این کشور به علت آب و هوای سردی که دارد قادر به تولید بعضی از محصولات مورد نیاز خود نمی باشد. از این نظر برای تامین مواد غذایی به کشورهای دیگر وابسته است و واردات زیادی به خصوص در بخش مواد غذایی انجام می دهد. از نظر قیمت نیز قیمت محصولات کشاورزی در روسیه بالاتر از دیگر کشورهای تولیدکننده می‌باشد. وجود این عوامل، صادرات به روسیه را به یکی از فرصت‌های تجارتی عالی تبدیل کرده است.
باتوجه چهار فصل بودن آب و هوای کشورمان، ایران می‌تواند در حوزه صادرات به روسیه نقش پر رنگی را ایفا کند. مخصوصا در بخش صادرات میوه و سبزیجات به روسیه، ایران می‌تواند سهم قابل توجهی از بازار مواد غذایی تازه این کشور را به خود اختصاص دهد.
به‌طور کلی ایران و روسیه منافع مشترکی از نظر اقتصادی و سیاسی دارند. به همین دلیل واسطه‌های اقتصادی حذف شده و صادرات به روسیه روند راحت‌تری را طی می‌کند. محدودیت‌های تجاری که بین کشورهای اروپایی و روسیه است باعث می‌شود فرصت فوق‌العاده‌ای برای تاجران ایرانی فراهم شده و بازار روسیه را به نفع خود تصاحب کنند.
همچنین کشور روسیه به دلیل قرار گرفتن در حاشیه‌ی دریاچه خزر و نزدیک بودن به ایران از نظر مسافت، از ظرفیت مناسبی برای صادرات برخوردار است. وجود این مورد سبب کاهش هزینه حمل و نقل کالا شده و امنیت کالاهای ارسالی و صادرات مواد غذایی تازه به روسیه را تسهیل می‌کند.
بر طبق گفته تحلیلگران EastFruit (پایگاه اطلاعاتی بازار سبزیجات، میوه، توت و آجیل اروپای شرقی و آسیای مرکزی)، واردات میوه به روسیه در سال ۲۰۲ به بالاترین میزان در شش سال اخیر رسید. هر چند در مقایسه با سال ۲۰۱۹ این رشد نسبتا ناچیز بود (۲درصد) اما با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا، اختلال در زنجیره تامین از کشورهای مختلف، افزایش هزینه‌های حمل و نقل و کاهش شدید سطح درآمد مردم روسیه، این افزایش غافلگیرکننده بود.
چرا واردات میوه روسیه در حال رشد است؟
در سال ۲۰۲۰ مصرف میوه و سبزیجات در روسیه علیرغم وضعیت اقتصادی نامناسب (به جهت همه‌گیری ویروس کرونا) در این کشور، افزایش یافت. هرچند در این سال تولید میوه در داخل روسیه به رشد خود ادامه داد اما مانع از افزایش واردات نشد. به نظر می‌رسد ظهور ویروس کرونا و ترس از ابتلا به آن باعث شد که بسیاری از مصرف‌کنندگان روسی به رژیم‌های غذایی سالم‌تر روی بیاورند تا سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کنند. روند مشابهی در بسیاری از کشورهای دیگر در سراسر جهان نیز وجود دارد. آندری یارماک، اقتصاددان مرکز سرمایه‌گذاری سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) می‌گوید: از آنجایی که میوه‌های تازه برای سلامت و تقویت ایمنی بدن، مفید تلقی می‌شوند، تقاضا برای آنها در طول زمان بعد از شیوع کووید۱۹ بالا بوده و سبب افزایش واردات این اقلام می‌شود.
تجزیه و تحلیل دقیقی از ساختار، جغرافیا و میزان واردات میوه به روسیه در سال ۲۰۲۰ انجام شده و روند واردات میوه در پنج سال گذشته به روسیه مورد بررسی قرار گرفته که در زیر ارائه شده است.
