اختلاف ترکیه و روسیه؛ فرصت یا تهدید
چندی پیش ترکیه با ادعای این‌که جنگنده روسیه حریم هوایی این کشور را نقض کرده است، آن را سرنگون کرد.
به گزارش «اقتصاد آنلاین» به نقل از شهروند ، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز در پی این اقدام، ترکیه را همدست تروریست‌ها خواند و اعلام کرد روسیه درحال بررسی گزینه‌های احتمالی برای پاسخ دادن به این اقدام ترکیه است. اقدامات تلافی‌جویانه روسیه درحالی ادامه دارد که کارشناسان بر این باورند روابط اقتصادی که عامل اصلی توسعه روابط روسیه و ترکیه در سال‌های گذشته بود، احتمالا بیشترین آسیب را از این حوادث ببیند. واقعیت این است که ترکیه هفتمین شریک تجاری بزرگ روسیه بوده و روسیه نیز در صدر لیست تجاری ترکیه قرار دارد.
از طرفی وابستگی ترکیه به واردات نفت و بنزین از روسیه چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت. براساس آمار موجود ترکیه ٢٠درصد از بنزین و ٦٠درصد از گاز طبیعی خود را از روسیه تأمین میکند و در ماه‌های سرد سال که ایران نمی‌تواند گاز کافی به ترکیه ارسال کند، روسیه به جبران آن گاز بیشتری به این کشور صادر میکند. با این حال، هرگونه نوسان در قیمت یا تأمین گاز در زمستان چیزی نیست که ترکیه آمادگی آن را داشته باشد. از طرفی قرار است که سرمایه‌گذاری روس‌ها در ترکیه مانند طرح بزرگ نیروگاه اتمی «آک کویو» و «دنیز بانک» نیز مورد بازبینی قرار گیرد. آنگونه که «دمیتری مدودف»، نخست وزیر روسیه گفته است، طرح‌های جاری روسیه در ترکیه ممکن است لغو شود و محدودیت‌های مالی نیز مانند قراردادهای خارجی، لحاظ خواهد شد. اما این تمام ماجرا نیست. روسیه با این‌که خود مشمول تحریم‌های بین‌المللی است، به دنبال تنش با ترکیه، این کشور را در زمینه مسافرت و تجارت تحریم کرده است.
هرچند که روسیه هنوز جزییات لیست تحریم‌ها را ارایه نکرده، ولی قائم‌مقام نخست‌وزیر روسیه اعلام کرده که واردات میوه و سبزیجات از ترکیه ممنوع می‌شود. حال که روابط تجاری دو کشور تیره‌وتار شده و روسیه واردات کالا از ترکیه را ممنوع اعلام کرده است، رقابت سنگینی بین کشورهای مختلف برای حضور در بازار روس‌ها و نشستن جای ترکیه شکل گرفته است. در این میان کارشناسان و فعالان تجاری ایران «اخراج ترکیه از بازار روسیه» را فرصت ویژه‌ای برای اقتصاد ایران می‌دانند که در صورت مدیریت درست، می‌توان آن را به یک فرصت طلایی تبدیل کرد. حال آن‌که اگر مدیریت درستی در زمینه دیپلماسی اقتصادی ایران با ترکیه و روسیه صورت نگیرد، تنش‌های اخیر می‌تواند به تهدیدی جدی برای تجارت ایران تبدیل شود. در این رابطه «سیدرضی حاجی آقا میری» رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگویی از تعبیر «بندبازی» برای توصیف شرایط فعلی و اهمیت هرگونه تصمیم‌گیری درخصوص روابط تجاری با دو کشور ترکیه و روسیه استفاده میکند. این فعال اقتصادی بر این باور است که در صورت نبود مدیریت درست، جهت‌گیری نادرست سیاسی و اقتصادی، این شرایط ویژه می‌تواند به یک تهدید جدی برای اقتصاد و تجارت کشور تبدیل شود؛ حال آن‌که اگر این شرایط به‌درستی مدیریت شود می‌تواند فرصتی طلایی برای تجارت ایران باشد. ری اکسپورت کالاهای ترکیه از ایران به روسیه عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران تأکید کرد: دو کشور ترکیه و روسیه به جهت مراودات تجاری از اهمیت بسیار بالایی برای اقتصاد ایران برخوردار هستند. بر همین اساس از مناقشه رخ داده میان دو کشور باید به گونه‌ای استفاده کرد که سهم کالاهای ایرانی از بازار این کشورها افزایش یابد. به گفته او به دنبال تحریم ترکیه از سوی دولت روسیه، برخی از تجار ترک ری اکسپورت کالاهای خود از ایران به روسیه را درخواست کرده‌اند که موافقت با آن می‌تواند مراودات تجاری دو کشور را به خطر بیندازد. بر همین اساس دولتمردان در شرایط فعلی پیش از اتخاذ هر نوع تصمیمی، باید منافع ملی را در نظر گیرند و دیپلماسی سیاسی را بر همین اساس شکل دهند.