این شرکت‌ها باز هم دچار مشکل خواهند شد. در پایان باید بگویم ما به عنوان کارشناسان اقتصادی موافق خروج پتروشیمی‌هااز بورس نیستیم.