حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر رییسی
ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران
با سلام و احترام
اینجانب با توجه به بیش از چهل سال تجربه دیپلماتیک در جمهوری اسلامی ایران و تخصص کار با ابرقدرتها و داشتن نقش محوری در تنش زدائی و تنظیم روابط با روسیه، بر خود وظیفه دانستم در شرایط بسیار حساس کنونی نکاتی را ذیلا به استحضار برسانم:
جهان کنونی جهان در حال "گذار" است گذر از جهان تک قطبی بسوی جهان چند قطبی، مشخصه جهان در حال "گذار" نه مشابه جهان تک قطبی و نه مشابه جهان دو قطبی و چند قطبی است. جهان در حال "گذار" جهانی است که در آن سیستم امنیتی استراتژیکی نظام جهانی دچار بی ثباتی و سیالیت شده و ثبات و صلبیت نظامهای جهانهای تک قطبی و چند قطبی را ندارد. تاریخ نشان داده که جهان در حال "گذار" جهانی خطرناک است و در قرن بیستم دو جنگ جهانی در جهان در حال "گذار" بوقوع پیوست. در جهان سیال در حال "گذار" کشورها فرصت برای توسعه سیطره و نفوذ خود میابند و لذا تحرکات توسعه طلبانه افزایش میابند و کشورها بسوی جایگاه یابی و "جایگاه سازی" جدید حرکت میکنند. بی ثباتی و سیالیت نظام جهان در حال "گذار" هم فرصت است و هم تهدید. اگر کشوری با هوشیاری و پویائی از سیالیت نظام جهانی بموقع بهره برداری و جایگاه یابی و جایگاه سازی کند توسعه نفوذ سیطره خواهد داد و گرنه اگر غفلت کند کشورهای دیگر برایش جایگاه سازی خواهند کرد و قلمرو و حوزه نفوذش را محدود خواهند نمود. مناقشه اخیر قره باغ و توسعه نفوذ ترکیه و رژیم صهیونیستی در جوار مرزهای شمال غربی ایران و تلاش آنها برای محدود کردن موقعیت ایران در منطقه قفقاز جنوبی نمونه اخیر این فرایند جهانی است.
حرکت آمریکا برای مهار قدرت بزرگ و رو به فزونی چین و مهار تلاش روسیه برای کسب موقعیت از دست رفته ابرقدرتیش یعنی مقابله آمریکا در برابر ظهور قطبهای جدید، آمریکا را ناچار کرده که از امکانات و گرفتاریها یش در خاورمیانه بکاهد تا بتواند از آن خارج و به قطبهای جدید معطوف شود. آمریکا ابتدا در دوره ترامپ تلاش کرد با فشار و حذف ایران، بر اساس مدل صلح ابراهیم، ترتیبات امنیتی با تکیه بر همگرائی اعراب و اسرائیل در خاورمیانه برقرار کند اما مقاومت منطقه ای محور ایران این طرح آمریکائی را شکست داد و نه تنها ایران منزوی و حذف نشد بلکه نفوذ و موقعیت منطقه ای ایران گسترش یافت. بر این اساس بایدن در سفرش به منطقه تصریح کرد که چون خلاء آمریکا در خاورمیانه را ایران و دو قدرت جهانی دیگر پر میکنند لذا آمریکا خاورمیانه را ترک نخواهد کرد.
اما در هر حال آمریکا بلحاظ شرایط جهانی و محدودیت‌ها در امکانات ناچار است گرفتاریها و هزینه هایش را در خاورمیانه کاهش دهد، پس چگونه می‌خواهد در خاورمیانه بماند؟ آمریکا ناچار شده است استراتژی حذف و نادیده گرفتن ایران را کنار بگذارد و تن به شراکت ایران در برقراری ثبات خاورمیانه بدهد. بایدن در سفرش به منطقه بجای بلوک سازی در برابر ایران، از تلاش عراق برای نزدیک کردن ایران و عربستان تقدیر کرد. بنابراین استراتژی آمریکا بازگشت به خاورمیانه با مدل سنتی پر هزینه گذشته نیست چون دیگر برایش مقدور نیست، بلکه هدف آمریکا از آنچه که از ماندن در خاورمیانه تصریح میکند، ارتقای دیپلماسی خاورمیانه ایش با افزودن تعامل با ایران و تکیه بر دیپلماسی پیچیده سه گانه رژیم صهیونیستی اعراب و ایران است.