آقامیری با اشاره به ترانزیت محصولات وارداتی و صادراتی روسیه از مرزهای ترکیه، می‌گوید: حال که روابط دو کشور با چالش مواجه شده است، ترانزیت کالاهای وارداتی و صادراتی روسیه از خاک ایران می‌تواند صورت گیرد که البته باید بسترهای لازم برای آن را ایجاد کرد. دیپلماسی سیاسی براساس منافع اقتصادی در این بین «عدنان موسی‌پور» نایب رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت‌وگویی با تأکید بر این‌که برای بهبود تراز تجاری باید از کوچکترین فرصت‌ها به بهترین نحو استفاده کرد؛ درباره تنش‌های اخیر بین روسیه و ترکیه و تأثیر آن بر روابط اقتصادی و تجاری ایران گفت: در تمام سال‌هایی که اقتصاد ایران مورد تحریم جوامع بین‌الملل قرار گرفته بود، بسیاری از کشورها از فرصت پیش آمده به بهترین نحو سود بردند و سودهای هنگفتی از تجارت با ایران عایدشان شد. حال این قضیه برای کشور ترکیه پیش آمده؛ بدیهی است که باید سیاستمداران دیپلماسی سیاسی خود را براساس منافع اقتصادی شکل دهند. به گفته او با قطع شدن صدورکالاهای ترکیه به روسیه، ایران می‌تواند از فرصت به وجود آمده بیشترین بهره ممکن را برای افزایش سهم خود در بازارهای روس ببرد. نایب رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق بازرگانی ایران با بیان این‌که ایران پس از روسیه دومین تأمین‌کننده بزرگ گاز طبیعی ترکیه است و این کشور در حدود ۲۰درصد گاز مصرفی خود را از ایران وارد میکند، ادامه داد: درحال حاضر ترکیه ۶۰درصد گاز مصرفی خود، حدود ۳۰درصد از زغال‌سنگ و ٣درصد نفت مورد نیاز خود را از کشور روسیه وارد میکند که با توجه به شرایط پیش آمده ایران می‌تواند جایگزینی مناسب برای تأمین این محصولات باشد. این فعال اقتصادی در بخش دیگری از سخنان خود مزیت‌های تجارت با ترکیه را مورد اشاره قرار داد و با بیان این‌که این کشور جزو پنج شریک تجاری ایران به شمار می‌آید، اضافه کرد: نباید این واقعیت را نادیده گرفت که ترکیه در سال‌های تحریم روابط تجاریش را با ایران قطع نکرد و شریک دیرینه ایران به شمار می‌آید؛ هرچند که منافع بسیاری نیز از این محل کسب کرد. موسی‌پور درحالی معتقد است که ایران در شرایط فعلی می‌تواند پذیرای گردشگران روس باشد که سالانه حدود سه میلیون گردشگر از روسیه به ترکیه می‌روند که برای این کشور سالانه بیش از هشت میلیارد دلار درآمد ارزی به همراه دارد و قطع آن می‌تواند هزاران شاغل در مناطق گردشگری این کشور به‌ویژه آنتالیا را بیکار کند. در چنین شرایطی ایران می‌تواند یکی از مقاصد جایگزین برای این دسته از گردشگران روس باشد و سهمی از این هشت میلیارد دلار درآمد گردشگری را کسب کند. ظرفیت استفاده از فرصت‌ها را نداریم «محمد لاهوتی» رئیس کنفدراسیون صادرات ایران نیز هر چند بر وجود فرصت ویژه اختلاف روسیه و ترکیه برای ایران تأکید میکند، ولی اعتقاد دارد که ایران ظرفیت‌های لازم برای بهره‌برداری از این شرایط را ندارد. وی اظهارکرد: البته طی ١٨ ماه گذشته نیز شرایط نسبتا مساعدی بین ایران و روسیه وجود داشت که متاسفانه نتوانستیم از این فرصت استفاده کنیم. او با بیان این‌که در تمام ١٨ ماه گذشته، ترکیه یکی از رقبای سرسخت ایران در زمینه صادرات به روسیه بود، اظهار داشت: حالا این رقیب خطرناک از بازار دور شده و میدان را برای کالاهای ایرانی خالی کرده است؛ اما تمام مشکلاتی که ماه‌های گذشته سبب شد ایران از رقبای خود بازبماند، به قوت خود باقی است.