کدام کشورها سهم بیشتری در صادرات میوه به روسیه دارند؟
در سال ۲۰۲۰، حجم واردات میوه به روسیه به ۵.۲ میلیارد دلار رسید که بالاترین رقم از سال ۲۰۱۵ است. ترکیه، اکوادور، آفریقای جنوبی، ایران (یا جمهوری آذربایجان) و مصر، پنج تامین‌کننده اصلی میوه روسیه در سال ۲۰۲۰ بودند. لازم به ذکر است که از نظر عرضه میوه به روسیه، کشور ترکیه برای اولین بار با تامین طیف گسترده‌ای از میوه‌ها، از اکوادور عبور کرد و همچنین ازبکستان تنها یک قدم تا رسیدن به پنج تامین‌کننده اصلی میوه روسیه فاصله داشت.
در میان ۲۰ تامین‌کننده اول، سریع‌ترین افزایش صادرات میوه به روسیه را کشورهای زیر داشته‌اند: ترکیه (۳۲درصد)، ازبکستان (۱۰۰ درصد یا به تعبیر دیگر دو برابر)، پرو (۳۹ درصد)، گرجستان (۷۹ درصد) و برزیل (۳۷ درصد). اما از طرفی صادرات میوه به روسیه توسط مراکش (۲۵ درصد)، چین (۵۸ درصد)، پاکستان (۱۷ درصد) و ویتنام (۱۶ درصد) به طور قابل توجهی کاهش یافت.
کدام کشورها رشد سریعتری در صادرات میوه به روسیه داشته‌اند؟
هنگام تجزیه و تحلیل روندهای بلندمدت، جنبه‌های قابل ملاحظه‌ای در جغرافیای صادرات میوه به روسیه مشاهده می‌شود. در نمودار (۲) این موضوع نشان داده شده است. مورد اول کاهش شدید در صادرات میوه به روسیه از کشورهای چین و صربستان است.
در مورد چین، واضح است که ممنوعیت‌های وارداتی میوه از چین دلیل این امر است. حدود دو سال است که چین از صادرات سیب، گلابی و میوه‌های هسته‌دار به روسیه منع شده است. این در حالی است که قبل از ممنوعیت‌ها، چین دومین صادرکننده سیب به روسیه بود. این امر اهمیت رعایت نکات بهداشتی و استانداردهای کشور هدف را در صادرات نشان می‌دهد.
اما به گفته تحلیلگران EastFruit، صربستان صادرات به روسیه را به سه دلیل عمده کاهش داد:
اولاً، این کاهش در حجم صادرات مجدد انواع میوه ها از اتحادیه اروپا به روسیه از طریق صربستان رخ داده که به دلیل کنترل شدیدتر بر صادرات مجدد توسط فدراسیون روسیه است. دلیل دوم کاهش عرضه از سوی صربستان، به جهت تنوع بخشیدن به مقاصد صادراتی میوه خود و امکان دستیابی به قیمت بالاتر برای میوه‌های با کیفیت‌تر در بازارهای با تقاضای بیشتر از قبیل بریتانیا، کشورهای اتحادیه اروپا، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی است. دلیل سوم نیز افزایش سریع تولید داخلی میوه در فدراسیون روسیه و افزایش رقابت در بازار میوه روسیه از ترکیه، مولداوی، ایران، ازبکستان، و سایر کشورهای آسیای مرکزی است.
اما در مورد رشد صادرات برخی کشورها به روسیه لازم به ذکر است که با توجه به کاهش نرخ مالیات بر ارزش افزوده میوه‌ها در فدراسیون روسیه، ازبکستان شروع به عرضه مستقیم آن به روسیه کرده است. در گذشته ازبکستان سهم قابل توجهی از میوه‌های خود را از طریق قرقیزستان و قزاقستان به روسیه صادر می‌کرد و این محصولات توسط آمار روسیه به عنوان واردات از قرقیزستان و قزاقستان به جای واردات از ازبکستان گزارش می‌شد. این مسئله اهمیت حضور در بازارهای هدف و بالاخص کشور روسیه را نشان می‌دهد.
