بازیگر نقش اولِ صحنه اقتصاد جهانی

به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین؛ سالیانی دراز از آن روز که نخستین چاه نفتی جهان در در سال ۱۸۵۹ توسط سرهنگ «ادوین دریک» در پنسلوانیا کشف شد می‌گذرد. اما شاید در آن دوره به خیال کسی هم خطور نمی‌کرد که این مایع غلیظ تیره رنگ روزی بتواند زمامدار جهان شود و به راستی بر آن حکومت کند!

در همان سال‌ها دانشمندی به نام «بنجامین سیلیمان»، با آزمایشاتی که روی نفت خام انجام داد اعلام کرد که می‌توان از آن محصولات با ارزشی همچون انواع نفت چراغ، روغن‌های روان‌کننده صنعتی، گاز مخصوص روشنایی، موم پارافینی برای انواع شمع و... تولید کرد و توجه‌ها را به سمت این مایع شگفت‌انگیز جلب کرد.

پس از گسترش تولید و افزایش دانش بشر درباره‌ی نفت، برای محصولات نفتی کاربردهای تازه‌ای از جمله استفاده به عنوان سوخت پیدا شد و تقاضا برای نفت افزایش یافت و این آغاز پایه‌ریزیِ صنعتی عظیم بود که بر رشد، کیفیت زندگی و صنعتی شدن جهان تأثیر شگرفی داشت.

با کشف کاربردهای فراوان برای نفت و محصولات نفتی در جهان، امروزه نفت به یکی از تأثیرگذارترین مواد در زندگی بشر تبدیل شده و روشن است که چرا هنوز هم جست‌وجو برای اکتشاف میدان‌های جدید نفتی در سراسر جهان ادامه دارد.

کشف نفت در ایران

با فاصله‌ای چهل ساله،  در پنجم خرداد 1287 نفت در ایران کشف شد. «ویلیام ناکسی دارسی» نامی آشنا در صنعت نفت است که برای کشف نفت، با روش‌های صنعتی و حفاری مکانیکی به ایران اعزام شد تا این طلای سیاه را از دل زمین بیرون بکشد و با قراردادی غم‌انگیز که به امضای مظفرالدین شاه رسید توانست به مدت شصت سال، امتیاز استخراج و بهره‌برداری از نفت در سراسر ایران را -بجز گیلان، مازندران، گرگان، خراسان و آذربایجان- به دولت انگلیس واگذار کند. در این قرارداد که به امتیازنامه‌ی «دارسی» مشهور است بنا شد انگلستان در قبال استخراج و بهره‌برداری از نفت، مبلغ بیست هزار لیره وجه نقد و معادل همین مبلغ از سهام شرکت و نیز ۱۶ درصد از منافع خالص خود را به دولت ایران بپردازد.

تیم «دارسی» پس از سال‌ها تلاش برای به دست آوردن نفت از دل زمین‌های ایران و درست زمانی که در آستانه‌ی ورشکستی کامل بودند درست ساعت چهار صبح پنجم خرداد ماه، نفت از چاه شماره یک مسجد سلیمان در منطقه نفتون، با صدایی مهیب با ارتفاعی یک صدمتری از دل زمین به سمت تاریکیِ آسمان فوران کرد.

اکتشافات نفت در ایران روز به روز گسترش پیدا کرد تا در سال 1908 میلادی، با حفر چاه‌های جدید، لایه‌هایی از زمین، که سرشار از نفت بودند پدیدار شدند. درست پس از این اکتشاف بود که شرکت نفت ایران و انگلیس تأسیس شد. این شرکت در سال ۱۹۵۴ در پی ملی‌سازی نفت ایران منحل و شرکت ملی نفت ایران جایگزین آن شد که از سال ۱۳۲۷کار خود را آغاز کرد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ و تشکیل وزارت نفت، بخش‌های پائین‌دستی شامل پالایش و پخش، توزیع گاز و صنایع پتروشیمی، از این شرکت منفک شدند و به‌عنوان شرکت‌های مستقل و زیرمجموعه وزارت نفت، به فعالیت خود ادامه دادند.

شرکت ملی نفت

بعد از ملی شدن صنعت نفت میدان‌های نفتی بزرگ‌تری به صورت مستقل توسط مهندسان ایرانی کشف شد که از مهمترین آن‌ها می‌توان به «بهرگانسر»، «دورود»، «سروش»،    «سلمان»، «اسفندیار» و «پارس شمالی» اشاره کرد.حجم ذخایر زیرزمینی نفت خام تحت مالکیت این شرکت در حدود ۱۵۷ میلیارد بشکه برآورد می‌شود و دومین شرکت دارنده ذخایر نفت جهان به شمار می‌آید. شرکت ملی نفت ایران از نظر میزان تولید مجموع نفت و گاز، پس از شرکت‌های عربستان و روسیه، در رتبه‌ی سوم قرار دارد.

در سال‌های نخست، شرکت ملی نفت تنها در بخش پایین‌دستی صنعت نفت فعالیت می‌کرد، ولی به تدریج دامنه‌ی فعالیت‌های خود را به بخش بالادستی نیز گسترش داد. در سال ۱۳۴۴ با تصویب قانون توسعه صنایع پتروشیمی در مجلس شورای ملی، این شرکت فعالیت در صنایع پتروشیمی که از سال ۱۳۳۷ با راه اندازی واحد تولیدی کود شیمیایی شیراز آغاز شده بود را گسترش داد. بعدتر و با وقوع انقلاب اسلامی، وزارت نفت، بخشها ی پایین‌دستی شامل پالایش و پخش، توزیع گاز و صنایع پتروشیمی، از این شرکت منفک شدند و به عنوان شرکت‌های مستقل و زیرمجموعه وزارت نفت، به فعالیت خود ادامه دادند.

«شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب» با تولید ۸۵٪ از نفت خام این شرکت، بزرگترین تولیدکننده نفت شرکت ملی نفت ایران به‌شمار می‌آید و پس از آن، به ترتیب «شرکت نفت فلات قاره ایران» و «شرکت نفت مناطق مرکزی ایران»، بزرگترین زیرمجموعه‌های شرکت ملی نفت ایران محسوب می‌شوند.

ایران،کانون سیاست‌گذاری های انرژی

این مایع تیره‌رنگ که در دسته‌ی سوخت‌های فسیلی طبقه بندی شده، بعد از گذشت سال‌ها از کشفش هنوز هم بازیگر نقش اولِ صحنه‌ی اقتصاد جهانی است چنانکه در هر صنعتی، ردپایی از نفت خام و فرآورده‌هایش وجود دارد.کشف نفت جهان را در مسیر تازه‌‌ی پیشرفت و ترقی قرار داد و مسیر صنعتی شدن را بسیار هموار کرد و کشف آن در ایران سبب تحولات اقتصادی و سیاسی عظیمی شد به گونه‌ای که روابط، سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های دولت‌های مختلف از ابتدا تاکنون متأثر از همین اکتشاف بوده و هست. روند رو به رشد نیاز به انرژی بخصوص نفت و گاز از یک‌سو و تمرکز عمده این منابع در ایران نشان از آن دارد که ایران همچنان کانون سیاست‌گذاری‌های انرژی کشورهای جهان باقی خواهد ماند.