عضو اتاق بازرگانی وصنایع و معادن تهران ادامه داد: هرچند که هم‌اکنون شرایط برای بهبود مناسبات تجاری بسیار مناسب است، اما باید توجه داشت مادامی که مشکلات داخلی خود را رفع نکنیم، در این دوره هم کشورهای دیگر حتی خیلی دوردست‌تر از ایران می‌توانند، بازار روسیه را به تصاحب خود درآورند. تحریم‌های بانکی مانع تجارت تهران- مسکو او تحریم نظام بانکی و نبود ارتباط رسمی مالی بین ایران با شرکای تجاریش و عدم گشایش ال‌سی برای تجار روسی و ایرانی را اصلی‌ترین عامل سهم ناچیز کالاهای ایرانی در بازارهای هدف عنوان کرد و افزود: از آن‌جا که بازار روسیه یک بازار سنتی است و بیشتر معاملات به صورت میان‌مدت و بلندمدت صورت می‌گیرد، امکان بهره‌گیری مناسب از بازار این کشور با وجود تفاهمات سیاسی وجود نداشت. رئیس کنفدراسیون صادرات ایران با اشاره به لغو تحریم تا یک ماه آینده گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت، عملیات اقتصادی از ٣ ماه بعد از لغو تحریم‌ها کلید خواهد خورد تا آن زمان نمی‌توان دست روی دست گذاشت و فرصت‌ها را از دست داد. اما حالا که زمان محدود است می‌توانیم با ارتباط بانکی مشترک این مشکل را تا حدودی حل کنیم. به گفته لاهوتی، خریداران روسی بیشتر تمایل دارند که خریدهای خود را براساس روبل (پول ملی روسیه) انجام دهند؛ حال آن‌که این واحد پولی طی یک‌ونیم سال گذشته ٧٠درصد ارزش خود را از دست داده و این امر ریسک تجارت را برای تجار ایرانی بالا برده است. شکل‌گیری نظام تعرفه ترجیحی عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی از دیگر موانع بر سر راه تجارت ایران و روسیه است که این فعال اقتصادی بدان اشاره کرد و افزود: به دلیل عدم عضویت در wto تعرفه واردات کالا از روسیه به ایران بین ٤٠ تا ١٥٠درصد در نوسان است؛ درحالی‌که تعرفه واردات در کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی کمتر از ١٠درصد است که برای رفع این مشکل بهتر است توافقنامه تجارت ترجیحی بین دو کشور ایران و روسیه منعقد شود. پرداخت یارانه به صادرکننده او در ادامه نبود زیرساخت‌های لازم برای انتقال کالا به‌ویژه محصولات کشاورزی در سیستم حمل‌ونقل را مورد انتقاد قرارداد و گفت: برای رفع این مشکل می‌توانیم از نظام حمل‌ونقل روسیه استفاده کنیم. البته بی‌شک این امر هزینه بیشتری را به تاجر ایرانی تحمیل خواهد کرد که دولت برای جبران و پوشش این هزینه باید به صادرکننده یارانه بدهد.گفتنی است، ترکیه سالانه حدود ١,٦ میلیارد دلار محصولات کشاورزی به روسیه صادر میکند که در حدود ٨٠٠ میلیون دلار آن را انواع میوه و ٦٠٠ میلیون دلار آن را انواع صیفی‌جات و سبزیجات (عمدتا گوجه و خیار) تشکیل می‌دهد. ایران می‌تواند در مورد بسیاری از محصولات کشاورزی صادراتی ترکیه به روسیه مانند گوجه، خیار، مرکبات و کشمش جایگزینی مناسب برای روسیه باشد. با توجه به تمام این شرایط باید به‌سرعت حرکت کنیم و شرایط لازم برای صدور کالا و خدمات به روسیه را فراهم کنیم؛ در غیر این صورت به‌طور قطع این بازار را نیز از دست خواهیم داد. عضو پارلمان بخش خصوصی در رابطه با هرگونه جهت‌گیری سیاسی نسبت به تنش‌های اخیر دو کشور روسیه و ترکیه نیز گفت: جوامع بین‌المللی هستند که باید طرف خطاکار در این رابطه را اعلام کنند و هرگونه جهت‌گیری صرفا سیاسی در شرایط فعلی بی‌شک برای اقتصاد کشور مفید نخواهد بود. تشکیل کمیته‌ای چهار‌جانبه به باور لاهوتی، در شرایط فعلی باید کمیته‌ای متشکل از نماینده وزارت صنعت، بانک توسعه صادرات، صندوق ضمانت صادرات، اتاق بازرگانی یا اتاق مشترک ایران و روسیه شکل گیرد تا هرچه سریع‌تر برای برون‌رفت از وضع فعلی تصمیم‌گیری شود. او اظهار داشت: باید توجه داشت که هر لحظه امکان از سرگیری ارتباط ترکیه و روسیه وجود دارد؛ ضمن این‌که در شرایط فعلی رقبای ما بیکار ننشسته‌اند، به‌طوری که این روزها تجار کشورهای اروپای شرقی به‌شدت درصدد شناسایی بازار این کشور و افزایش صادرات خود به روسیه هستند.