نکته مهمی که در این گزارش به چشم می‌خورد بیان نام ایران و آذربایجان در کنار یکدیگر است چرا که تشخیص مبداء میوه‌هایی که از آذربایجان به روسیه صادر می‌شود، از محصولاتی که از مبداء ایران به روسیه صادر می‌شود، به راحتی قابل تشخیص نیست. به طور سنتی جمهوری آذربایجان مسیر اصلی صادرات میوه و سبزیجات از ایران به روسیه بوده است. باید گفت که ایران یکی از بازیگران کلیدی در بازار میوه و تره‌بار روسیه است و به افزایش حضور خود در این کشور، هم به طور مستقیم و هم از طریق واسطه‌هایی نظیر آذربایجان ادامه می‌دهد. برآورد کارشناسان این است که ایران می‌تواند به سومین تامین‌کننده بزرگ محصولات تازه به روسیه پس از ترکیه و اکوادور تبدیل شود.
یکی دیگر از ویژگی‌های صادرات میوه به روسیه افزایش تنوع میوه‌های مصرفی است. به همین دلیل، کشورهایی مانند برزیل و کلمبیا سریع‌ترین رشد را در میان‌تامین کنندگان داشته‌اند. برای مثال مولداوی در پنج سال اخیر صادرات میوه به روسیه را ۲۱ میلیون دلار در هر سال افزایش داده است. علیرغم کاهش تولید میوه در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به دلیل خشکسالی، این کشور در میان شش کشور برتر تامین‌کننده که سریع ترین رشد را داشتند قرار دارد.
محبوب‌ترین میوه‌های وارداتی روسیه کدامند؟
پنج میوه اصلی وارداتی به روسیه در سال ۲۰۲۰ به ترتیب عبارتند از: موز، سیب، نارنگی، انگور و پرتقال. تقریبا ارزش واردات همه میوه ها در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. اما ارزش واردات موز به دلیل کاهش قیمت آن، در سطح سال ۲۰۱۹ باقی ماند. در نمودار (۳) سهم میوه‌های اصلی وارداتی به روسیه نشان داده شده است.
واردات چه میوه‌هایی در بلندمدت در حال افزایش است؟
از بین انواع میوه‌هایی که در سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ به روسیه وارد شده‌اند، هلو سریع‌ترین رشد وارداتی را داشته است. همچنین طبق نمودار (۴) واردات انگور، آووکادو و موز با سرعت زیادی در حال رشد است. واردات انواع میوه‌های گرمسیری و استوایی از قبیل تمر هندی، لیچی، جک فروت، ساپودیلو، پشن فروت، میوه ستاره‌ای (کارامبولا) و میوه اژدها (دراگون فروت) به روسیه نیز نسبتا در حال رشد است. سایر میوه‌هایی که واردات آنها افزایش یافته عبارت اند از: زردآلو، انبه ، بلوبری، خرمالو و گیلاس.
از نظر نرخ کاهش واردات میوه به روسیه، کیوی بیشترین کاهش را داشته است. همچنین نرخ واردات کشمش و خرما نیز کاهشی بوده است.
بر اساس مطالب و آمار‌های مذکور، مصرف و تقاضای میوه در روسیه بسیار بالا بوده و روزبه‌روز در حال افزایش است. اما تولید داخلی میوه در روسیه با توجه شرایط آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی خاص پاسخگوی نیاز بازار داخلی خود نمی‌باشد و درنتیجه ناچار به واردات میوه از کشورهای مختلف است. همان طوری که گفته شد ایران با برخورداری از آب و هوای مناسب توانایی تولید انواع مختلف میوه را دارد. بر اساس آمار‌ها، ایران از نظر تولید میوه مورد نیاز روسیه، جایگاه بالایی در بین کشورهای رقیب دارد و با در نظر گرفتن این ظرفیت و دسترسی کشور ما به مسیر ترانزیتی مستقیم به روسیه، می‌توان منافع زیادی را برای کشور به ارمغان آورد. بنابراین ظرفیت وارداتی روسیه در بخش میوه و همچنین پتانسیل صادراتی ایران در این حوزه، نشان‌دهنده یک فرصت مناسب برای ورود هرچه بیشتر کشورمان به بازار میوه روسیه است. تحقق این امر در گرو تلاش مضاعف در بهبود زیرساخت‌های صادراتی ایران به روسیه و رفع موانع صادراتی بالاخص در بخش حمل‌و‌نقل و لجستیک می‌باشد.
*کارشناس میز روسیه در اندیشکده سیاست‌گذاری اقتصادی تهران