از طرف دیگر اهمیت استراتژیک آرایش جهانی در قبال جنگ اوکراین برای آمریکا و اهمیت نقش ایران در قبال بحران جهانی انرژی، بعلاوه موقعیتی که آمریکائیها با حساسیت در خصوص نقش نظامی ایران در قبال جنگ اوکراین قائل هستند، آمریکا را هم بلحاظ منطقه ای و هم بلحاظ بین المللی ناچار کرده است که در مسیر جذب ایران قرار گیرد. بر همین اساس است که نماینده آمریکا در امور ایران بعداز سفر بایدن و پوتین به منطقه و ایران با حساسیت این انگیزه و علاقه و سیاست آمریکا را آشکارا اعلام میکند و از ایران می‌خواهد بجای نزدیکی به روسیه، نزدیکی به آمریکا را انتخاب کند.
در شرایط کنونی بین المللی و منطقه ای و موقعیت مستقل جمهوری اسلامی ایران و سفرهای بایدن و پوتین نشان میدهد که در حال حاضر هم آمریکا و هم روسیه بدنبال جذب ایران بوده و چشم به انتخاب ایران در تهران دوخته اند. این فرایند یک فرصت بزرگ تاریخی برای ایران فراهم کرده است. در طول سیصد سال اخیر برای اولین بار در تاریخ است که انتخاب در تهران و بدست ایران است و قدرتها برای جذب و جلب انتخاب ایران رقابت میکنند. در دوران سده های اخیر، نه انتخاب از سوی ایران، بلکه مانند کنفرانس تهران آشکارا تصمیم قدرتها به ایران دیکته میشد و یا به انحا گوناگون تحمیل می شد. این دست‌آورد بزرگ تاریخی محصول مقاومت و جهاد ملی و بین المللی و خون شهدای ملت بزرگ ایران در پرتو انقلاب اسلامی است. بر این اساس لازم است ابعاد همه جانبه سیاسی نظامی اقتصادی این فرصت بزرگ تاریخی با شایستگی کامل در کشور شناسائی گردد.
همانطور که فوقا تصریح شد جهان در دوران در حال "گذار" قرار دارد و نظام جهانی سیال و قابل جایگاه سازی است و لذا این فرصت بزرگ تاریخی ایران در شرایط مساعد بین المللی برای جایگاه سازی فراهم شده است.
جمهوری اسلامی ایران باید با اتخاذ سیاست "موازنه مثبت و چند جانبه گرائی مستقل غیر وابسته" برای خود جایگاه سازی کند و از موقعیت خود حداکثر بهره برداری برای ارتقا منافع سیاسی اقتصادی بعمل آورد. جمهوری اسلامی ایران باید با توجه به تجربه نمونه های مشابه مانند هند در جهان، بهترین و عالی‌ترین موقعیت را برای خود جایگاه سازی کند. همانطور که ذکر شد در صورت غفلت ما از فرصت تاریخی و عدم شناسائی موقعیت و جایگاه یابی و جایگاه سازی متناسب و بموقع، طرفهای دیگر از فرصت سیالیت جهانی استفاده کرده و برای خود جایگاه سازی حداکثری کرده و ما را محدود و یکطرفه کرده و برای ایران جایگاه محدود تحمیل خواهند کرد و عملا این فرصت بزرگ به تهدید تبدیل خواهد شد. در این راستا باید توجه کنیم که ساختار دیپلماسی کل کشور متصلب و سنگین و بر اساس دوران تصلب نظام جهانی ساخته و شکل گرفته و نهادینه شده است. این ساختار متناسب با پویائی و سیالیت دوران "گذار" نمیباشد و لذا برای ساختار دیپلماسی کل کشور تحول اساسی در تمام ابعاد نرم افزاری و سخت افزاری و سبک سازی متناسب با پویائی و سیالیت دوران "گذار" ضرورت اجتناب ناپذیر است.
با تقدیم احترام ۱۴۰۱/۵/۷
*سفیر جمهوری اسلامی ایران در شوروی سابق
